نوزده معرفی کوتاه کتاب

نشریه جهان کتاب

ماكس شِلِر و پديدارشناسي(مجموعة مقالات)

مانفرد فرينگز و ديگران

گزينش و ترجمة علي قيصری

تهران: خوارزمي، 1394

181 ص. 150000 ريال.

حاوي چهار گفتار دربارة آراي ماكس شِلِر انديشه‌مند آلماني (1874-1928) است. آراي شلر مستقيماً بر جريان‌هايي مانند پديدارشناسي، انسان‌شناسي فلسفي و جامعه‌شناسي معرفت تأثيرگذار بوده و اساساً در تكوين آن جريان‌ها دخالت داشته‌اند.

نخستين مقاله به معرفي كُلّي و مقدماتي آراء و آثار او اختصاص دارد و مراحل گوناگون زندگي فكري او را نشان مي‌دهد، به ويژه ديدگاه و روش‌شناسي شلر را در نحوة بررسي انسان و نيز راجع به نظرية شناخت روشن مي‌سازد. گفتار دوم به تأثير شلر و برخي از دستاوردهاي او در زمينة فكري پديدارشناسي مي‌پردازد. مقالة سوم به موضوع زمان مي‌پردازد كه از مفاهيم اصلي پديدارشناسي است. آخرين مقاله به مفهوم بنيادي ديگري در جريان پديدارشناسي مي‌پردازد كه مفهوم «بين‌الاذهانِ استعلايي» است. نخستين مقاله نوشتة پيتر كوستنبام، دومي نوشتة پيتر سپيدر و دو مقالة آخر نوشتة مانفرد فرينگز است.

ف. ر

 

ره‌آورد مينورسكي

گودرز رشتياني

تهران: هرمس، 1394

يازده + 400 ص. 35000 تومان

ولاديمير فدورويچ مينورسكي (1966 – 1877) يكي از معروف‌ترين و برجسته‌ترين ايران‌شناسان جهان است. بسياري از آثار و پژوهش‌هاي مهم او به فارسي منتشر شده است و جامعة علمي ايران نيز نه به اندازة كافي، ولي در حد وسع و توان خود در ايام گذشته كه ايران‌شناسي ارج و قربي داشت، به نحوي از انحاء مراتب سپاس و قدرداني خود را به او ابراز داشت. در واقع بخش مهمي از مطالب گردآمده در اين مجموعه (بخش اول كتاب، صص 55 – 21) گزيده‌اي از آن يادآوري‌هاي پيشين است.

اما اهميت اصلي ره آورد مينورسكي نه در اين يادآوري به‌جا و مناسب بلكه در آگاهي و اطلاع جديدي است كه از گسترة فوق‌العاده متنوع اسناد و مدارك بر جاي مانده از مينورسكي به دست مي‌دهد. گردآورندة فاضل اين مجموعه در خلال پيشامد يك فرصت مطالعاتي در سنت پترزبورگ با بخشي از كتابخانه و اسناد مينورسكي آشنا شده است كه پس از فوت وي و بنا به وصيتش به موزة آسيايي (انستيتو نسخ خطي شرقي آكادمي علوم روسيه) در شهر مزبور سپرده شد.

در كنار مقالات و كتب منتشر شدة مينورسكي كه در اين مجموعه هم از متون اصلي آن‌ها فهرستي منتشر شده است (صص 176 – 162) و هم ترجمه‌هاي فارسي برخي از اين آثار (صص 180 – 177) که طبعاً بخشي از اسناد و مدارك پيش‌گفته به پيش‌نويس و مآخذ آن‌ها اختصاص دارد، در اين فهرست از مجموعة مهم و متنوع ديگري از اسناد و بررسي‌هاي ذي‌ربط نشاني به دست مي‌آيد كه پيش‌تر از وجود آن‌ها بي‌خبر بوده‌ايم؛ از جمله نسخه‌هايي از اسناد و گزارش‌هاي حرفه‌اي مينورسكي در مقام نمايندة روسيه در كميسيون تعيين مرزهاي ايران و عثماني در سال‌هاي 1914 – 1911 و همچنين مأموريت‌های مختلف از طرف وزارت خارجة روسيه در سفارت تهران در فاصلة سال‌هاي 1915 تا 1919.

