کوتاه درباره شعر کودک

ایران سرزمین شعر و شاعری است و کلام موزون و پر از تخیل شعر فارسی درلحظه لحظه زندگی مردمان این دیار جای دارد. پس این سخنی به گزافه نیست اگر بگوییم ایرانیان از لحظه تولد با شعر عجین …

ایران سرزمین شعر و شاعری است و کلام موزون و پر از تخیل شعر فارسی درلحظه لحظه زندگی مردمان این دیار جای دارد. پس این سخنی به گزافه نیست اگر بگوییم ایرانیان از لحظه تولد با شعر عجین بوده اند و این همراهی تا لحظه مرگ ادامه داشته و دارد. مبین این مطلب لالایی مادران برای کودکان خود، تکرار اشعار مختلف در دوران نوجوانی و جوانی و سرآخر میل افراد سالمند به خواندن اشعاری چون شاهنامه فردوسی در دوران کهنسالی است.

هر زمان سخن از شعر برای کودکان پیش می آید، درجامعه ایرانی دوشکل از اشعار پیش روی ما قرار می گیرد. اول دوران گذشته است که کودکان به دلخواه یا اجبار اشعاری از گلستان و بوستان سعدی را حفظ می کردند و درکنار آن کتابی چون «نصاب الصبیان» را از بر می شدند. دوم اشعار کودکان است که محصول امروز است و در آنها سادگی، روانی همراه با تخیل کودکانه موج می زند و اغلب درمهدهای کودک، به صورت کتاب و نوار و یا در مطبوعات خاص کودکان به چاپ می رسند که موضوع این نوشتار ما هم، بررسی این نوع اشعار و اثرات آنها بر کودکان است.

شعر کودک، شعری است که از نظر دایره واژگان، فضاهای عاطفی، استفاده از عناصر زندگی کودکانه، استفاده از تخیل کودکانه، اندیشه و تفکر با مخاطب واقعی خود که یک کودک باشد، در نظر شاعر تناسب دارد و این چنین ضمن ارتباط داشتن با کودک، به رفتار و حتی افکار او سمت و جهت می دهد. دراین نوع شعر باید به کارگیری عناصری مثل زبان، تخیل، عاطفه و اندیشه به گونه ای اتفاق بیفتد که روانی و رسابودن شعر را با مشکل روبرو نسازد و درهنگام خواندن، باعث توقف ذهن کودک نشود. بر همین مبنا کار شاعر کودک، کاری سخت و دشوار است. یعنی او باید خودش را فراموش کند و با مددجستن از عواملی چون کودک درون، شعری برای کودک بسراید که کودک با خواندن آن در قدم اول لذت ببرد و بعد از آن از آموزه های تربیتی و اخلاقی بهره مند شود. شاعر کودک خوب می داند موسیقی در شعر کودک بسیار اهمیت دارد. زیرا کودک بیشتر از آن که به معانی کار داشته باشد، سر و کارش با موسیقی یا همان اصوات است و درهمین جاست که سحر موسیقیایی به خوبی عیان می شود. هر چقدر شعر کودک از موسیقی روان، کوتاه و نزدیک به آهنگ گفتار مخاطب بهره جسته باشد، به همان اندازه هدف اعتنای کودک قرار می گیرد.

اولین اثر شعر کودک لذت خواندن است. در مرحله بعدی، کودک با مددجستن از واژگان شعر و ارتباط پیداکردن با معانی آن و نیز با استفاده از لحن مناسب، درست خواندن جملات را به خوبی یاد می گیرد. این نوع بهره گیری از شعر باعث می شود تا کودک خلاقیت شنیدن و خواندن را نزد خود تقویت کند و همزمان با آن به تقویت دایره واژگان خود بپردازد، زیرا این بهترین فرصت است تا او با کلمات و واژگان جدید آشنا شود. شعر کودک به او کمک می کند تا بار حسی و عاطفی کلمات را بیش از پیش احساس کند و ضمن تقویت بیان شفاهی خود به تقویت تخیل زبانی اش نیز بپردازد. پس جای تعجب نیست کودکی که شعر زیاد می خواند بهتر و سنجیده از کودکی که شعر نمی خواند، صحبت می کند. زیرا این کودک به کمک خواندن و تکرارکردن شعر خاص خودش تخیل خود را پرورش داده و ضمن آشنا شدن با نمادهای عینی و ذهنی زمینه های لازم را برای کشف مفاهیم به دست می آورد باید گفت؛ با عجین شدن کودک با شعر، او با عناصر طبیعت ارتباط قوی پیدا می کند و درکنار جان بخشیدن به آنها، به شناخت کافی نیز دست می یابد.

باید تاکید کرد به همان اندازه که شعر کودک خوب و سازنده است به همان اندازه هم می تواند بد و مخرب باشد. پس برمربیان و والدین ضروری است در انتخاب شعر برای کودکان توجه زیادی کنند ، یعنی در نظر آنها باید شعر خوب، شعری باشد که سادگی و روانی را باخود بیان کند، در کودک ایجاد حس عاطفی کند و ضمن ایجاد فضای نشاط آور برای کودک، مهارت های مختلفی را به او بیاموزاند. والدین باید این سخن مرحوم عباس یمینی شریف را در ذهن داشته باشند که: «شعر کودک کلامی است موزون و زیبا، هم از حیث ترکیب صداها و کلمات و هم از حیث مضمون.» پس بجاست از انتخاب اشعاری که شاعر آنها تنها تلاش کرده تا واژگان را به اجبار در وزن و قافیه بیاورد، پرهیز کنند.

اکبر خوردچشم