این چهار سال

سرانجام پس از حدود هفت سال به توافقی با گروه ۲«۵ دست یافتیم که پنج سال پیش نیز با اندکی تامل و دوراندیشی قابل دسترس بود

سرانجام پس از حدود هفت سال به توافقی با گروه ۲«۵ دست یافتیم که پنج سال پیش نیز با اندکی تامل و دوراندیشی قابل دسترس بود. یعنی بدون تحمل آثار تخریبی اولین و دومین و سومین تحریم اعلام شده از سوی شورای امنیت سازمان ملل و ده ها میلیارد دلار خسارت نیز احتمالاً می توانستیم به توافقی دست یابیم که امروز حاصل شده است.

براساس توافق اعلام شده قرار است ایران اورانیوم ۳ تا ۵ درصد غنی شده خود را به روسیه بفرستد و مسکو پس از افزایش درجه غنی سازی با حدود ۲۰ درصد محموله های بازسازی شده ایران را تحویل فرانسه بدهد تا به صورت میله های سوخت دوباره به ایران بازگردانده شود.در شرایطی ادبیات خبری و سیاسی دو سه روز اخیر پیرامون توافق ایران با کشورهای ۲«۵ با چاشنی پیام های مثبت مقارن شده است که حداقل چهار سال پیش، روس ها نسبت به غنی سازی اورانیوم مورد نیاز ایران در یک کشور ثالث ابراز تمایل کرده بودند. نیز سرگئی لاوروف وزیر خارجه روسیه در سال ۱۳۸۴ گفته بود روسیه می تواند آن کشوری باشد که براساس توافق جهان غرب با ایران، برای تهران غنی سازی انجام دهد.

با این حال مسابقه روکم کنی و رویای شیرین دست یافتن به آنچه بسیاری احتمال تحقق آن را بعید می دانستند نگذاشت تا پاها را از آسمان به زمین فرود آوریم و در یک جهان عینی رایزنی کنیم. حال ما هستیم و صدها میلیون دلار تاسیسات غنی سازی اورانیوم که قرار است اورانیوم را ۵/۳ درصد غنی سازی کند سپس به روس های دودوزه باز اورانیوم پنج درصد صادر کنیم تا در صورتی که امریکایی ها توافق ها را بر هم نزنند، فرانسوی ها آن را به میله های اورانیوم تبدیل کنند و به ما بازگردانند.طی هشت سال گذشته هر فعالیت سیاسی، اقتصادی و اجتماعی با ملغمه یی از تبلیغات رسانه های دولتی حول محور فعالیت های هسته یی و مقاومت دیپلماتیک ایران متمرکز بود؛ از دبستان تا دانشگاه و وزارتخانه ها گرفته تا نماز جماعت هایی که در مساجد دوردست ترین شهرهای ایران برگزار می شد.

در حالی که از همان ابتدا اگر یک مدیریت واحد آگاهانه و مبتنی بر دانش روز متکی بر منافع ملی بر سیاست های کلان اداره پروژه های اتمی از سطح اتاق های فکر تا برنامه ریزی و اجرا و پیگیری و تکمیل و رایزنی های مربوطه آن حاکم بود به سادگی و آسانی و ارزانی درمی یافتیم براساس چارچوبی که سازمان جهانی انرژی اتمی بر آن استوار شده است کلیه کشورها از حق برابر بهره مندی از انرژی هسته یی برای مصارف غیرنظامی برخوردارند و خود IAEA موظف به انجام هماهنگی های لازم برای دستیابی کشورها به انرژی هسته یی است.

برای اینکه ارزیابی اجمالی از کارایی مدیریت چنین پروژه های حساس و کلانی به دست آید می توانیم نگاهی به فعالیت های هسته یی هند به عنوان یک عضو دیگر غیرمتعهدها بیندازیم که از حدود دو دهه پیش کار خود را آغاز کرد اما بدون جنجال و بدون شعار و بدون ذوق زدگی در کمال آرامش و طمانینه در کنار تهدید رقیبی همچون پاکستان روند برنامه ریزی و اجرای فعالیت های هسته یی خود را با ضریب موفقیت تقریباً مافوق صد درصد به اجرا درآورده و به نقطه فعلی رسیده است.

مراکز هسته یی هند شامل سایت های زیر هستند؛

۱) مرکز تحقیقات هسته یی ایندیرا گاندی در کالپاکام

این مرکز هسته یی به تحقیقات فوق حساس پیرامون آزمایش های هسته یی و نیز به تولید پلوتونیوم برای تولید سلاح هسته یی اختصاص دارد. این مرکز دو رآکتور مدرس یک و مدرس دو را در خود جا داده که اساساً از سوخت آن پلوتونیوم مورد نیاز در سلاح های هسته یی تولید می شود.

۲) مرکز کاکراپور

رآکتورهای شماره یک و دو کاکراپور تاکنون به روی بازرس های آژانس بین المللی انرژی اتمی باز نشده اند و صرفاً به تولید پلوتونیوم برای سلاح هسته یی اختصاص دارند.

۳) مرکز نارورا

رآکتورهای نارورا یک و دو تاکنون به روی بازرس های آژانس باز نشده اند و صرفاً به تولید پلوتونیوم برای سلاح های هسته یی اختصاص دارند.