علاوه بر اسناد و گزارش‌هايي از اين دست، در فهرست كوتاهي كه در اين كتاب از گنجينة پژوهشي مينورسكي ارائه شده است از انبوه اسناد و گزارش‌هاي علمي و سياسي ديگري سخن در ميان است كه مينورسكي در طول حيات پربارش بنا به علائق حرفه‌اي و علمي گرد آورده بود و اينك در اين مجموعه محفوظ است.

به عنوان نمونه از مجموعه مكاتبات وي مي‌توان ياد كرد كه بخش مهمي از آن‌ها به نامه‌هايي از دانشمندان ايراني اختصاص دارد كه در اين كتاب نيز تعدادي از آن‌ها نقل شده است. از جمله نامه‌هايي از محمد قزويني، سيدحسن تقي‌زاده، عباس اقبال، ايرج افشار، احسان يارشاطر، علي اصغر حكمت، رشيد ياسمي... و مجتبي مينوي (صص 244 – 184).

شايان ذكر است كه گردآورندة اين مجموعه با همكاري سركار خانم ناهيد عبدالتاجديني كه در اين پژوهش همسر خود را ياري كرده‌اند، در يك بررسي مفصل‌تر ــ فهرست تفصيلي گنجينة پژوهشي مينورسكي كه همزمان با اين مجموعه از سوي كتابخانة مجلس منتشر شده است ــ جزئيات بيشتري در مورد اين گنجينه منتشر كرده‌اند كه اميد است در يادداشتي ديگر بدان پرداخته شود.

كاوه بيات

 

دفاع از تاريخ

عليرضا افشاري

تهران: شورآفرين، 1394

700 ص، 50000 ريال.

در فاصلة شهريور 1384 تا اسفند 1386 در حالي كه دولت وقت در گفتار رسمي خود از «مكتب ايراني» دم مي‌زد و گروهي از مخالفين اصولگراي تشكيلات حاكم، اين تشبّه و تشبّث را جدّي گرفته و نقد مي‌كردند، تيشه‌اي به ريشة ايران زده شد كه احتمالاً از نظر آسيب و خرابي، فقط با پاره‌اي از سياه‌ترين ادوار تاريخ اين سرزمين قابل قياس است؛ از واژه «احتمالاً» استفاده شد زيرا نه هنوز ميزان دقيق آسيب و خرابي وارده روشن است و نه از آن مهم‌تر اين كه چگونه مي‌توان از اين همه آسيب و خرابي كه مسبوقِ به سابقه نيز بود كمر راست كرد.                                                                                                                                                                                                                                                   دفاع از تاريخ با عنوانِ فرعي «نگاهي به تلاش‌هاي دو و نيم سالة پايگاه اطلاع‌رساني براي نجات يادمان‌هاي باستاني (دشت پاسارگاد) در جنبش ملّي اعتراض به آبگيري سدّ سيوند (شهريور 1384 ـ اسفند 1386)» گزارش يك نمونة كوچك، اما نمادين، از سرگذشت ايران و تاريخ بر جاي مانده از آن است در اين سال‌هاي تيره و تاريك.

در اين مجموعه كه به كوشش عليرضا افشاري دبير پايگاه اطلاع‌رساني مزبور فراهم آمده است از تمامي فعاليت‌هاي صورت گرفته در ادوار مختلف اين تلاش و تكاپو گزارشي به دست مي‌آيد؛ از فعاليت‌هاي دورة‌ اول گرفته در جهت «گردآوري آگاهي، شكل‌گيري هويت جمع و اطلاع‌رساني...» تا تشكيل همايشي تحت عنوانِ «آخرين دستاوردهاي كاوش‌هاي باستان‌شناسي تنگ بلاغي» و شكايت به كميسيون اصل 90 مجلس در دورة دوم. فعاليت‌هاي صورت گرفته پس از بي‌نتيجه ماندن تلاش‌هاي پيشين و صدور دستور آبگيري سدّ سيوند و نحوة انحلال رسمي پايگاه در دورة‌ چهارم و سپردن وظايف آن به نهادي ديگر (صص 14 – 13).

