كشمكش پنهان در اوراسیا

بافروپاشی اتحاد جماهیر شوروی سابق, عصر رقابت های شدید میان قدرت های بزرگ آغازشد درحالی كه ایالات متحده آمریكا به صورت استراتژیك نیروهای خودرا درسراسر جاده ابریشم مستقر می كند, چین و روسیه سیاست های خود را هماهنگ می كنند, منطقه را از سلطه انگلو آمریكا حفظ كنند ازاین تحولات هند نیز متأثر شده است

● نگاهی به پروژه جنجالی واگذاری پایگاه های نظامی در قلمرو شوروی سابق

آسیای مركزی از نظر جغرافیایی منطقه حائلی میان جنوب آسیا، چین وروسیه است.بافروپاشی اتحاد جماهیر شوروی سابق، عصر رقابت های شدید میان قدرت های بزرگ آغازشد. درحالی كه ایالات متحده آمریكا به صورت استراتژیك نیروهای خودرا درسراسر جاده ابریشم مستقر می كند، چین و روسیه سیاست های خود را هماهنگ می كنند، منطقه را از سلطه انگلو- آمریكا حفظ كنند.ازاین تحولات هند نیز متأثر شده است.

به دنبال تصمیم دولت قرقیزستان مبنی بر اجازه دادن به نیروهای آمریكایی برای استفاده ازپایگاه هوایی مناس، ایالات متحده به فاصله چند روز با یادداشت رسمی دولت ازبكستان به سفارت آمریكا درتاشكند مواجه شد كه در آن خواسته شده بود، آمریكا در ۱۸۰ روز نیروهای خود را از پایگاه نظامی كارشی درخان آباد درجنوب ازبكستان خارج سازد.

برگزاری مانور مشترك روسیه وچین درماه اوت۲۰۰۵ كه درادامه ارسال یادداشت رسمی سازمان همكاری های شانگهای در پنجم ژوئیه به آمریكا برای اعلام برنامه وتاریخ دقیق خروج نیروهای نظامی ازآسیای مركزی صورت گرفت، حركت استراتژیك دیگری بود كه روسیه با همكاری دیگرجمهوری های شوروی سابق و با همدستی چین، روی صفحه شطرنج اورآسیا پیاده كرد.این حركت درمخالفت با توسعه غرب به رهبری آمریكا درسرزمین های شرقی ومركزی اوراسیا به وقوع پیوست. در حال حاضر روسیه، سازمان قرارداد امنیت گروهی (CSTO) را ازكشورهای استقلال یافته همسود(CIS) جدا و به گروهی تبدیل كرده كه می تواند بادرنظر گرفتن برنامه های پیشنهادی و پذیرش هند و ایران وپاكستان به عنوان عضو ناظردرآن دراجلاس ماه ژوئیه مسكو، به یك سازمان امنیتی گروهی تكامل یافته تغییرشكل دهد.

آمریكا، برای كنترل فضاهای استراتژیك، منابع انرژی ومواد اولیه درقرن بیست ویكم، خط لوله انتقال روزانه یك میلیون بشكه نفت باكو- جیهان رابرای دورنگه داشتن روسیه وایران از مسیرخط انتقال انرژی به اروپا راه اندازی كرده است.استقرار نیرو درگرجستان وآذربایجان برای حفاظت ازاین خطوط، تهدیدی استراتژیك برای منطقه بویژه برای ایران، همسایه جنوبی آذربایجان كه درلیست دشمنان آمریكا قرار دارد، است.

● مانور مشترك غیرقابل پیش بینی چین و روسیه

چین و روسیه از هجدهم تا بیست وپنجم ماه اوت،۲۰۰۵ مانور مشتركی را كه قابل پیش بینی نبود، به عنوان پیامی روشن به ایالات متحده ودیگران برگزار كردند.این مانور ازنزدیكی شهر بندری خاوری ولادی وستوك روسیه آغاز می شد وتا استان ساحلی شندونگ چین دركناره های دریای زرد ادامه می یافت.دراین مانور علاوه بر ۲۰۰۰ نیروی روسی، هواپیما های حمل ونقل

۷۶ -II روسی به همراه چتربازان، هواپیماهای جنگی موشك انداز هوا به دریای ۹۵M - TU و جت های جنگنده سوخو ۲۷ پوشش نیروهای زمینی را به صورت فرضی برعهده داشتند.

دراین تمرینات علاوه بر یوری بالویوسكی، فرمانده نیروهای مشترك روسی وهمتای چینی وی لیانگ گوانگ لیه، نمایندگان كشورهای عضو SCO نیز حضورداشتند .

