نگاهی به بازار پرتنش نفت طی چند سال اخیر نفت ۷۰ دلاری از رویا تا واقعیت

پس از گذشت هشت سال از وقوع مهم ترین بحران نفتی دو دهه اخیر كه به كاهش قیمت هر بشكه نفت به زیر ۱۰ دلار منجر شد, درآمدهای نفتی ایران با عبور از مرز ۳۱ میلیارد دلار صاحب ركوردی تاریخی شده است, به طوری كه سهم درآمدهای حاصل از فروش نفت كشورمان در بودجه امسال به میزان ۱۶میلیارد و ۳۰۰ میلیون دلار تا اواسط مردادماه محقق شد

پس از گذشت هشت سال از وقوع مهم‌ترین بحران نفتی دو دهه اخیر كه به كاهش قیمت هر بشكه نفت به زیر ۱۰ دلار منجر شد، درآمدهای نفتی ایران با عبور از مرز ۳۱ میلیارد دلار صاحب ركوردی تاریخی شده است، به طوری كه سهم درآمدهای حاصل از فروش نفت كشورمان در بودجه امسال به میزان ۱۶میلیارد و ۳۰۰ میلیون دلار تا اواسط مردادماه محقق شد. تولید نفت از روزانه سه میلیون و ۷۰۰ هزار بشكه در سال ۱۳۷۶ به چهار میلیون و ۲۰۰ هزار بشكه در سال‌جاری رسیده، ولی كارشناسان معتقدند در صورتی كه هیچ منبع جدید نفتی كشف نشود و روند تولید فعلی ادامه داشته باشد، ایران تا ۸۷ سال دیگر نفت خواهد داشت. در حال حاضر، بیش از ۸۰ درصد نفت خام تولیدی ایران از نوع سنگین و متوسط است و به همین دلیل، ارزان‌تر از سایر نفت خام‌های تشكیل دهنده سبد نفتی اوپك به فروش می‌رسد، ولی قیمت نفت سنگین و متوسط ایران رابطه مستقیمی با قیمت نفت خام دارد، به طوری كه در چند روز اخیر به بالای ۵۶ دلار در هر بشكه نیز رسید.حال اگر مروری بر بازار نفت در سال‌های اخیر داشته باشیم به آمار جالبی می‌رسیم. در نوامبر ۱۹۹۸ پایین‌ترین قیمت سبد نفتی اوپك با ۱۱ دلار و ۱۹ سنت در هر بشكه رقم خورد، اما این قیمت باز هم كاهش یافت و به میانگین ۹ دلار و ۷۰ سنت در هر بشكه به مدت دو سال رسید، ولی سرانجام با رایزنی اعضای اوپك و با كاهشی كه در ظرفیت و سقف تولید روزانه این سازمان به وجود آمد، قیمت‌ها روند صعودی به خود گرفت، به طوری كه دراجلاس ۱۳۶ این سازمان كه پس از ۳۴ سال در ایران برگزار شد، اوپك با ۲۸ میلیون بشكه در روز، ظرفیت تولید رسمی، قیمت سبد نفتی خود را به ۴۹ دلار و ۴۰ سنت ارتقا داد. پس از آن قیمت‌های سبد نفتی اوپك و قیمت نفت سایر تولیدكنندگان غیراوپكی پس از شروع روند صعودی قیمت‌ها تا به امروز همچنان این روند را حفظ كرده، به طوری كه این مسأله زمینه نگرانی بسیاری از مصرف‌كنندگان را به وجود آورده است. این در حالیست كه اوپك تمام توان خود را برای تامین نیاز بازار به كار گرفته و بنابر آمارهای رسمی ۱۰ عضو دارای سهمیه اوپك به غیر از عراق، كمترین میزان تولیدشان ۲۱ میلیون و ۷۰۰ هزار بشكه در زمان اجلاس فوق‌العاده دسامبر ۲۰۰۱ و بیشترین میزان تولید آنها نیز در آخرین اجلاس این سازمان رقم خورده كه به ۲۸ میلیون بشكه در روز رسیده است. از سوی دیگر، قیمت‌های نفت از ۱۹۹۷ تا اوایل سال ۲۰۰۴ رشد چشمگیری داشته است. به طوری كه قیمت‌های فعلی بعضا تا بیش از ۳۰۰ درصد افزایش داشته است. اعتصاب‌های كاركنان صنعت نفت در ونزوئلا و خروج آن كشور از چرخه تولید، ناآرامی‌های نیجریه كه موجب خروج برخی از شركت‌های نفتی از آن كشور شد و همچنین همزمانی آن با شروع حمله به عراق و قطع كامل صادرات آن كشور از جمله رویدادهای پیش‌بینی نشده بود. همچنین رشد تقاضای نفت كشورهایی نظیر چین و هند و كاهش سطح ذخیره‌سازی‌های كشورهای عضو اوپك، قیمت‌های نفت را از اوایل سال ۲۰۰۴ تاكنون به طور چشمگیری افزایش داده است.صندوق بین‌المللی پول در تازه‌ترین گزارش خود در این باره پیش‌بینی كرده كه متوسط بهای هر بشكه نفت خام در سال ۲۰۰۵ به ۵۱ دلار خواهد رسید. اگرچه این میزان قیمت ممكن است در مقایسه با ركورد تاریخی ۶۷ دلار و ۱۰ سنت پایین به نظر برسد، اما باید به این موضوع توجه داشت كه متوسط قیمت نفت در سال گذشته ۴۰ دلار بوده است. این صندوق برای سال ۲۰۰۶ قیمت ۵۳ دلار را برای هر بشكه نفت خام پیش‌بینی كرده است.از سوی دیگر به گفته كارشناسان بازار نفت با توجه به رسیدن بهای نفت به ركورد تاریخی خود، فقط عرضه چشمگیر آن یا كاهش قابل ملاحظه میزان تقاضا است كه می‌تواند به كاهش مجدد قیمت‌ها منجر شود. آنها معتقدند در این میان برخی فاكتورهای غیراساسی موجود در بازار با وجود تعادل میان عرضه و تقاضا، بهای نفت را به این حد رسانده‌اند كه مهم‌ترین آنها به شرح زیر است:

۱- احتمال وقوع طوفان "ایران" در سواحل شرق آمریكا

۲- ارجاع احتمالی پرونده هسته‌ای ایران به شورای امنیت سازمان ملل و تغییر روند عرضه نفت ایران با توجه به ازسرگیری نیروگاه هسته‌ای اصفهان

۳- جدی شدن تهدیدات تروریستی علیه عربستان به عنوان بزرگ‌ترین صادركننده نفت جهان

۴- افزایش حجم تقاضای بنزین در آمریكا در بحبوحه فصل مسافرت

۵- آتش‌سوزی خط لوله و قطع برق در پالایشگاه‌های بزرگ آمریكا به ویژه كونوكو فیلیپس

۶- تاخیر در آغاز به كار مجدد ۱۴ پالایشگاه آمریكا كه به دلیل حداكثر فشار دچار استهلاك و از كارافتادگی شده‌اند

۷- گزارش آژانس بین‌المللی انرژی (IEA) مبنی بر كافی نبودن ظرفیت مازاد تولید اوپك در صورت افزایش یكباره تقاضا

۸- گزارش وزارت انرژی آمریكا مبنی بر افزایش حجم واردات نفت این كشور به ویژه از اعضای اوپك درماه ژوئن

در این ارتباط، گمانه‌زنی دلالان مبنی بر پیش رو داشتن زمستانی سرد و كمبود میزان عرضه، هر چند كه در هفته گذشته خبر احتمال استفاده آمریكا از ذخایر نفتی‌اش باعث امیدواری دلالان نفتی و جلوگیری از رشد بی‌سابقه قیمت نفت شد، ولی به دنبال وقوع آتش‌سوزی در تاسیسات نفتی ونزوئلا و همچنین توقف صادرات نفت از اكوادور به دلیل اعتصاب‌های كارگری در دو روز موجب افزایش دو دلاری هر بشكه نفت خام در بازارهای جهانی شد. به طوری كه پس از حملات همزمان موشكی در خاورمیانه با پرتاب شلیك به ناو آمریكایی در بندراردن و فرودگاه اسرائیل، بهای نفت بار دیگر به بیش از ۶۵ دلار افزایش یافت. حال كارشناسان مسائل انرژی پیش‌بینی می‌‌كنند كه با نزدیك شدن به فصل پاییز و میزان افزایش تقاضا تا دو میلیون بشكه و نبود ظرفیت مازاد برای تولید این میزان نفت در جهان، روند افزایش قیمت‌ها همچنان ادامه داشته باشد. در همین گیر و دار، سازمان كشورهای صادر كننده نفت (اوپك) نیز هشدار داد كه با توجه به كاهش قابل پیش‌بینی تولید نفت در كشورهای صنعتی، امسال بازار نفت، زمستان سختی را پیش رو خواهد داشت. در این باره، تحلیلگران نفتی براین باورند كه تولید ناكافی نفت كشورهای غیرعضو اوپك، این سازمان را مجبور خواهد كرد كه برای برقراری تعادل در بازار بیش از پیش نفت تولید كند كه همین امر می‌تواند ظرفیت مازاد تولید اوپك را از میان برده و منجر به افزایش بیشتر قیمت‌ها در بازار شود. اوپك در حالی نسبت به نابسامانی بازار نفت در فصل زمستان هشدار داده كه قیمت‌های بی‌سابقه نفت اقتصاد جهانی را تحت تاثیر قرار داده است، نرخ تورم در كشورهای توسعه یافته در حال افزایش است و بازارهای تازه پاگرفته در حال انجام اقداماتی جهت كاهش هزینه واردات نفت هستند. اوپك اعلام كرده در زمستان امسال باید ‌١٠٠ هزار بشكه بیش از