در كنار ثبت و انتقال اين تجربه كه نظر به محدود ماندن اهم اين گزارش‌ها به مجموعه‌اي از گزارش‌هاي مجازي و يا بولتن‌هاي تكثير محدود و پراكنده، يكي ديگر از اهداف انتشار اين كتاب طرح اين پرسش از كساني است كه بر ايجاد اين سد اصرار داشتند: اين‌كه حالا پس از گذشت پنج سال از آبگيري سدّ سيوند «به چه ميزاني از اهداف خود دست پيدا كرده‌اند؟»

علي‌رضا افشاري، بي‌خود و بي‌جهت منتظر شنيدن پاسخ آن‌هاست «چرا كه موضوع، موضوعِ ما و آنان نيست، موضوع ايران است و آب و آباداني و زندگي ما». انگار كه براي آن‌ها اهميتي دارد.

كاوه بيات

 

سفرنامة ناكامُورا نائوكيچي

(1320 ﻫ. ق / 1902 م)

مسافر فقير ژاپني در ايران

تحرير و بازنوشتة اوشي كاوا شُونروء

ترجمة هاشم رجب‌زاده و كينجي ئه اُورا

تهران: طهوري، 1394

88 ص. مصور. 100000 ريال.

ناكامورا نائوكيچي (1865 – 1932) در جواني به انديشه و برنامة تأسيس آبادي‌هاي ژاپني‌نشينِ فوكوزاوا يوكيشي، روشنفكر و تجددخواهِ سرشناس پيوست (از یوکیشی کتابی با نام نظرية تمدن با ترجمة چنگيز پهلوان در ايران منتشر شده است). اگرچه اين برنامه نافرجام ماند، اما او در سال 1888 روانة امريكا شد و تا 1898 كه به ژاپن بازگشت، ده سال سفر به گوشه و كنار آن سرزمين پهناور را پشت سرگذاشته بود. در سال 1901 بار ديگر روانة سفر به گرد جهان شد و نزديك شش سال (از 1901 تا 1907) سرزمين‌هاي شرق و غرب آسيا، اروپا، افريقا و امريكاي شمالي و جنوبي، نيوزيلند و استراليا را درنورديد. او پس از بازگشت به ژاپن، شرح سفرها و ماجراهاي جهانگردي خود را به ياري اوشي‌كاوا شُونروء، نويسندة رمان‌هاي پرماجرا و تخيّلي، در پنج مجلّد با عنوان ماجراجويي در پنج قارة جهان، درنورديدنِ آفاق با پاهاي قوي تدوين و منتشر كرد. سفرنامة ايرانِ ناكامورا در جلد سوم اين مجموعه آمده است كه به سفرهاي او در آسيا و اروپا اختصاص دارد.

ناكامورا در 1902 به بندر بوشهر رسيد. از آن‌جا به شيراز و سپس اصفهان و كاشان و تهران رفت. در راه چند بار با راهزنان روبه‌رو شد. در اصفهان با ظّل‌السلطان ملاقات كرد و در پايتخت دو بار به ديدار ميرزا نصرالله‌خان مشيرالدوله (وزيرخارجه) رفت. در ديدار دوم از او توصيه‌نامه‌اي براي مأموران مسير راه تا انزلي گرفت. مشيرالدوله حتي مبلغ قابل توجهي براي خرج راه به او داد. مترجم اشاره كرده است كه احتمالاً سر و وضع فقيرانة ناكامورا باعث اين كار شده است. او از تهران به رشت و سپس انزلي رفت و از آن‌جا با كشتي راهي باكو شد.

ناكامورا در شرح سفرهايش در ايران تنها يك بار به مقاصد خود اشاره مي‌كند و آن نيز حاكي از داشتن مأموريتي پژوهشي است. او با اندوخته‌اي اندك سفر مي‌كرد و در شرح گشت و گزارهایش بارها خود را «مسافر فقير» ناميده است. در عبور از شهرها و آبادي‌هاي مسير، هر دعوتي به اقامت رايگان را، حتي در خانة نادارترين مردمان، مي‌پذيرفت تا از مخارج اضافي بپرهيزد. از گلاويز شدن با راهزنان براي از كف ندادن چند دينار هم دريغ نداشت.

در اين سفرنامة كم‌برگ سخن چنداني دربارة وضع حكومت و احوال مردم و نفوذ قدرت‌هاي استعماري كه بيشتر مورد توجه مسافران خارجيِ آن روزگار بود نيامده است. اما از ترقي ايران و راه‌آهن ياد شده است.

