تاریخچه رادیو و تلویزیون كشورهای همسایه

در این مقاله برای آشنایی با وضعیت رادیو و تلویزیون در كشورهای همسایه, به بررسی وضعیت و معرفی هر كدام از آنها پرداخته شده است

● جمهوری آذربایجان

▪ رادیو و تلویزیون

رادیو باكو در سال ۱۹۲۶ راه‌اندازی شد. این رادیو كه به زبان آذربایجانی برنامه پخش می‌كند، به زبان‌های روسی، عربی، فارسی و تركی، انگلیسی، تالشی، ارمنی، كردی و لزگی نیز برنامه دارد.

یك مركز تلویزیون در باكو در سال ۱۹۵۶ تأسیس شد. در سال ۱۹۶۸ سیستم رادیو و تلویزیون این جمهوری به زبان آذری، روسی و ارمنی روی دو طول موج رادیو و دو كانال برنامه پخش می‌كرد.

رادیو و تلویزیون آذربایجان زیرنظر كمیتهٔ دولتی تلویزیون و رادیو كه در باكو است، اداره می‌گردد. باكو چندین ایستگاه رادیویی، یك ایستگاه تلویزیون و یك استودیوی فیلمبرداری دارد.

شركت ملی رادیو و تلویزیون آذربایجان

۱) رادیو باكو

۲) تلویزیون باكو

۳) اركستر سمفونی رادیو تلویزیون دولتی نیازی

● ارمنستان

▪ رادیو

رادیو در ارمنستان كه از سالهای قبل فعالیت خود را در ایروان آغاز كرده است، دارای سه برنامه به زبان ارمنی، روسی و كردی است كه در داخل كشور پخش می‌شود و برای خارج نیز برنامه‌ای به زبان‌های ارمنی، رومی، كردی، تركی، عربی، انگلیسی، فرانسوی، اسپانیولی و فارسی پخش می‌شود. متأسفانه در مورد تعداد گیرنده‌های رادیو در ارمنستان طی سالهای اخیر اطلاع دقیقی وجود ندارد.

▪ تلویزیون

تلویزیون ارمنستان دارای چندین كانال به زبان‌های ارمنی و روسی است وتقریباً در طول ۲۴ ساعت برنامه پخش می‌كند.

● افغانستان

در افغانستان، رسانه‌های گروهی و وسایل ارتباط جمعی نقش محدودی داشته است. آژانس خبری افغانستان "خبرگزاری باختر" است كه فعالیت خود را از سال ۱۹۳۹ آغاز نمود. این آژانس زیرنظر وزارت اطلاعات و فرهنگ اداره می‌شده است. طی سالهای گذشته خبرگزاری اسلامی افغان نیز در پیشاور فعالیت داشته است.

▪ رادیو و تلویزیون

بجز كابل و برخی شهرهای اصلی و مهم كه دارای برق هستند رادیو و به‌ویژه تلویزیون شنونده و بینندهٔ زیادی نداشته و به همین جهت تأثیر این دو رسانهٔ مهم بسیار محدود بوده و جایگاه خود را به دست نیاورده است.

فعالیت رادیو وسیع‌تر از تلویزیون است. در سال ۱۹۷۶ تعداد ۱۱۵۰۰۰ گیرندهٔ رادیویی وجود داشت لیكن تعداد گیرنده‌های فعلی آن مشخص نیست. فعالیت رادیو از سال ۱۳۲۰ آغاز گردید كه برای مدتی محدود به كابل بود. تا پایان سال۱۳۷۰ هم برنامه‌های رادیو بیست‌وچهار ساعته نبود و معمولاً از صبح شروع می‌شد تا پاسی از شب. پس از روی كار آمدن دولت مجاهدین، به دلیل درگیریها ساعات پخس رادیو كاهش یافته و روزانه از ده ساعت تجاوز نمی‌كرد. برنامه‌های رادیو به زبانهای فارسی (دری) و پشتو تهیه می‌شد. برنامه‌هایی هم به زبانهای ازبكی، تركمنی، بلوچی، نورستانی، پشایی و ... تهیه می‌شده است. در پانزده استان كشور رادیوهای محلی وجود داشته، كه علاوه بر پخش برنامهٔ سراسری، چند ساعت نیز برنامه‌های محلی داشته‌اند. در زمان طالبان فعالیت رادیو باز هم محدودتر گردید. پس از سقوط طالبان فعالیت رادیو گسترش یافت هر چند كه فرسوده و قدیمی بودن تجهیزات و وسایل پخش رادیو مانع از رشد كافی و گسترش آن به سراسر كشور می‌شد ولی با كمك كشورهای دیگر فعالیت رادیو رو به افزایش بوده و پیش‌بینی می‌شود در آینده رشد بیشتری یابد.