● پایگاه های آمریكا درآسیای مركزی

رهبران قرقیزستان پس از ملاقات با دونالد رامسفلد وزیردفاع آمریكا در ۲۶ ژوئیه ۲۰۰۵ دربیشكك، متقاعد شدند، ازآنجا كه افغانستان همچنان بی ثبات است، ادامه كار پایگاه نظامی مناس برای پشتیبانی ازنیروهای آمریكایی مستقر دراین كشور موردنیازاست.اسماعیل اسحاق اف وزیردفاع قرقیزستان درمصاحبه مطبوعاتی مشترك با رامسفلدگفت : تازمانی كه شرایط افغانستان ایجاب كند، این پایگاه به كارخود ادامه خواهد داد.

این دومین سفر رامسفلد درسال ۲۰۰۵ به قرقیزستان بود.ضمن آنكه گزارش شده آمریكا ازسال ۱۹۹۱ كه قرقیزستان استقلال یافته تاكنون، ۷۵۰ میلیون دلار به عنوان كمك دراختیار این كشور قرارداده است.

باقی اف نیز كه پس از شورش عمومی ماه مارس بر ضد عسگرآقایف رئیس جمهوری بركنار شده، دهم ژوئیه ۲۰۰۵ به عنوان رئیس جمهور قرقیزستان برگزیده شد، یازدهم ژوئیه به خبرنگاران گفت : چون اوضاع افغانستان تغییر كرده، این موضوع دراجلاس سازمان همكاری های شانگهای مطرح شد.وضع این كشور بزودی تثبیت خواهد شد.هم اكنون این كشور رئیس جمهوری منتخب دارد و بزودی پارلمان منتخب آن هم كارخودرا آغاز می كند. از همین رو ضرورت ادامه كار پایگاه های نیروهای ائتلاف درقرقیزستان مطرح شده است.

آمریكا ادعا می كند، پایگاه های او در قرقیزستان گذرگاه مهمی برای ارائه خدمات انسان دوستانه وتجهیزات نظامی ارسالی به افغانستان هستند، اما واقعیت آن است كه این پایگاه ها به عنوان بخشی ازتغییرات دراستراتژی پنتاگون مبنی بر ایجاد پایگاه درنزدیكی مناطق بحران خیز جهان است تا فوری دربحران ها مورد بهره برداری قرار گیرند. رامسفلد درخلال سفر به بیشكك ودوشنبه، روشن ساخت كه آمریكا قصد ندارد درآینده نزدیك پایگاه های خود را در آسیای مركزی ببندد و حتی یادآور شد، نیروهای ایالات متحده براساس قراردادها ومنافع دوجانبه دراین پایگاه ها مستقرشده اند.

● مشكل ازبكستان

اگرچه ایالات متحده انتظار چنین تصمیمی را از سوی ازبك ها داشت، ولی نحوه ارائه یاداشت تخلیه پایگاه K۲ بدون ارائه هیچ گونه دلیل، پنتاگون را كه در مقابل موضع درستی اتخاذ كرد، متعجب ساخت.

پس ازشورش اندیجان، آمریكا و متحد همیشه آماده اش، انگلیس ازشدت انتقادات خود نسبت به نحوه مقابله ازبكستان بااین درگیری ها كه درآن شورشیان تعداد زیادی ازنیروهای امنیتی را به قتل رسانده و ساختمان های دولتی را اشغال كرده بودند، كاستند . براساس گزارش سازمان حقوق بشر، درعملیات سركوب این شورش، بیش از ۷۰۰ نفركشته شدند، البته تاشكند تعداد كشته شدگان را كمتر از ۱۸۰ نفراعلام كرد.

پایگاه K۲ به عنوان مركزی برای انتقال تجهیزات برای شمال افغانستان بویژه مزارشریف، تنهاگذرگاه قابل عبور درزمستان، به شمار می آید.این پایگاه با باندپروازی طویل خود، همچنین به عنوان محلی برای سوختگیری هواپیما های نظامی است كه جایگزین ارزانی برای سوختگیری هوایی گرانقیمت است.

چندماه پیش برایان وایتمن، یكی از سخنگویان پنتاگون، این پایگاه هوایی را « پایگاهی كه به صورت غیرقابل انكار برای حمایت از نیروهای درحال عملیات مهم است » توصیف و اعلام كرد، واشنگتن ازسال ۲۰۰۱ تاكنون برای آن ۱۵ میلیون دلار به ازبكستان پرداخته است.