اين كتاب سيزدهمين دفتر از مجموعة سفرنامه‌ها و يادداشت‌هاي روزانة مسافران ژاپني است كه در يكصد و سي سال اخير به ايران آمده‌اند. همة مجلّدات اين مجموعه به اهتمام دكتر هاشم رجب‌زاده و همكاران ژاپني او به فارسي برگردانده شده است.

 

پيكِ سعادتِ نسوان

(دومّين نشرية‌ زنان گيلان)

دوره: مهر 1306 تا شهريور 1307

صاحب امتياز: روشنك نوع دوست

به كوششِ شادي پيروزي و هاديِ ميرزانژاد موحّد

رشت: نشر فرهنگ ايليا، 1393

194 ص. 120000 ريال.

پيك سعادتِ نسوان نشريه‌اي خاص زنانِ گيلان بوده كه بيش از 90 سال پيش در رشت منتشر مي‌شده است. صاحب امتياز اين نشريه بانو روشنك نوعدوست (1273- 1338) از زنان فرهيختة گيلان بوده است. اين مجله در سال‌هاي پس از مشروطيت و بر سر هم 6 شماره از آن منتشر شده كه حاوي مطالب به قلم نويسندگان زن و مرد است. انتشارات فرهنگ ايليا در رشت اين نشريه را بازچاپ كرده است. مطالب هر شماره حروف‌چيني شده تا مطالعة آن آسانتر باشد. در مقدمه روشنك نوع دوست معرفي شده و به كوشش‌هاي روشنگرانة او در تأسيس انجمن‌ها و مؤسسات مربوط به زنان اشاره شده است.

مطالب مجله خطاب به زنان آن زمان است و در آگاه ساختن آنان كوشش مي‌كند. علّت تيره‌روزي / اشرف قائم‌مقامي؛ زن در جامعة ما / م. جودي؛ به نام وطن / مهكامه محصص؛ زن و مرد / پ. ا.؛ تاريخ «روزه» / نقل از مجلات اسلامي خارجه؛ با ترياك جنگ بايد كرد؛ و معايب تربيت ايراني / سعيد نفيسي از جمله گفتارهاي شماره‌هاي مختلف اين مجله است. در پايان كتاب معرفي كوتاهي از نويسندگان مقاله‌ها به دست داده شده است.

ف. ا

 

گلشن الفت

گردآوري بهاءالدين الفت

به اهتمام محمود الفت

اصفهان: دژپنشت، 1393

ج 1: 496 ص، 250000 ريال.

در گوشه و كنار ايران‌زمين، گاه و بي‌گاه به پژوهشگران سختكوشي بر مي‌خوريم كه بخش عمدة عمر پربركت خود را صرف پژوهش‌هاي اصيل و بنيادي كرده‌اند. متأسفانه بسياري از اين محقّقان به رغم اصالت و ارجمندي پژوهش‌هايشان، به دليل دور بودن از مركز و عدم دسترسي كافي به وسايل ارتباط جمعي در سال‌هاي گذشته، گمنام و ناشناخته مانده و آثارشان مورد توجه و استفادة مطلوب قرار نگرفته است.

