فقر و نداری, مخاطرات جامعه ما

فقر و نداری یکی از پدیده های نامطلوب زندگی اجتماعی است فقر یعنی محرومیت از داشتن چیزهایی که هر یک از اعضای جامعه حق دارند آنرا داشته باشند

فقر و نداری یکی از پدیده‌های نامطلوب زندگی اجتماعی است. فقر یعنی محرومیت از داشتن چیزهایی که هر یک از اعضای جامعه حق دارند آنرا داشته باشند. در ادبیات ملل فقر به معنای نداشتن امکانات اولیه رفاهی است و افرادی که از چنین امکاناتی محرومند فقیر نامیده می‌شوند. درهرجامعه فقر را می‌توان از روی مشخصات و نشانه‌های متعددی چون سوء تغذیه، تعلیم و تربیت ناقص، کمبود بهداشت، بیسوادی، میزان نیروی کارغیر ماهر، مسکن نامناسب، خانواده‌های پر جمعیت، پائین بودن درآمد سرانه، توزیع ناعادلانه ثروت، فاصله طبقاتی، رانت خواری، تورم بالای اقتصادی، ساختار مالیاتی نا مناسب و بالاخره بیکاری و کم کاری، شناسائی کرد.

فقرهولناک ترین واقعیتی است که انسان با آن به مقابله می‌پردازد، به طوریکه امام علی(ع) در این رابطه می‌فرماید اگر فقر چون شخصی بر من مجسم می‌شد او را می‌کشتم، و یا هنگام نصیحت فرزندش محمدبن حنیفه، فقر را به عنوان مرگ بزرگتر یاد کرده و از آن به خدا پناه می‌برد، ایشان می‌فرمایند فرزندم، من درباره تو از فقر بیمناکم، از آن به خدا پناه ببر زیرا فقر موجب نقصان دین و سرگردانی عقل و دشمنی است. اسلام از فقر گریزان است و آنرا همسایه دیوار به دیوار کفر می‌داند و با همان شدتی که با کفر مبارزه می‌کند با فقر نیز به مبارزه برمی‌خیزد. اساساً مسائل اقتصادی به خاطر نقش ضروری و حیاتی که در زندگی فردی و اجتماعی بشر دارد، از نظر اسلام بسیار مورد اهمیت قرار گرفته است. وجود بیش از ۴۵۰ آیه در قران که در آنها به ابعاد مختلف این بحث اشاره شده خود گواه این مدعا است. همچنانکه خداوند در قران می‌فرماید، هر مصیبتی به شما رو آورد نتیجه اعمال زشت خود شماست، (شوری آیه ۳۰) بنابراین ریشه فقر خود انسان است یعنی به عبارتی او عدالت را به فراموشی می‌سپارد و ناسپاس و ظالم می‌شود. استثمار، انحصار طلبی و احتکار ثروت از جمله مصادیق بارز ظلم می‌باشند. در واقع پایمال کردن حقوق زحمتکشان، مکیدن خون زیر دستان، رباخواری و ستم‌های دیگر است که اکثریت مردم را به فقر می‌کشاند نه کمبود منابع طبیعی. مجازات فقیر بودن نیز سنگین است.

شخص فقیر در مقایسه با دیگرافراد جامعه معمولاً مدت کمتری زندگی می‌کند، اغلب بیمار می‌شود و بر اثر فقر و کمبود مواد غذائی و لوازم بهداشتی به مشکلات جسمی و فکری بیشتری دچار شده و با بحران‌های شخصی بیشتری روبرو می‌شود. دارای تحصیلات کمتری است و موقعیت‌های کمتری برای پیشرفت دارد. در مقابل خطرات زندگی مصونیت کمتری داشته و کمتر قادر به استفاده از امکانات ناچیز خود می‌باشد، در حقیقت وی به خاطر داشتن چنین وضعی مجازات می‌شود. حتی نسبت پرداخت مالیات در طبقه فقیر بیشتر است، چون کسانی که از درآمد بیشتری برخوردارهستند از طریق رشوه، لابی گری، سهیم کردن قدرتمندان در منفعت، یا خیلی کم مالیات می‌دهند و یا اصلاً مالیات نمی‌دهند.