به هرجهت از زمان آغازشورش در اندیجان درماه مه، بین ۲ دولت جنگ روانی به وجود آمده است.طوری كه اسلام كریم اف، رئیس جمهوری ازبكستان مانع پروازهای شبانه و برخی پروازهای باری هواپیما های آمریكایی ازاین پایگاه شده و واشنگتن را وادار كرده است عملیات تجسسی وبرخی پروازهای نقل وانتقال خودرا به پایگاه هوایی بگرام در افغانستان وپایگاه مناس درقرقیزستان منتقل كند.

برخی ازتحلیلگران حادثه اندیجان را آزمایشی مهم برای دولت بوش تلقی كردند كه آیا تلاش های ضدتروریستی برای آنان بیشتر اولویت دارد یاگسترش دموكراسی.یكی از مقام های عالی رتبه كه به خاطر حساسیت های سیاسی نخواست نامش فاش شود، اعلام كرد :« اصولاً همه ما براین باوریم كه اگر بخواهیم از پایگاه ها استفاده كنیم، تنهاراه رسیدن به آن سكوت در مورد دموكراسی وچشم پوشی نسبت به موضوع رانده شدگان است.اگر می خواستیم می توانستیم پایگاه را حفظ كنیم .»

البته این یك ادعای دروغین است كه ممكن است تنها آمریكایی های مخالف با واقعیات آن را باوركنند. در واقع مقام های عالی رتبه ایالات متحده هركاری كه ازدستشان برمی آمد برای تغییر تصمیم رژیم تاشكند برای ادامه حضورنیروهایشان درمنطقه انجام دادند و حتی تلاش كردند ازفعالیت هایی كه قصد داشت، قطعنامه ای ازسوی سازمان ملل صادر و به طور رسمی خواستار انجام تحقیقات بین المللی پیرامون قتل عام اندیجان شوند، جلوگیری كنند.

كریاج موری، سفیرسا بق انگلیس درتاشكند كه به خاطر مخالفت صریحش با نحوه برخورد آمریكا و انگلیس با كریم اف ازكار بركنارشد، می گوید : واشنگتن تنها تلاش می كرد عقب نشینی خودرا درپس هاله ای ازگرد وغبار دیر هنگام نقض حقوق بشر درازبكستان پنهان كند، ولی ناگهان باوحشت وهراس متوجه شد، یكی ازمهمترین متحدان مخلص آن ،تبدیل به هراسی عظیم برای آمریكا شده است.

در نهایت اسلام كریم ا ف، درپایان سال گذشته، برای توسعه میدان های وسیع گازی ازبكستان، به جای شركت های آمریكایی، شركت گازپروم روسی را برگزید.درنتیجه « حیات نقشه انتقال لوله هیدرو كربن آسیای مركزی ازطریق افغانستان به دریای عرب كه هدف مقدس ونهایی سیاست آمریكا درآسیای مركزی پیش از جنگ افغانستان بود را زیر سؤال برد» .

انقلاب های به اصطلاح آزاد سازی آمریكا درجمهوری های سابق شوروی، به كریم اف كمك كرد ، تصمیم خودرا بگیرد.ادوارد شوارد نادزه عصبانی، پس ازبركناری كریم اف ازریاست جمهوری گرجستان، باوی ملاقات كرد و درمورد جورج سوروس، سرمایه دارآمریكایی و NGO های حمایت شده از سوی غرب، هشدارداد.كریم اف هم بی درنگ فعالیت مؤسسه جامعه آزاد را متوقف ودیگر NGO هارا زیرفشار ومنگنه قرارداد، و رودر روی دمكراسی پیشنهادی آمریكا ایستاد.همین امر موجب شد، را بطه وی با ولادیمیر پوتین ترمیم شود. ازنظر پوتین، كریم اف چهره نامطلوبی بود. وی پس از استقلال، ایده های ملی گرایی ضدروسی را درازبكستان تقویت می كرد.درچنین شرایطی بود كه ۸۰ درصد جمعیت روس نژاد ساكن ازبكستان ( حدود ۲ میلیون نفر ) از این كشور رفتند. به هرحال پوتین وكریم اف ایده ها ومنافع مشترك زیادی دارند.

ازبكستان نیمی از جمعیت آسیای مركزی وموقعیت ژئو استراتژیك وبزرگترین ومجهزترین ارتش منطقه را دارد.ولی قزاقستان درشمال با ریاست جمهوری نظربایف ازنظر اقتصادی خیلی بهتر از كریم اف عمل كرده است.او نه تنها به خاطر داشتن بزرگترین منابع انرژی، بلكه درروابطش بین روسیه وآمریكا تعادل ایجاد كرده وازنظر اقتصادی تا حدودی بازتر عمل كرده وسرمایه های غربی بیشتری را جذب كرده است.