يكي از اين پژوهشگران، مرحوم بهاءالدين الفت (متولد اصفهان در 1283 خورشيدي و متوفاي شهريور 1361 در همان شهر) فرزندِ علامة‌ فقيد محمد باقر الفت (متوفاي 1343 خورشيدي) است. وي قريب به پنجاه سال از زندگي خود را مصروفِ فراهم آوردن مقدمات تأليف دو كتاب مرجع مهم در زمينة فرهنگ و ادب فارسي كرد. مجموعة نخستين، دايره‌المعارف گونه‌اي است كه بازماندگان مؤلف براي آن عنوان بسيار مناسب و بامسمّايِ «حاصل عمر» را انتخاب كرده‌اند. در اين مجموعه، مؤلف ابتدا 496 مدخل را با رعايت ترتيب الفباي فارسي برگزيده و سپس هرجا و هر زمان در پيرامون آن‌ها به آيه يا حديثي آموزند، كلمات قصاري ارزنده، شعري جالب، نكته‌اي بديع و يا حكايت و لطيفه‌اي دلنشين برخورد كرده، به يادداشت كردن آن‌ها در ذيل مدخل مزبور پرداخته است. اين يادداشت‌ها به مرور زمان پيوسته انبوه‌تر شده و مجلّدات متعددي از دستنوشته‌ها، با خط بسيار ريز، را در بر گرفته است. بعد از درگذشت مؤلف، فرزندان وي، در اجرايِ وصيت پدر خود، درصدد انتشار اين مجموعه برآمده و در مقام تنظيم و تبويبِ يادداشت‌هاي بعضاً پراكندة مزبور و از جمله براي يافتن تاريخ وفات شعراي گمنامي كه اشعار آن‌ها در كتاب آمده است متحمل دشواري‌ها و رنج‌هاي فراواني شده‌اند. از اين مجموعه، تاكنون 7 مجلّد 500 صفحه‌اي منتشر شده است و بقيه كه احتمالاً حدود 8 جلد را شامل مي‌شود، به مرور انتشار خواهد يافت. مجموعة اولي كه شادروان بهاءالدين الفت به جمع‌آوري و تأليف آن همّت گمارد و اكنون جلد اول آن تحت عنوان گلشن الفت در اين شمارة مجلّه ارائه و معرفي مي‌شود، حاوي مطلع‌هاي قصايد و غزليات سخنوران فارسي ــ از متقدمان گرفته تا متأخران ــ برحسب حروف الفباي فارسي است. به اين ترتيب كه در ذيل هر مطلعي كه از شاعري نقل شده، ابياتِ مطلع‌هاي ديگري كه همان شاعر و يا شاعران ديگر با همان وزن و رديف و قافيه ساخته‌اند ذكر و برحسب تقدم و تأخر زمان حيات شاعران تنظيم شده است. اين مجموعه حداقل 10 جلد 500 صفحه‌اي را شامل مي‌شود كه تاكنون 3 جلد آن منتشر شده و بقية مجلدات در د‌ست تنظيم و آماده شدن براي چاپ است.

در پايان، جاي آن دارد كه از همّت والاي فرزندان مرحوم الفت، به ويژه آقاي محمود الفت (تنظيم‌كننده و منتشر‌كنندة كتاب) که اين كار بزرگ را به انجام رساندند تقدير شود.

احمد کتابی

 

چهره‌ام پوشيده بهتر

[يادداشت‌هاي مطبوعاتي]

محمود استاد محمد

تهران: افراز، 1394

232 ص. 166000 ريال.

مجموعه مقاله‌هايي است از محمود استاد محمد هنرمند پيشكسوتِ فقيد تئاتر. وي كار تئاتر را با نمايشنامة «شهر قصّه»ي بيژن مفيد آغاز كرد. نوشته‌هاي اين مجموعه كه در مطبوعات درج شده بوده است دربارة‌ هنر و فرهنگ به ويژه تئاتر است. در برخي گفتارها به هنرمندان و روشنفكران نيز پرداخته شده است. مقاله‌ها اغلب كوتاه و خوشخوان‌اند و تصويري از مسائل هنري را در زمان‌هاي مختلف نشان مي‌دهند. در يكي از گفتارها به محمد آستيم پرداخته شده و استاد محمد از او ستايش زيادي كرده است. با توجه به كمبود يا حتي نبود نوشته‌اي دربارة آستيم اين نوشته مغتنم است. همچنين ملاحظات او دربارة سريال «سلطان صاحبقران» ساختة علي حاتمي با عنوانِ تند «دروغ‌هايي كه علي حاتمي گفته است» به نقد برخي موارد در كار حاتمي مي‌پردازد كه با مستندات تاريخي همخوان نيست. اين مقاله در شهريور 1356 منتشر شده است در مجلة جوانان رستاخيز. استاد محمد به مسائل ديگر نيز بي‌توجه نبوده است از جمله مي‌توان به مقالة «سعيد عسكر سَرسِپُرده يا خودسر؟» اشاره كرد كه در آن به  ترور سعيد حجاريان پرداخته است.

ف. ا

 

تَكَلّم ميلادِ تابناكِ فنا

(18 شعر)

ديلن تامس

ترجمة فؤاد نظيري

تهران: نشر ثالث، 1394

110 ص. 80000 ريال.

