نوشابه های رژیمی واقعا رژیمی اند

گفتگو با دکتر مجتبی ملک فوق تخصص غدد و متابولیسم درباره شیرین کننده های مصنوعی

بیماران دیابتی بیش از دیگران با محصولات غذایی بدون قند آشنایی دارند. این فرآورده‌ها که با برچسب‌های «بدون قند» یا «No Sugar» یا «Sugar-free» یا «Zero» در بازار فرخته می‌شوند، روز به روز بیشتر می‌شوند و خیلی‌ها اعم از دیابتی‌ و غیردیابتی سعی می‌کنند این دست محصولات را در سبد خانوار خود جای دهند. در تهیه این محصولات، به جای شکر، از شیرین‌کننده‌های مصنوعی استفاده می‌شود. برای آشنایی بیشتر با این قبیل محصولات، نشسته‌ایم پای حرف‌های دکتر مجتبی ملک، فوق‌تخصص بیماری‌های غدد و متابولیسم.

▪ آقای دکتر! نظرتان درباره شیرین‌کننده‌های مصنوعی و محصولات بدون قند که این روزها زیاد در بازار می‌بینیم، چیست؟

ـ شیرین‌کننده‌های مصنوعی، گروهی از مواد صناعی هستند که طعم بسیار شیرینی دارند و برای همین، باعث افزایش قندخون نمی‌شوند؛ برای مثال، آسپارتام یکی از شایع‌ترین شیرین‌کننده‌های مصنوعی مجاز است که بیش از ۲۰۰ برابر از قند معمولی، شیرین است. به همین دلیل با استفاده از مقادیر بسیار جزیی از آن می‌توان طعم شیرین را به مواد موردنظر اضافه کرد. این ماده در بیش از چند هزار ماده غذایی در دنیا به عنوان شیرین‌کننده به کار می‌رود.

▪ برخی اوقات خبرهای ناخوشایندی هم در این خصوص شنیده می‌شود؛ خبرهایی از این دست که این فرآورده‌ها در طولانی‌مدت خطراتی برای ما ایجاد می‌کنند یا سرطانزا هستند و ... شما اینها را تایید می‌کنید؟

ـ به نکته مهمی اشاره کردید. در مورد عوارض این شیرین‌کننده‌ها نگرانی‌های جدی اولیه وجود داشت که از جمله سرطان‌زا بودن آنها در حیوانات آزمایشگاهی بوده است که در بررسی‌های بعدی در انسان به اثبات نرسید و حالا گفته می‌شود که مصرف میزان مجاز و متعارف این شیرین‌کننده‌ها بی‌خطر است.

▪ این محصولات تحت عنوان suger free به بازار عرضه می‌شوند. یعنی این فرآورده‌ها هیچ کالری‌ای ندارند؟

ـ در مورد مصرف مواد غذایی که روی آن کلمه «بدون شکر» قید شده، باید به این نکته توجه داشت که این به معنی فاقد کالری بودن آن ماده غذایی نیست و باید با دقت برچسب‌های میزان کالری موجود در آن را مطالعه کرد و از اثر آن روی کالری دریافتی و وزن مطمئن شد.

▪ یعنی مصرف این مواد را به دیابتی‌ها توصیه می‌کنید؟

ـ بله؛ مصرف شیرین‌کننده‌های مصنوعی مجاز برای دیابتی‌ها مانعی ندارد و حتی برای زنان باردار هم مصرف میزان مجاز روزانه بلامانع است.

▪ برخی دیابتی‌ها تصور می‌کنند به جای قند می‌توانند از خرما و توت‌خشک استفاده کنند و این مواد نیز مانند شیرین‌کننده‌های مصنوعی است. آیا این باور را تایید می‌کنید؟

ـ در مورد بیماران دیابتی پیش از آنکه نوع مواد خوراکی اهمیت داشته باشد، میزان کالری دریافتی روزانه اهمیت دارد؛ یعنی هر بیمار دیابتی باید با مشاوره با یک کارشناس تغذیه میزان کالری مجاز روزانه خود را به دست ‌آورد و در این برنامه می‌توان بخشی از کالری روزانه بیمار را به مواد غذایی مورد علاقه فرد مثل خرما و کشمش یا توت خشک اختصاص داد. مصرف این مواد به میزان محدود، به طوری که موجب افزایش وزن در بیمار نشود، بلامانع است.

▪ مصرف عسل، چطور؟

ـ کلا این تصور که عسل طبیعی قند ندارد و در بیماران دیابتی قند را بالا نمی‌برد تصور نادرستی است. اما مصرف مقادیر کم عسل چنانچه در کالری روزانه بیمار محاسبه شود مشکلی ایجاد نمی‌کند.

