تبلیغ اقتضای دین

دین به دنبال هدایت انسان هاست از این رو تبلیغ دین, ذاتی ادیان است ادیان بزرگ, گستره ای به وسعت جغرافیای انسانی را در بر گرفته اند امروزه نیز بسیاری از انسان ها با تبلیغ مبلغان به ادیان می گروند

دین به دنبال هدایت انسان‌هاست. از این رو تبلیغ دین، ذاتی ادیان است. ادیان بزرگ، گستره‌ای به وسعت جغرافیای انسانی را در بر گرفته‌اند. امروزه نیز بسیاری از انسان‌ها با تبلیغ مبلغان به ادیان می‌گروند.

آیین مسیحیت با تبلیغ آن، پیوندی اساسی دارد. رسولان اولیه مسیحی یا حواریون، دوازده شاگرد عیسی مسیح بودند که پس از واقعه تصلیب حضرت و به دستور ایشان به سوی اقوام بنی اسرائیل در دیگر نقاط عالم پراکنده شدند و به ابلاغ بشارت وی پرداختند. سال ها بعد و پس از گرویدن امپراتور روم به مسیحیت فضا آماده شد تا مبلغان مسیحی به سراسر جهان بروند و کوشش کنند تا پیام مسیحیت را جهانی کنند. جایگاه مبلغان اولیه در آیین مسیحیت چندان است که انجیل برخلاف قرآن از سوی حواریون معتبر حضرت تدوین شده است. بسیاری از رویدادهای تاریخ غرب، حول تبلیغ آیین مسیحیت روی داده است.

تاریخ تبلیغ اسلام نیز از هنگام بعثت پیامبر آغاز شد. دین اگرچه آموزه و اعمال دینی را در بر می گیرد، اما حیات تاریخی و اجتماعی دین با تبلیغ شکل گرفته و پیش می رود. دعوت نهان اسلام طی سه سال اولیه به صورت تبلیغ پیامبر در میان نزدیکان آغاز می شود، اما چند سال بعد، پیامبر مبلغان دین خود را به دربارهای بزرگ روزگار خویش می فرستد.

نخستین مبلغ آیین احمدی، موسس آیین نیز بود. پیامبر اسلام تنها در مکه ندای توحید در ندادند. ایشان سفری به طائف داشتند و برای هدایت طائفیان تلاش کردند. موسم حج نیز که زمانی بود برای جمع شدن قبایل عرب حول خانه خدا ـ که در انحراف از سنت ابراهیم به بتخانه بدل شده بود ـ عرصه تبلیغ پیامبر اسلام بود. پس از شعب ابی طالب و به خاطر سختگیری های قریش، برخی مسلمین به حبشه هجرت کردند. این هجرت خود زمینه ای برای تبلیغ شد و جعفر بن ابی طالب که بعدها شهید و طیار خوانده شد، اولین مبلغ اسلام در خارج از مرزهای شبه جزیره بود.

پیمان عقبه اول و عقبه دوم، زمینه تبلیغ اسلام را در شهر یثرب پدید آورد و این اقدام، خود زمینه ای شد برای تشکیل حکومتی که سال ها بعد امپراتوری های شرق و غرب را به زانو درآورد. مصعب بن عمر برای تعلیم آیین توحید به یثرب رفت. معاذ بن جمل و افراد دیگری نیز در قامت مبلغ برای تعلیم قرآن و مفاهیم دینی در آن شهر تعیین شدند. پس از صلح حدیبیه ـ که شاید تثبیت اسلام در یثرب و آغاز گسترش آن در شبه جزیره عربستان باشد ـ نامه نگاری با مراجع قدرت در جهان روزگار باستان آغاز شد. ماموریت تبلیغ جهانی اسلام براساس نظر برخی کارشناسان، به دستور خداوند صورت گرفته است. بر این اساس آیه اول سوره فرقان دستور چنین عملی را انجام داده است، خداوند در این آیه می فرمایند: بزرگ [و خجسته] است کسی که بر بنده خود، فرقان [کتاب جداسازنده حق از باطل] را نازل فرمود تا برای جهانیان هشداردهنده باشد.