۴) پوکاران

پوکاران مرکز آزمایش اولین انفجار هسته یی هند در ۱۸ مه ۱۹۷۴ است. اولین بمب هسته یی هندی ها صدمتر زیر زمین منطقه منفجر و آزمایش شد. در سال ۱۹۹۸ نیز در همین مرکز دومین آزمایش هسته یی هند انجام شد.

۵) مرکز راتحالی رارمتریالز

این مرکز به غنی سازی اورانیوم اختصاص دارد.

۶) مرکز تاراپور

یکی از بزرگ ترین مراکز تحصیل پلوتونیوم از اورانیوم غنی شده هند در این منطقه قرار دارد. امریکایی ها با نظارت IAEA دو رآکتور ویژه تولید الکتریسیته در این منطقه احداث کرده اند.

۷) مرکز تحقیقات اتمی بحابها

این مرکز اتمی از اولین مراکز آغاز فعالیت اتمی هند بوده است که شمار زیادی رآکتور را تحت پوشش خود دارد. بیشتر این رآکتورها جنبه تحقیقاتی داشته و در مجموع انرژی هسته یی تولید شده در هند نقش بسزایی دارند. این مرکز نیز در تولید سلاح های هسته یی هند و نیز پلوتونیوم نقش فعال دارد.

مجموع فعالیت هفت مرکز فوق برای کشوری که معاهده ان پی تی یا معاهده منع گسترش سلاح های هسته یی را امضا نکرده است این امکان را فراهم آورده تا هندی ها علاوه بر انجام تحقیقات لازم، تولید انرژی از رآکتورها، غنی سازی تا حدود بالای ۹۰ درصد و استخراج پلوتونیوم برای سلاح های هسته یی را انجام دهند.

با وجود فعالیت سازماندهی شده، منظم و تقریباً خارج از نظارت آژانس مواردی از این سایت ها، هندی ها دو سال پیش در آخرین روزهای ریاست جمهوری بوش بزرگ ترین قرارداد تاریخ همکاری های هسته یی دو کشور را با امریکا امضا کردند که پس از حدود دو سال قرارداد فوق از سوی کنگره امریکا نیز تصویب شد.

بر اساس قرارداد فوق که بین جرج بوش و مانموهان سینگ امضا شد امریکایی ها متعهد شدند تقریباً مدرن ترین و جدیدترین تکنولوژی فعالیت های هسته یی خود را در اختیار هند قرار دهند و کمک کنند اکثر مراکز فعالیت هسته یی هند به روز شود. بسیاری معتقدند امتیازهای هسته یی که امریکایی ها به هندی ها داده اند تاکنون هیچ کشوری از کشور دیگری دریافت نکرده است. تکنولوژی هسته یی که امریکایی ها در مورد غنی سازی، مدیریت رآکتورها، نوع رآکتورها و سیستم های حفاظتی به هندی ها داده اند چنان مدرن و به روز شده اند که دهلی نو برای سرپا کردن آنها شاید به ۱۰۰ سال زمان احتیاج داشت. اما در فضای آرام مذاکرات با امریکایی ها دهلی نو تقریباً به هر آنچه احتیاج داشت دست یافت. برخی کارشناسان مسائل استراتژیک معتقدند ناآرام شدن افغانستان طی دو سال گذشته عکس العمل پاکستانی ها نسبت به توافقات وسیع و همه جانبه هسته یی امریکایی ها با دهلی نو است.

هندی ها در سازماندهی فعالیت های هسته یی خود همواره درگیر حفظ موازنه استراتژیک با دشمن دیرینه و فعال خود، یعنی پاکستانی ها نیز بوده اند. با این حال، بدون خبرسازی های بیهوده و بدون جنجال و پرگویی و گنده گویی تقریباً کلیه گام های حلقه تحقیقات و فعالیت هسته یی را با یک مدیریت بومی و البته با بهره مندی از تضادهای دوران جنگ سرد به انجام رساندند و به عبارتی در یک کشور بسیار فقیر با بیش از یک میلیارد و ۸۰ میلیون نفر جمعیت که ۲۵ درصد آنان کاملاً فقیر هستند و درآمد سرانه کمتر از ده دلار موفق به ساخت و مدیریت تعداد زیادی رآکتور شدند، اورانیوم مورد نیاز خود را تولید و غنی سازی کردند، غنی سازی را به بیش از ۹۰ درصد رساندند و از آن پلوتونیوم استخراج کردند، برای اطمینان از تامین امنیت ملی خود در رقابت با پاکستان انفجارهای هسته یی را به صورت آزمایشگاهی و در صحنه عملی انجام دادند، سلاح هسته یی تولید کردند و موشک های دوربرد مجهز به کلاهک هسته یی نیز تولید کردند اما جایگاه و وزن واقعی خود را هیچ گاه نه بزرگ تر از آنچه بودند مورد محاسبه قرار دادند و نه از حقوق خود اندکی کوتاه آمدند.

با مقایسه دستاوردهای عینی و دیپلماتیک خود با هندی ها می توان به وزن های واقعی در جهان عینی پی برد.

فرزانه روستایی