▪ این روزها محصولات رژیمی مثل نوشابه‌های رژیمی هم به وفور دیده می‌شود. آیا شما مصرف این محصولات را در بیماران دیابتی و افراد چاق توصیه می‌کنید؟

ـ مصرف نوشابه‌های رژیمی برای بیماران دیابتی و افراد چاق بلامانع است و این نوشابه‌ها فاقد کالری بوده یا کالری بسیار کمی دارند اما نکته حایز اهمیت به خصوص در افراد چاق که به استفاده مفرط از این نوشابه‌ها می‌پردازند، این است که مصرف این نوشابه‌ها الزاما به دریافت کمتر کالری در طی خوردن غذا منجر نمی‌شود و این افراد از طریق خوردن مواد غذایی بیشتر کالری بیشتری دریافت می‌کنند لذا ممکن است حتی به چاقی منجر شود. به زبان ساده، اگر افراد دیابتی و افراد چاق در یک برنامه رژیم غذایی که کالری آن محاسبه شده، مبادرت به مصرف این نوشابه‌ها کنند، مصرف آن بلامانع است.

▪ به نوشابه‌های رژیمی اشاره کردید و این سوال به ذهن‌ام خطور کرد که بهترین نوشیدنی برای افراد دیابتی که زود به زود هم تشنه می‌شوند، چیست؟

ـ بهترین راه برای کنترل تشنگی در بیماران دیابتی کنترل دقیق قند خون است زیرا با بالا رفتن قند خون بخشی از این قند اضافه از راه ادرار دفع می‌شود که همراه با خود مقادیر زیادی از آب را دفع می‌کند که به تشنگی در این بیماران منجر می‌شود. ضمن کنترل دقیق قند، بهترین نوشیدنی‌ در بیماران دیابتی برای رفع تشنگی،آب است.

● مقایسه لایت و زیرو

کوکاکولای رژیمی یا لایت در سال ۱۹۸۲ میلادی به عنوان اولین برند جدید شرکت کوکاکولا (که سال ۱۸۸۶ میلادی به ثبت رسیده بود) معرفی شد و خیلی زود جایش را در میان مشتری‌ها باز کرد. اوایل، این نوشیدنی با ساخارین شیرین می‌شد اما پس از آنکه آسپارتام در سال ۱۹۸۳ توسط سازمان غذا و داروی امریکا (FDA) تایید شد، کوکاکولا از آسپارتام در ترکیب این نوشیدنی استفاده کرد. در بعضی کشورها که هنوز شیرین‌کننده «سیکلامات» در آنها قانونی است، ترکیبی از آسپارتام و سیکلامات و اس‌سولفام پتاسیم برای شیرین کردن نوشابه استفاده می‌شود. اگرچه کوکاکولای رژیمی، طرفداران زیادی دارد؛ نوشابه‌خورهای حرفه‌ای چندان علاقه‌ای به آن ندارند. دلیلش هم معلوم است: کوکاکولای رژیمی بر اساس فرمول اصلی کوکاکولا ساخته نشده. برای تهیه آن از فرمولی کاملا جدید و متفاوت استفاده شد. در سال‌های بعد، کوکاکولا سعی کرد با تولید محصولاتی مانند کوکاکولای C۲ که نمونه‌ای از کوکاکولای اصلی با شکر کمتر بود، توجه گروهی از این مشتریان ناراضی را دوباره به خود جلب کند.

در سال ۲۰۰۵، کوکاکولا محصول جدیدتری به نام کوکاکولای zero تولید کرد که در واقع همان کوکاکولای اصلی اما بدون شکر بود که مهم‌ترین محصول این شرکت در ۲۰ سال اخیر به شمار می‌آید. شرکت کوکاکولا با تبلیغات فراوان موفق شد این محصول رژیمی را به عنوان یک نوشیدنی بدون کالری اما با طعم اصلی کوکاکولا در بازار مطرح کند.

ترکیب کوکاکولای «زیرو» در کشورهای مختلف، فرق دارد و بر اساس نوع ترکیبات، میزان انرژی آن از ۰ تا ۳/۰ کیلوکالری در هر ۱۰۰ میلی‌لیتر متغیر است. نکته جالب در باره این نوشیدنی، آن است که در امریکا، به جای واژه «رژیمی» از عبارت «بدون کالری» استفاده شد زیرا تصور رایج، این بود که جامعه، «نوشیدنی‌ رژیمی» را بیشتر به عنوان «نوشیدنی زنانه» می‌شناسد و این نگرانی وجود داشت که آقایان از این نوشیدنی جدید استقبال نکنند. برای رقابت با کوکاکولای رژیمی و زیرو، شرکت پپسی هم محصولات پپسی رژیمی و پپسی مکس را تولید کرد که پپسی مکس فاقد کالری و شکر است.