پیامبر در جهت تبلیغ دینش به امپراتور روم نوشت، من تو را به دین اسلام فرا می خوانم. اسلام بیاور تا بی گزند مانی و خداوند پاداش تو را دوچندان دهد و اگر روی بگردانی، گناه مردمت بر گردن توست. خسرو پرویز پادشاه ایران، اسقف نجران، مقومس حاکم مصر، نجاشی پادشاه عمان و منذر بن ساول التمیمی حاکم بحرین نامه های دعوت به اسلام را دریافت کردند و هرچند هیچ کدام از ایشان اسلام نیاورد، اما چند سال بعد اسلام جهانی شد.

نگاهی کوتاه به تاریخ تبلیغ در صدر اسلام تا وفات پیامبر نشان می دهد که اگر چه دعوت به آیین هدایت از خانواده پیامبر آغاز شد، در کمتر از سه دهه به دعوتی جهانی انجامید، دعوتی که سال ها ادامه یافت. در این میان، تاملی کوتاه می تواند نشان دهد که تبلیغ دین جدای از دین نیست و از این رو نمی توان دین در معنای کلی را فردی قلمداد کرد. امروزه برخی معتقدند دین امری فردی است. مراد از امر فردی آن است که نمی توان دین را به عرصه اجتماع کشاند فارغ از آن که نمی توان احکام دین را مطلقا فردی ساخت، تبلیغ دین نشان از امر ذاتی هر دینی دارد، کوشش برای هدایت انسان.

در تمایز با مکاتب فلسفی، دین واقعیتی اجتماعی است که می کوشد انسان را در کلیت زندگی اش هدایت کند. ادیان دارای جهان بینی هستند. ادعای اولیه هر دینی، وجود خالق یا اصلی بنیادین است که محور سامان دهی به زندگی فردی می گردد. هدایت در هر دینی با ایمان به آموزه اولیه دین در ارتباط است. ادعای متافیزیک دین اما تنها ادعایی متافیزیک نمی ماند. دین با تبلیغ آن آغاز می شود، میل پیامبران به هدایت انسان ها ایشان را به تبلیغ دین واداشته است. مبلغان دینی تلاش زیادی برای هدایت انسان ها کرده اند و تاریخ ادیان از ارسال نماینده تا جنگ و تغییر حرکت تاریخ را می توان در جهت تبلیغ دین ارزیابی کرد.

ادیان میلی ذاتی به گسترش داشته اند، هرچند این میل می تواند در برخی برهه های تاریخ به میل دینداران مربوط باشد، اما نگاه به دوره های نزول و اولیه ادیان نشان می دهد، ادیان میلی درونی به هدایت انسان داشته اند. ماموریت ادیان را می توان هدایت انسان کلی دریافت. ادیان در درونمایه خود، نه تنها به دنبال مخاطبان عصر نزول که به دنبال هدایت همه ابنای بشریت هستند.

تبلیغ یک دین گویی تا وقتی آن دین هست، ادامه می یابد. بی تبلیغ دین هرچند در ابعادی محدودتر، دیگر دین نمی پاید. تبلیغ دامنه ای گسترده دارد، آداب و احکام و تظاهرات عینی و تمدنی، هر کدام تبلیغ آیینی هستند که در آن شکل گرفته اند. حواریون مسیح به دستور مسیح به میان اقوام دیگر بنی اسرائیل گسیل شدند، اما موضوع نجات مسیحی تنها به بنی اسرائیل محدود نماند. نگاهی به تاریخ نشان می دهد که مسیحیان هرجا پا گذاشتند با خویش مبلغان مسیحی را به همراه بردند. کشف آمریکا چند سال بعد عرصه ای برای هدایتگری مبلغان مسیحی شد. سال ها بعد اسلام نیز پا به این قاره نوظهور گذاشت. نگاهی به فهرست کانال های تلویزیونی در عرصه جهانی، نشان دهنده حضور پررنگ مبلغان دینی است که با معرفی دین به دنبال هدایت هستند. هرچند تاریخ تبلیغ دینی با تاسیس دین گره خورده، اما با تداوم تاریخ شاهد تداوم تبلیغ دین و دگردیسی اشکال آن هستیم. بی تردید امروزه تبلیغ دین، امری فرهنگی است. مبلغان هر دین با ابزارهایی روزآمد به دنبال تبلیغ ادیان خویش هستند و به نظر می رسد تا ادیان هستند، تبلیغشان تداوم خواهد داشت.

میثم قهوه چیان