طی دو سه دهه گذشته به دلیل مشكلات و ضعف‌های متعددی كه بر سیستم رادیوی افغانستان حاكم بوده و یا بر سراسر كشور گسترش نداشته، رادیوهای خارجی نقش زیادی در برقراری ارتباط خبری با مردم افغانستان داشته‌اند، مردم مناطق مختلف اخبار تحولات افغانستان و جهان را معمولاً از طریق رادیوهای خارجی دریافت می‌كردند.

فعالیت تلویزیون از سال ۱۹۷۸/۱۳۵۷ آغاز گردید و شروع آن با كودتای هفت ثور/ ۲۷ آوریل مواجه شد. قبل از مداخله نظامی شوروی تعداد ۰۰۰/۳۱ گیرندهٔ تلویزیون وجود داشت.

مهمترین مركز فعالیت تلویزیون شهر كابل است. سایر شهرستان‌های برنامه‌های تلویزیونی را با تأخیر دریافت می‌كنند. برنامه‌های تلویزیون كابل یا از طریق ماهواره برای شهرستان‌ها پخش می‌شود و یا آنكه برنامه‌های ضبط شده، از طریق زمینی و هوایی برای بعضی مراكز استانها فرستاده می‌شود. تا سال ۱۳۷۷ حداقل ده ایستگاه تلویزیون در كابل و ۹ مركز استان دیگر افغانستان فعال بود.

ساعت پخش برنامه‌های تلویزیون تا پایان ۱۳۷۰ محدود بود. بعد از تشكیل دولت مجاهدین، تا اواسط تابستان ۱۳۷۱ ساعات پخش برنامه‌های تلویزیون از ۵ الی ۷ ساعت تجاوز نمی‌كرد. در بیستم مرداد‌ماه ۱۳۷۱ بر اثر حملات موشكی به شهر كابل، ایستگاه تلویزیون كابل آسیب دید و موقتاً از كار افتاد.

تا زمانی كه اتحاد شوروی ( پایان سال ۱۳۷۰) در افغانستان حضور داشت، دو كانال تلویزیونی شوروی مستقیماً در كابل و قسمت‌هایی از افغانستان برنامه پخش می‌كرد كه پس از سقوط دولت نجیب‌الله در اوایل ۱۳۷۱ این كانالها قطع گردید.

برنامه‌های تلویزیون كیفیت خوبی ندارد. قبل از تشكیل دولت مجاهدین، بسیاری از فیلمها هندی بود ولی پخش آنها محدود یا متوقف شد. در زمان طالبان فعالیت تلویزیون بكلی متوقف گردید زیرا این گروه تلویزیون و هر گونه فیلمبرداری را حرام می‌دانست، عده‌ای از مردم كه وضعیت مالی بهتری داشتند با استفاده از امكانات ماهواره‌ای، برنامه‌های تلویزیونی خارجی را به صورت مخفیانه مورد استفاده قرار می‌دادند.

پس از سقوط طالبان فعالیت تلویزیون مجدداً آغاز شد. تجهیزات و دستگاه‌های فرستنده تلویزیون با كمك كشورهای دیگر از جمله ایران نوسازی شد و كابل و تعدادی از شهرهای مهم تحت پوشش برنامه‌های تلویزیونی قرار گرفت. از آنجا كه بسیاری از شهرها و مناطق مختلف افغانستان فاقد برق است امكان استفاده از تلویزیون محدود است.

● امارات متحده عربی

▪ رادیو و تلویزیون

رادیوی امارات عربی متحده در سال ۱۹۷۲ ایجاد شد. در سال ۱۹۸۵ در حدود ۳۵۰.۰۰۰ گیرندهٔ رادیو و ۱۳۰.۰۰۰ گیرنده تلویزیون در امارات بوده است.