آنچه پیش‌بینی می‌شد، نفت تولید كند و عرضه نفت خود را به ٣٠ میلیون و ۵۰۰ هزار بشكه در روز افزایش دهد. البته ارزیابی جدید اوپك خوش‌بینانه‌تر از آژانس بین‌المللی انرژی (IEA) است كه نسبت به تفاوت فاحش بین عرضه و تقاضا در فصل زمستان هشدار داده بود. در حال حاضر، آمریكا بیش از ۲۰ درصد، اروپا بیش از ۴۰ درصد و ژاپن ۸۳ درصد نفت خود را از خلیج‌فارس دریافت می‌ كنند و هرگونه ناامنی در این منطقه می‌تواند بر اقتصاد كشورهای بزرگ جهان تاثیر مستقیمی داشته باشد.سازمان کشورهای تولیدکننده نفت (اوپک) بلافاصله در گزارش دیگری پیش‌بینی کرد كه تقاضای جهانی نفت در زمستان سال ۲۰۰۵ نسبت به پاییز، بیش از ۲ میلیون بشکه در روز افزایش یابد. هم اکنون تقاضای جهانی برای نفت خام ۸۳ میلیون و ۷۰۰ هزار بشکه در روز است.اوپک پیش بینی می‌کند كه تقاضای کشورهای عضو سازمان توسعه و همکاری اقتصادی از ۴۹ میلیون و ۴۰۰ هزار بشکه در روز در سه ماهه سوم ۲۰۰۵ به روزانه ۵۰ میلیون و ۹۰۰ هزار بشکه در زمستان افزایش یابد که رشدی معادل یك میلیون و ۵۰۰ هزار بشکه ای را نشان می‌دهد.تقاضای نفت آمریکا و کانادا نیز در زمستان ۵۰۰ هزار بشکه در روز افزایش خواهد یافت. همچنین تقاضای نفت خام اروپای غربی ۴۰۰ هزار بشکه، اقیانوسیه ۶۰۰ هزار بشکه، چین ۳۰۰ هزار بشکه و جمهوری‌های شوروی سابق نیز ۱۰۰ هزار بشکه افزایش خواهد یافت.افزون بر این شرایط، به گفته تحلیلگران نفتی شواهد بسیاری در بازار وجود دارد كه نشان می‌دهد قیمت نفت برای مدت طولانی بیش از ۶۰ دلار در هر بشكه باقی بماند و این درحالی است كه پیتر گیگنوكس، تحلیلگر برجسته انرژی در نیویورك می‌گوید: با احتساب نرخ تورم فعلی هنوز ۳۰ دلار مانده تا بهای نفت به آنچه درسال ۱۹۸۰ با وقوع انقلاب در ایران رسیده است، برسد. برخی از تحلیلگران معتقدند كه ترس از سلطه آمریكا بر سیاست‌های نفتی، به ویژه بر برخی تولیدكنندگان و در كنار آن تداوم تحریم‌های اقتصادی علیه برخی دیگر از تولیدكنندگان از جمله شاخص‌های اثرگذار بر روند صعودی قیمت نفت است.آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، روز سوم سپتامبر را برای ارائه گزارش در خصوص پایبندی ایران به تعهدات خود تعیین كرد كه در این نشست احتمال آن می‌رود پرونده ایران به شورای امنیت فرستاده و تحریم‌هایی از جمله بر فروش نفت این كشور اعمال شود. بسیاری از صاحبنظران بر این عقیده‌اند كه با توجه به مشكلات موجود در بازار جهانی نفت به احتمال زیاد بهای نفت تا پیش از پایان ماه جاری به ۷۰ دلار در هر بشكه خواهد رسید.به نظر می‌رسد، روند صعودی قیمت نفت از ۸ تا ۶۷دلار می‌تواند بیش از این فراتر رفته و به مرز ۱۰۰ دلار نیز برسد.

حسین غلامی