طبقه فقیر در جامعه، برخی از کارهائی را که دیگر طبقات اجتماعی حاضر به انجام آنها نیستند، با پول کمتری انجام می‌دهند مثل، خانه داری، نظافت و یا در کارهائی که انجامشان خطرناک است مانند فروش و توزیع مواد مخدر بیشتر از افراد این طبقه استفاده می‌شود. در بیمارستان‌های دانشگاهی و آموزشی بصورت موجودات آزمایشگاهی در آزمایشات پزشکی به تحقیقات طبی کمک می‌کنند و یا به دلیل فقرو مشکلات زندگی مبادرت به فروش اعضای بدن خود می‌کنند و کار بیماران ثروتمند را آسانتر می‌سازند. ویژگیهای فقر را می‌توان به سه دسته تقسیم بندی کرد: ۱- ویژگیهای اقتصادی مثل مبارزه دائم برای زنده ماندن، بیکاری و کم کاری، دستمزدهای پائین، مشاغل بدون مهارت، کارکردن کودکان، نبود پس انداز، کمبود همیشگی پول، نبود ذخیره مواد غذائی در خانه، خریدهای جزئی مواد غذائی، گرو گذاشتن لوازم شخصی، قرض گرفتن از نزول خواران ۲- ویژگی‌های روانی مثل احساس شدید بی ارزشی، درماندگی، متکی به دیگران بودن،خود را کم شمردن ۳- ویژگی‌های اجتماعی مانند زندگی در محله‌های پر جمعیت، نداشتن اوقات فراعت، نداشتن وقت لازم جهت تربیت فرزندان، توسل مکرر به خشونت، استفاده از پرخاشگری در تربیت فرزندان، کتک زدن زن، آشنائی به امور جنسی، رها کردن فرزندان در جامعه، اعتیاد، سرقت، روسپیگری، تعدی، تجاوز و ولگردی از بارزترین آثارو ویژگی‌های فقر هستند. امروزه فقدان مدیریت قوی در امور اقتصادی جامعه از مهمترین عوامل ایجاد فقر است. ضعف مدیریت اقتصادی، منجر به برروز پدیده‌های نامطلوبی چون تورم بالا، بیکاری، کسادی، ورشکستگی، بازار سیاه و بلاتکلیفی در جامعه می‌شود. در جوامعی که توزیع ثروت عادلانه نیست، عده‌ای برای دست یافتن به ثروت بیشتر از طریق نامشروع افدام می‌کنند.

به عبارت دیگر به اعمالی دست می‌زنند که غیر اخلاقی و خلاف قانون است. میزان این انحرافات در بین طبقات فقیر جامعه که امکانات آنان برای دسترسی به ابزار زندگی کم بوده و فرهنگ آنها در سطح پائین تری قرار دارد به طور محسوسی زیاد است. ارتکاب جرائم درطبقات فقیر، از شکافی که بین خواسته‌های جوانان آن طبقه با آنچه که در دسترس آنهاست، سرچشمه می‌گیرد. تمایل آنان برای دسترسی به موفقیتهای اقتصادی و فرهنگی با محدودیتی که برای رسیدن به این موفقیت دارند سرکوب می‌شود. از طرف دیگر موقعیت آنها ایجاب نمی‌کند که سطح خواسته‌های خود را پائین بیاورند، ازاین لحاظ احساس محرومیت شدید کرده و برای بدست آوردن فرصتهای مناسب به طرف جرم و جنایت سوق داده می‌شوند. پس می‌توان نتیجه گرفت که عمده ترین علت انحرافات اخلاقی طبقه فقیر، فشارهای حاصل از شکست در رسیدن به هدف‌های معین است.

در سالیان اخیر کوشش‌های زیادی از طرف کشورهای استعمارگر اعمال شده است تا نسبت به پیشرفت فرهنگی ملت‌های عقب مانده، فقر آنها را معلول عواملی چون کودنی، عقب ماندگی ذاتی و یا اتفاقات و مقدرات معرفی نمایند، و از جانب دیگر با کسانی که در صدد بر ملا کردن علل اساسی فقر برآمدند به شدت به مبارزه برخاسته‌اند. بنابراین، ایجاد بستر مناسب اقتصادی به دوراز تنش - ایجاد فرصت‌های شغلی و توزیع عادلانه و بدون پارتی بازی برای جویندگان کار - ایجاد رشد اقتصادی، یعنی افزایش تولید ملی و در نتیجه افزایش درآمد سرانه - کنترل نرخ تورم - جلوگیری از رانت خواری دراستفاده از منابع بانکی - برقراری هر چه بیشتر عدالت اجتماعی - کنترل نرخ رشد جمعیت - کمک به رشد و توسعه تأمین اجتماعی و خدمات درمانی برای آحاد مردم بویژه اقشار آسیب پذیر - تقویت امید و اطمینان به آینده در مردم با اجرای دقیق قانون و مقررات از جانب مسئولین و مجریان و نظارت ممتد برعملکردها - تقویت روحیه کارکردن در مردم و از بین بردن زمینه‌های کم کاری و تنبلی - توسعه فضاهای آموزشی کسب و کار در جامعه و در اختیار قرار دادن اینگونه امکانات با حداقل هزینه برای متقاضیان کم بضاعت، از جمله اقداماتی است که می‌توانند در جهت پیشگیری و کاهش میزان فقر در جامعه موثر واقع گردند.

خداوند متعال درقران کریم تأکید می‌فرماید در وضع هیچ قومی‌دگرگونی ایجاد نمی‌کند، مگر آنکه در وضع خودشان تغییر ایجاد کنند. پس به امید روزی که به همت خودمان شاهد کشوری به دور از هرگونه مصائب خود ساخته بوده و شرمنده شهدائی که به خاطر امنیت و اعتلای این سرزمین جان با ارزششان را فدا نمودند نباشیم.

نویسنده : هوشنگ پورخزائی