سفر به سرزمین قصرها و کلوت ها

کویر جغرافیای گمشده گردشگری در ایران

نخستین روز از دومین هفته نوروز ۱۳۹۱، پس از توقف یکروزه در شهر کرمان، همراه راهنمای معدن‌شناسی که سال‌هاست خاک کویر خورده و شب و روزهای زیادی را در آن بیتوته کرده راهی کویری‌ترین نقطه ایران شدیم.

کویری به نام لوت با ۸۰۰۰ کیلومترمربع مساحت که از سوی شمال به کلوت‌های نهبندان ـ کرمان و رشته کوه بوبک منتهی می‌شود.

جایی که تا چشم کار می‌کند جاده است و جاده و بوته‌های بلند و پرابهت گز که اگر بهار باشد و همراه باد و توفان‌های موسمی این منطقه راهی کویر شده باشی رقص زیبای این بوته‌زارهای بلند میان گرد و غبار شن‌آلود گاهی به توفانی وسیع و دامنه‌دار تبدیل می‌شود، توفانی که ناخواسته مجبورت می‌کند اتومبیل را دقایقی کنار جاده پارک کنی و بی‌هیچ مقاومتی زیر هیبت تدریجی این توفان‌ها مدفون شوی تا هوای متغیر این خطه خود به خود آرام گیرد.

نکته جالب این است که این دفن طبیعی، معمولا نگرانی به دل اهالی بومی این منطقه راه نمی‌دهد و آنها اغلب می‌دانند که هوای ناآرام این منطقه تا دقایقی دیگر راه زندگی را از میان شن‌های انباشته به رویشان می‌گشاید.

هوا آرام آرام روشن می‌شود و ما کم‌کم به سرزمین زیبای کلوت‌ها نزدیک می‌شویم. شهری بنا شده از ماسه و شن که گویی ماه‌ها و سال‌ها طول کشیده تا معمارانی زبده، سازه‌هایی اینچنین زیبا و وهم‌آمیز بنا کنند.

تنهایی و سکوت پر راز و رمز، نخستین درک غریبی است که به محض ورود به این سرزمین پرجاذبه به تو دست می‌دهد، انگار اینجا کویر نیست؛ سیاره‌ای است بدون سکنه، با جاذبه و ترسی توامان...

● جاذبه‌ای به نام کلوت

شاید برای شما هم جالب باشد که بدانید کلوت چیست و چگونه به مرور زمان قصرهایی از جنس کلوت از بهشت شهداد سر بیرون آورده‌اند؟ کلوت به عوارضی طبیعی و جغرافیایی گفته می‌شود که در اثر ساز و کار شگفت‌انگیز آب و باد و فرسایش زمین، در بخش مرکزی و جنوب شرق ایران پدید آمده است.

محمد داوودی که در حوزه اکتشاف معدن تجارب تحقیقاتی فراوانی دارد در این‌باره توضیح می‌دهد: کلوت‌های نهبندان که طی فرسایش چند میلیون سال در حاشیه کویر لوت ایران به‌وجود آمده است یکی از بزرگ‌ترین عارضه‌های طبیعی کلوخی دنیا به شمار می‌رود که در پهنه‌ای به وسعت ۸۰ در ۱۴۵ کیلومتر از غرب بیابان لوت و در حاشیه محور نهبندان به کرمان قرار گرفته است.

به گفته او، این سازه‌های غول‌پیکر با ارتفاع ۱۰۸۶متر از سطح دریا مانند قلعه‌ای است که پابرجا ایستاده تا از کویر محافظت کند.

به گفته این کارشناس، کلوت‌های این منطقه با یک ‌هزار و ۱۳۴ هکتار وسعت به عنوان زیباترین کلوت‌های دنیا در کویرلوت که خود یکی از گرم و خشک‌ترین بیابان‌های دنیاست قرار دارد.

● شهر ارواح با قصرهای باشکوه

احساس بیکرانگی می‌کنی؛ گویی تو ذره‌ای هستی ذوب شده در اقیانوس گرم آفرینش، رقص زیبا و مواج شن‌ها در دالان‌های پرپیچ و خم کلوت‌های کویر مانند تصویر زیبای شهری قدیمی است که گرفتار باران‌های ریز و مداوم بهاری شده و تو در حالی که از این زیبایی رعب‌آور به وجد آمده‌ای، خود را در کوچه پس کوچه‌های این قلعه عظیم و متروکه تنها می‌یابی. احساس ترس می‌کنی، اما ترسی شیرین و مبهم...

دکتر آلفونس گابریل، محقق ایران‌شناس اتریشی که سال‌های ۱۹۳۳ و ۱۹۳۷ سفرهای متعددی به کویرهای ایران کرده است در توصیف دیدار خود از کویر ایران می‌نویسد: : «وقتی سایه ابرها روی کلوت‌ها می‌افتد، انسان برج و باروهای کنگره‌ای را به یاد می‌آورد. کویر کسی را که یکبار گرفتار افسونش شود دیگر هرگز رها نخواهد کرد.»

اما جذاب‌ترین پرده نمایش جادویی کویر، سراب است. سراب در واقع خیال دیدن برکه‌های پرآب است وقتی تشنه‌ای و زیر تابش عطشناک خورشید کویر راه می‌روی، اما اینجای کویر که می‌ایستی بی‌آن‌که احساس تشنگی کنی، حرکت سراب‌ها در دوردست این شهر خیال‌انگیز، تخیلت را به اوج می‌رساند، گویا از دور به تماشای صدها کشتی و قایق بر آب شناور نشسته‌ای.