ایستگاه‌های رادیوی ابوظبی، دبی، ام‌القوین و رأس‌الخیمه تماماً برنامه‌ها را به زبان عربی در سطح وسیعی پخش می‌كنند. همچنین ایستگاه ابوظبی به زبان‌های انگلیسی، فرانسه و اردو، و ایستگاه دبی به انگلیسی و رأس‌الخیمه به زبان اردو برنامه پخش می‌كنند. ابوظبی و دبی ایستگاه تلویزیونی دارند كه هر كدام از دو كانال برنامه‌های متعددی پخش می‌كنند. تلویزیون شارجه در سال ۱۹۸۸ افتتاح شد.

در شارجه و عجمان برنامه‌های انگلیسی گهگاه پخش می‌شود. تلویزیون ماهواره‌ای نیز در كشور امارات قابل دسترسی است كه سیستم آن در بسیاری از آپارتمانها نصب شده است.

● بحرین

پیش از استقلال مجمع‌الجزایر بحرین، در این كشور، یك دستگاه فرستندهٔ رادیویی وجود داشت كه در اختیار دولت بود و از سال ۱۳۳۴ ه. ش ( ۱۹۵۵ .م) برنامه‌های خود را به زبان عربی پخش می‌كرد. در این تاریخ در آنجا ایستگاه فرستندهٔ تلویزیونی وجود نداشت و اهالی از فرستندهٔ تلویزیونی ظهران استفاده می‌كردند. گهگاه از كانال فرستنده كویت و ندرتاً از ایستگاه آبادان نیز می‌توانستند بهره ببرند.

▪ رادیو

رادیو بحرین در سال ۱۹۷۷ تأسیس شد و دارای شبكه رادیویی با برنامه‌های مختلف است:

برنامه اول رادیویی آن به مدت ۶ ساعت از ساعت ۱۴ الی ۲۰، شامل برنامه‌های اجتماعی ـ فرهنگی، موسیقی و پخش زندهٔ مراسم رسمی جشنهاست و از ساعت ۲۰ الی ۲۴، تلاوت قرآن كریم و برنامه‌های مذهبی پخش می‌شود.

برنامه سوم رادیو از موج اف‌ ـ ام به مدت ۱۸ ساعت در روز به پخش برنامه‌های ورزشی بویژه فوتبال می‌پردازد. همچنین روزانه به مدت ۲ ساعت از رادیو بحرین، برنامه‌های مربوط به شورای همكاری خلیج‌فارس به نام " صورت مجلس التعاون" پخش می‌شود. از مورج اف‌ ـ ام نیز میز‌گردهای مختلف وموسیقی سنتی و مدرن پخش می‌گردد.

برنامه‌های رادیویی نیروی هوایی آمریكا در ظهران و برنامه‌های رادیویی " آرامكو" كه به زبان انگلیسی و در عربستان سعودی تهیه می‌شود، بحرین را نیز زیر پوشش خود دارد. آرامكو با ۴ طول موج به پخش برنامه‌های عمومی، كلاسیك، غربی و موسیقی می‌پردازد. برنامه‌های انگلیسی زبان قطر و دوبی نیز توسط گیرنده‌های بحرین گرفته می‌شود. همچنین آخرین اخبار با موج كوتاه از صدای خاورمیانهٔ آمریكا و سرویس آفریقا در طول صبح و بعد از ظهر به خوبی سرویس جهانی BBC و سرویس رادیو و تلویزیون نیروهای مسلح در بحرین گرفته می‌شود. برنامهٔ رادیو بوشهر نیز روی موج متوسط، ردیف ۱۵۰۳ كیلو‌هرتز، قابل دریافت است.

باید گفت رادیوی بحرین و خطوط مخابراتی آن، خلیج‌فارس و خط Intelsat را با بقیهٔ جهان مرتبط می‌سازد. در حقیقت از ۱۹۶۹ كه ایستگاه ماهواره زمینی در بحرین شروع به كار كرد، بحرین را به صورت مركز ارتباطات در خاورمیانه در آورد. اكنون این كشور با داشتن ۴ ایستگاه زمینی، به ماهواره‌هایی كه بر فراز اقیانوس هند و آتلانتیك قرار دارند، همچنین با عربست در ارتباط است. بنگاه خبر پراكنی در این كشور نیز در ۱۹۵۵ تأسیس شده كه یك مؤسسه دولتی است و برنامه‌های خود را به زبان‌های عربی و انگلیسی عرضه می‌دارد.