کتاب تازه‌ای از فؤاد نظيري است که تاكنون چند دفتر از شعر شاعران خارجي به ترجمة او منتشر شده است. وي مضمون اصلي و جوهري شعرهاي تامس (1914 – 1953) را پيدايش و زايشِ جنين و انسان مي‌داند. موجودي كه پودِ وجودش از دَمِ نخست تافته به تار مرگ است. نظيري در پيشگفتار كتاب مي‌گويد وقتي درگير ترجمة شعرهاي ديلن تامس بوده صداي خيّام و صادق هدايت را بسيار مي‌شنيده است. شعري از اين دفتر:

نور مي‌شكند آن‌جا كه آفتاب نتابد

نور مي‌شكند آن‌جا كه آفتاب نتابد؛

آن‌جا كه هيچ دريايي نرانَد، آب‌هاي دلْ

به درون مي‌كشند خيزاب‌هايِ خويش؛

و اشباحِ درهم شكسته با كِرم‌هايِ شب‌تاب در كلّه‌هاي‌شان؛

اشياء نور

رَج مي‌خورند در گوشتْ آن‌جا كه هيچ گوشتي استخوان‌ها

را آرايه‌يي نمي‌بندد.

 

شمعي ميانِ ران‌ها

گرم مي‌كند شباب و، بذر و، به آتش مي‌كشد دانه‌هايِ عمر را،

آن‌جا كه هيچ بذري به جنبشي نمي‌آيد،

ميوه‌يِ انسان آژنگ مي‌گشايد ميانِ ستاره‌گان،

تابناك چون انجير،

آن‌جا كه هيچ مومي نيست، به رُخ مي‌كشد گيسوان ِ خود را شمع.

 

سَحَر مي‌شكند پسِ پشتِ چشم‌ها،

از قطبِ جمجمه تا پنجه‌هايِ پا خونِ بادناك

مي‌سُرد به گونه‌يِ دريا؛

نه تجيري، نه چوبه‌يي، چاه‌هايِ جوشانِ آسمان

فوّاره مي‌كشند به جانبِ ديرك

فال مي‌زنند نفتِ اشك‌ها را ميانِ يك لبخند.

 

شب دور مي‌زند ميانِ مغاك‌ها،

به‌سانِ يكي ماهِ قيرفام، حدّ حباب‌ها؛

روز روشنا مي‌بخشد به استخوان؛

آن‌جا كه هيچ سرما نيست، تندْبادهايِ پوست‌ْريزان

مي‌گشايند گرِه‌ْبند جُبّه‌هايِ زمستان؛

توريِ بهار آويخته مي‌شود از پلك.

 

نور مي‌شكند بر قرعه‌هايِ راز

بر نوكِ فكر آن‌جا كه افكار بو مي‌كشند در باران؛

وقتي كه جان مي‌دهند منطقه‌ها،

سَرِ خاك مي‌رويد ميانِ چشم

و خون مي‌جهد ميانِ آفتاب؛

بر فرازِ زمين‌هايِ هرز^*، درنگ مي‌كند سپيده‌دم.

* به احتمال بسيار زياد، شاعر در اين‌جا به منظومة سرزمينِ هرز يا بي‌حاصل [...] سرودة تي. اس. اليوت نظر دارد ـ م.

 

پنلوپیاد

 مارگارت اتوود

ترجمة  طهورا آیتی

 تهران: نشر نی، 1394

247ص. 190000 ریال.

تاریخ را فاتحان نوشته‌اند و اسطوره را غالبان ساخته‌اند. این همان سنّتی است که مارگارت اتوود در رمان پنلوپیاد بدان هجوم می‌برد و تلاش می‌کند متممی باشد بر روایت مردانه از تاریخ اندیشه. متممی که جسورانه اسطوره‌های مردسالار یونان باستان را، که امروزه به عنوان مهد تمدن غربی از آن یاد می‌کنند، به توبیخ و توضیح بکشاند و اودیسه، دومین اثر حماسی هومر، شاعر و حماسه‌سرای یونانی، را با روایتی زنانه به چالش بکشد. شیوه‌ای برگرفته از بُن‌مایه‌های اندیشة فمینیستی که تلاش می‌کند تمرکز خود را بر بیان نابرابری‌های جنسیّتی و پیشبرد حقوق، علائق و مسائل زنان قرار دهد.