● دیگر پایگاه ها ی منطقه

براساس گفته شبكه اورآسیا، وقتی رهبران تاجیك وقرقیز ادامه همكاری های استراتژیك با آمریكا را ارزشمند می دانند، مسائل دیگری هم وجود دارد كه هر ۲ كشور روسیه شریك اصلی امنیتی خود بدانند.پس از این كه رامسفلد بیشكك راترك كرد، خبرگزاری ایتارتاس در۲۶ ژوئیه مصاحبه ای را با « باقی اف» منتشر كرد كه در آن اظهار داشته بود:« مسكو همیشه درسیاست خارجی قرقیزستان جایگاه ویژه ای داشته است.

قرقیزستان درآینده نیز همكاری های استراتژیك خود با این كشور را توسعه خوا هد داد. ما فكرمی كنیم حضور روسیه درآسیای مركزی تضمینی برای امنیت وثبات منطقه است.تروریسم بین الملل، بنیاد گرایی اسلامی، تجارت غیرقانونی موادمخدر وسلاح، جرایم سازمان یا فته و انواع تخلفات دیگر همگی ضرورت همكاری های نزدیكتر و عملیات مشترك مبتنی بر اعتماد كامل را می طلبد.»

درهمین حال روابط استراتژیك واقتصادی تاجیكستان درچندسال گذشته باروسیه توسعه پیداكرده است.درخلال بازدید ماه اكتبرسال ۲۰۰۴ پوتین ازتاجیكستان، روسیه توا فق كرد ۳۵۰ میلیون دلار بدهی تاجیكستان درقبال كسب مجوز نصب رادار اكتشا فی روسیه درمنطقه نورك، بخشیده شود.شركت های روسی نیز قراردادهایی امضا كردند كه براساس آن صدها میلیون دلار درساختار طرح های صنعتی تاجیكستان سرمایه گذاری كنند.دوشنبه هم استقرار پایگاه نظامیان روسیه را پس از این ملاقات دائمی كرد.

روسیه درباره بازدید رامسفلد از بیشكك ودوشنبه سكوت اختیاركرد، ولی برخی مطبوعات روسیه ادعا كردند، آمریكا تعهد كرده درقبال ادامه استفاده از پایگاه هوایی مناس ۲۰۰ میلیون دلار كمك اقتصادی دراختیار قرقیزستان بگذارد كه البته این موضوع ازسوی مسئولان قرقیزستان تكذیب شد.به هرحال ناظران سیاسی عقیده دارند، مسكو برای زیر سؤال بردن موقعیت آمریكا در آسیای مركزی به استفاده از سازمان های چند جانبه منطقه ای ازجمله سازمان همكاری های شانگهای و CSTO ادامه خواهد داد.

ژنرال عبدالرحیم وردك، وزیر دفاع افغانستان نیز درماه آوریل اظهارداشت كه گفت و گو برای استقراردائمی نیروهای آمریكایی دراین كشورادامه دارد.این گفت وگوها شامل ایجاد پایگاه هوایی دائمی واستقرار تسلیحات نظامی كه بتواند درجریان بحران ها فوری مورد استفاده نیروها قرار گیرند نیز می شود.وردك تلاش كرد به كشورهای همسایه درمورد شرایط حضور بلند مدت نیروهای آمریكایی بدین گونه تضمین دهدكه هرگونه قرارداد با واشنگتن بادرنظرگرفتن امنیت قدرت های منطقه امضا خواهدشد.

درخواست سازمان همكاری های شانگهای به احتمال زیاد درخواست خروج آمریكا از پایگاه های نظامی آسیای مركزی، درخلال ملاقات پوتین و هوجین تائو دراجلاسی كه از۳۰ ژوئن تا سوم ژوئیه، پیش ازبرگزاری اجلاس سازمان همكاری های شانگهای برگزار شد، اتخاذ گردید. در بیانیه مشتركی كه دوم ژوئیه به وسیله چین و روسیه با عنوان « نظم جهانی درقرن بیست ویكم » منتشر شد، نسبت به یكجا نبه گرایی در روابط بین الملل هشدارداده شده و نقش بزرگتری برای سازمان ملل وثبات درجزیره كره درخواست شد.هوجین تائو پس از مذاكره باپوتین به خبرنگاران گفت : ما برمواضع مشترك خودپیرامون مسائل كلیدی همچون مسأله تایوان وچچن كه مربوط به مسائل حیاتی ماست، تأكید كردیم.

منبع : مجله World Affairs

نویسنده : جندراسینگ

مترجم: علی محمد سابقی

---