● ستاره‌ای به نام شهداد

این اشکال مخروطی و بوم رنگ زیبای کلوت‌ها در حالی که می‌تواند بسیاری از طبیعت‌گردان را از سراسر جهان به خود جلب کند و در حوزه گردشگری ایران، فرصتی خارق‌العاده به شمار آید، اما همچنان برای عموم مردم علاقه‌مند ناشناخته مانده است.

اداره میراث فرهنگی استان شهداد را ستاره کویر نامیده است و کمپ‌های برپا شده این منطقه از دیدنی‌های جالبی است که هر مسافری را به ماندن ترغیب می‌کند، اما به گفته این پژوهشگر حوزه گردشگری، این فقط ابتدای راه است.

گردشگری کویر کرمان هرچند سفری یکروزه محسوب می‌شود، اما طی سال‌های اخیر با احداث کمپی کپری در حاشیه جاده شهداد ـ نهبندان و استقرار امکانات مناسب در این محور زمینه گردشگری، را در این منطقه که از امنیت بسیار مطلوبی نیز برخوردار است به وجود آورده است.

● خاک کویر پاک است

اگر در آغاز بهار راهی این منطقه شده باشی، تک و توک بومیان شتر به دستی را می‌بینی که در سایه کلوت‌ها به انتظار مسافرانی نشسته‌اند، که هوای شترسواری آنها را به سمت کلوت‌ها کشانده است.

رزاق،مرد سیه چرده زاهدانی که با لباس بلوچی به همراه پسر و برادرش، شترانش را به این سو و آن سو می‌کشاند در حالی که با پاهایی برهنه شن‌های داغ کویر را دوره می‌کند، افسار شتر را به دست پسرش می‌دهد و می‌گوید: سواری نمی‌کنید؟! این شتر اهلی است، ترس ندارد! من خودم شما را تا پشت کلوت‌ها می‌برم. دنیا رو اگه از نوک کلوتا ببینی یه رنگ دیگه‌ای است خانم... و من مبهوت این رهایی و پابرهنگی بومیان کویرم که چه بی‌ترس و دلهره روی ماسه‌های داغ راه می‌روند. کمی دورتر دختر بچه خردسالی را می‌بینم که با خنده‌های بلند همراه مادرش روی ماسه‌های داغ کویر نشسته و بازی می‌کند.

از رزاق می‌پرسم که شما از گزندگان و جانوارانی که در این بیابان هستند نمی‌ترسید که این‌طور بی‌دغدغه، با پای برهنه روی شن‌ها راه می‌روید؟ او می‌گوید: نه خانم این خاک از شن‌های کف دریا هم پاک‌تره، اینجا آنقدر حرارت بالاست که هیچ جونوری نمی‌تونه زنده بمونه!

محققان می‌گویند در این منطقه هیچ موجود زنده‌ای حق حیات ندارد. آخرین تحقیقات زمین‌شناسی نشان می‌دهد که دمای هوا در حاشیه کلوت‌ها به سمت کویر لوت آنقدر افزایش می‌یابد که آثار حیات کاملا محو می‌شود و حتی باکتری‌ها هم نمی‌توانند در این سرزمین پرحرارت زندگی کنند. مینو شاهرخی در توضیح این وضع می‌گوید: شاهد این ادعا کشف جسد گوساله‌ای در حاشیه کویر لوت بود که پس از گذشت سال‌ها به دلیل حرارت بالای منطقه خشک شده، اما هیچ‌گونه پوسیدگی در بدن این حیوان دیده نشده است.

در این منطقه در فصل تابستان دمایی معادل ۶۳ درجه سانتی‌گراد رسما ثبت شده، در حالی که گرم‌ترین نقطه جهان در بیابان‌های لیبی با حرارت ۵۷ درجه سانتی‌گراد ثبت شده است.

مردمان محلی شهداد در اوج گرمای تابستان، در چاله مرکزی کویر لوت که «گندم بریان» نام دارد، دمای هوا را تا ۷۰ درجه نیز لمس می‌کنند، به گونه‌ای که به گفته رزاق، تابستان که می‌شود وقتی کاسه پرآبی را روی زمین بگذاری براحتی می‌توانی ظرف مدت کوتاهی شاهد گرم شدن و به جوش آمدن آب باشی.

رزاق شتر را روی زمین می‌نشاند و من با ترس سوارش می‌شوم، بلند که می‌شود انگار روی موج‌های ناآرام دریا سوار شده‌ام، هیجان عجیبی دارد تماشای کویر از روی این بام‌های بلند؛ از این نقطه کلوت‌ها درست مانند دیواره‌های نامنظم قلعه‌ای بزرگ است که به تازگی از زیر زمین کشف شده‌اند.

حالا خوب می‌فهمم چرا ساربان بلوچ و پسرهایش با پاهای برهنه روی شن‌ها راه می‌رفتند و چرا دختر کوچک سبزه روی کرمانی روی این فرش نرم و طلایی کویر غلت می‌زد و بی‌دلهره می‌خندید. اینجای زمین که می‌ایستی گویی تو براده‌ای کوچک هستی در مرکز جاذبه‌های بی‌انتهای هستی.

وجیهه امیرخانی