رمان پنلوپیاد بر بستر اسطورة اودیسه بنا می‌شود که داستان مبارزات، خونریزی‌ها و البته فریبکاری‌های اودوسئوس، شاهزاده‌ای از سرزمین ایتاکا است در جریان جنگ تروا و در مسیر بازگشت به سرزمینش. جنگ تروا که یکی از بزرگ‌ترین جنگ‌های جهان اسطوره‌های یونان نام گرفته است، بر سر فرار هِلِن (همسر زیبارو و هوس‌باز و منلائوس برادر آگاممنون پادشاه اسپارت) با پاریس (شاهزادة خوش‌سیما و جوانِ تروا) برپا می‌شود و با دسیسة اسب چوبی اودوسئوس به پیروزی اسپارتیان و سقوط و غارت سرزمین تروا پایان می‌پذیرد. اما اودوسئوس در راه بازگشت به سرزمینش، ایتاکا، ده سال در دریای اژه سرگردان می‌شود و ناچار به جنگ و گریز با هیولاها و همخوابگی با ایزدبانوان. در نهایت وقتی به سرزمینش می‌رسد، تمامی 120 خواستگاری که قصد تصاحب همسر وفادارش، پنلوپیاد، را داشته‌اند و 12 ندیمة‌ وفادار او را می‌کشد تا از شرف و حیثیت خود دفاع کند.

اما نویسنده‌ با انگشت گذاشتن بر ناگفته‌ها و نپرداخته‌های داستان اودیسه، روایتی به زعم تامس جونز «مدرن، واقع‌بین، هوشمندانه، بامزه و از قید و بند اوهام رها» از بیست سال انتظار شرافتمندانة پنلوپیاد برای بازگشت همسرش از جنگ، ارائه می‌دهد. روایتی که از زبان او و البته از جهانی برزخی به نام هادس بیان می‌شود. در واقع اتوود از زبان قهرمان داستانش که اکنون در جهان مردگان به سر می‌برد، گریزی فمینیستی دارد به جهان اسطوره‌ها و با اشاره‌ها و تعبیرهای قرن بیست و یکمی‌اش، می‌کوشد به جدال با سیر تاریخی مردسالاری و ظلم به جنس زن در تاریخ اندیشة انسانی بپردازد. همان‌گونه که در بخشی از کتاب دربارة اودیسه از زبان قاضی دادگاه نمادین می‌گوید: «گرایش‌های غیراخلاقی را به رسمیّت شناخته و بیش از حد رابطة جنسی و خشونت دارد».

این برندة جایزة ادبی من بوکر(2005) تلاش می‌کند پنلوپیاد را ایزدبانویی بسازد که در مقابل هلن عشوه‌گر و جنگ‌افروز به هم‌دلی با ندیمه‌ها، که نمادی از زبان بریدة تودة زنان تاریخ‌اند، به روایت دردهای جنس مغلوب می‌پردازد. اگر برای ادبیات کارکرد همه‌فهم ساختن اندیشه‌های سترگ قائل باشیم، اتوود با طرح تصویری حواری‌گونه از 12 ندیمة کشته شده به دست اودوسئوس و برگزاری دادگاهی نمادین که آن‌ها در آن فمن‌گونه به استیفای حق خود برمی‌خیزند و همچنین اشاراتی به بدیل‌های معاصر هلن که به ورزش ایروبیک می‌پردازند و لیپوساکشن می‌کنند، زبان بخش خاموش جامعه می‌شود و جهانی می‌آفریند بر مبنای اندیشه‌هایی فمینیستی از جنس کتاب منشا خانواده، مالکیت خصوصی و دولت فریدریش انگلس و جنس دوم سیموون دوبووار.

محمد زین‌الدینی

كليد

زاده‌ي زندان

جفري آرچِر

ترجمة ليلا ميرزاي شيرازي (نائيني)

تهران: كتاب سرا، 1394

592 ص. 300000 ريال. 

جفري آرِچر، نويسندة انگليسي متولد 1940، دانش‌آموختة دانشگاه آكسفورد، مدتي نمايندة مجلس عوام انگلستان و معاون حزب محافظه بود. آرِچر از نويسندگان پرفروش جهان است و از آثار او مجموعاً 270 ميليون نسخه در جهان به فروش رفته است. كليد داستان انتقام‌گيري مردي عامي و بي‌گناه است كه از قضا زنداني مي‌شود و هم‌بند اشراف‌زاده‌اش كه شباهت كم‌نظيري به او دارد سبب دگرگوني زندگي‌اش شود. كتاب در واقع روايتي از به تصوير كشيدن انسان‌ها در شرايط پيچيده و پيشامدهاي نامنتظر است.

 كليد در سال 2008 پس از مدت‌ها آرچِر را دوباره در شمار نويسندگان پرفروش قرار داد. برخي اين كتاب را نسخة امروز اثر مشهور الكساندر دوما، كنت مونت كريستو مي‌دانند.

ف. ر

 

زندگی با حس‌ها

(هنر بیان عواطف)

لوچیا کاپاچیونه

ترجمة آرزو تبریزی

تهران: گلمهر، 1394

274ص. 150000ریال.

زندگی با حس‌ها دومین کتاب است از لوچینا کاپاچیونه که به فارسی منتشر می‌شود. کتاب دیگر او شفای درون است که از روی آن فیلم پرفروش«آتش بس» ساخته شده است. کتاب با زبانی روان و ساده به قلم یک «هنردرمان‌گر» در مورد احساسات مختلف انسان و نحوة به‌کارگیری و کنترل آن ها نوشته شده است.

کتاب سه بخش دارد. بخش اول به پذیرش خودِ احساسی اختصاص یافته است. احساسات چه هستند و از کجا می‌آیند به طور کلّی به چه دردی می‌خورند و رابطة آن‌ها با  ذهن چیست؟ نویسنده همچنین به نقش احساسات در روابط فردی و هوش احساسی (عاطفی) و تأثیر آن در پیشرفت فرد در زندگی و کار صحبت می‌پردازد. همچنین بحث یادگیری زبان احساسات را مطرح ساخته، برای تسلط به زبان احساسات از تکنیک‌های«هنر بیان‌گرا»، هنرهای دوبُعدی و سه‌بعدی (مانند طراحی، نقاشی و کلاژ، مجسمه‌سازی)، تولید صدا و موسیقی، حرکات موزون ... و نوشتن افکار و احساسات استفاده می‌کند.

 در کتاب دربارة چگونگی استفاده از هنر برای کنترل حس‌های مختلف و به تصویر کشیدن آن‌ها مباحث مختلفی مطرح می‌شود. همچنین قابلیت انسان در بازیافت احساسات و ابراز آن‌ها ـ بدون در نظر گرفتن عواملی چون سن و جنس ـ را با  هنرهای بیان‌گر ثابت می‌کند. این کتاب برای بیان احساسات نهفتة افراد به آموزش تکنیک‌های هنری ساده می پردازد .

در بخش دوم کتاب با ابزارهای مختلف تخلیة احساسات آشنا می‌شویم. همچنین نمایه‌ای از احساسات در اختیارمان قرار می‌دهد که ما را در یافتن نامی برای احساسمان یاری می‌دهد. فهرست کردن احساسات و یافتن ابزار مناسب با بیان یک حس خاص می‌تواند در تخلیة هیجانی و احساس فرد گره‌گشا باشد.  رنگ، تجسم، آوا، حرکت و ... ابزارهای مناسبی برای ابراز هیجان‌ها و احساس‌های درونی فرد هستند و ما در این بخش با شیوة هماهنگ کردن آن‌ها آشنا می شویم .

بخش سوم به درک و فهم احساسات از طریق واژگان و خلاقیت در ابراز احساسات اختصاص دارد. در واقع بیان تخیّل با کندوکاو در اعتقادات قدیمی و ایجاد باورهای جدید است که شما را قادر می‌سازد شور و اشتیاق‌تان را تجربه کنید. در این بخش احساسات داستان‌سرایی می‌کند و به نمایش گذاشته می‌‌شود .

به بیان کوتاه، این کتاب می‌خواهد از هنر کمک بگیرد تا درست زیستن را بیاموزد و نشان دهد که به چه صورت می‌توانیم تصویرگر و بیان‌کنندة درون خود باشیم و به کمک هنر گره‌های عاطفی خود را بگشاییم.

فهیمه خادمیان

 

این مطلب در چارچوب همکاری های انسان شناسی و فرهنگ و نشریه جهان کتاب منتشر می شود.