▪ تلویزیون

تلویزیون بحرین پخش برنامه‌های خود را به صورت رنگی، از سال ۱۹۷۳ آغاز كرده است و شامل پنج شبكه به زبان‌های عربی و انگلیسی است و شرق عربستان سعودی، قطر و امارات متحدهٔ عربی را تحت پوشش قرار می‌دهد.

شبكه‌های تلویزیون بحرین كلاً در روز، ۲۴ ساعت به زبان عربی ( مجموعاً در چند كانال) و ۸ ساعت برنامه به زبان انگلیسی دارد كه برنامه‌های انگلیسی آن شامل اخبار، سریال‌های آمریكایی، فیلم، كارتن و سایر برنامه‌های انگلیسی می‌شود. برنامه‌های كانال دیگر انگلیسی زبان نیز توسط آرامكو از عربستان پخش می‌گردد. به علاوه، شبكه‌های تلویزیون بحرین ۹ ساعت به پخش برنامه‌های كانال ماهواره‌ای مصر، ۲۴ ساعت BBC ، یك ساعت CNN و ۹ ساعت از مركز تلویزیون خاورمیانه MBC، تغذیه می‌كند.

با آنتن مناسبی، می‌توان از بحرین، برنامه‌های تلویزیون قطر، كویت و دبی را تماشا كرد.

● پاكستان

▪ رادیو

" مؤسسه سخن پراكنی پاكستان" (PBC) به وسیله یك هیئت مدیره شامل یك رئیس، یك مدیره كل و شش مدیر دیگر كه همه به وسیله دولت فدرال منصوب می‌شوند، این مؤسسه اكنون از طریق ۱۷ ایستگاه در ابوت‌آباد، بهاولپور، دی. ای. خان، فیصل آباد، گلیگیت، حیدرآباد، اسلام‌آباد، كراچی، خیرپور، خضدار، لاهور، مولتان، پیشاور، كویته، راولپندی، اسكردو و تربت و ۳۹ موج كوتاه و متوسط با قدرت پرتوكل ۳۴۳۳ كیلووات كار می‌كند. اكنون ۹۵% منطقه را می‌پوشاند. " خانه سخن پراكنی اسلام‌آباد" بزرگترین و پرقدرت‌ترین ایستگاه با فرستندهٔ هزار كیلو‌واتی است.

بخش خارجی مؤسسهٔ سخن پراكنی پاكستان در هفته ۸۰ ساعت برنامه به ۱۵ زبان برای خارج از كشور پخش می‌كند.

▪ تلویزیون

از ۱۹۶۴ تلویزیون در این كشور شروع به كار كرده است ." مؤسسهٔ تلویزیون پاكستان" در ۱۹۶۷ تأسیس شده بیشترین سهام آن در اختیار دولت است. پنج فرستنده در شهرهای راولپندی، ‌اسلام‌آباد، كراچی، لاهور، كویته و پیشاور دارد. یك ایستگاه ماهوارهٔ زمینی در ۱۹۷۲ شروع به كار كرد. كانال دوم تلویزیون فناوری ماهواره‌ای را مورد استفاده قرار می‌دهد.

در سال ۱۹۹۰ نخستین ماهوارهٔ مخابراتی پاكستان، به نامه " بدر اول"‌با همكاری چین كمونیست به فضا پرتاب شد.

همزمان با این اقدام، كانال تلویزیون پاكستان، با عنوان " برنامه مردم" نیز رسماً آغاز به كار كرد. به گفتهٔ یكی از مسئولان این تلویزیون، هدف از راه‌اندازی این برنامه جدید كه عمدتاً شامل گزارش‌های هنری، فیلم سینمایی، موسیقی و اخبار خواهد شد و در مرحلهٔ اول به طور ۲۴ ساعته در محدودهٔ اسلام‌آباد و راولپندی پخش خواهد گردید. ایجاد سرگرمی برای مردم است. ۲۰ ساعت از برنامه‌های شبانه‌روزی این شبكه را برنامه‌های سانسور شدهٔ شبكهٔ سی‌. ان.‌ان آمریكا تشكیل می‌دهد.

تلویزیون پاكستان هم اكنون در یك كانال ماهواره‌ای به نام " ان.‌تی. ام" برنامه‌های شبكه‌های تلویزیون " سی‌. ان.‌ان" آمریكا، "‌بی. بی.‌سی" انگلیس و یك كانال ماهواره‌ای دیگر را با حذف صحنه‌های مستهجن پخش می‌كند. در برنامه‌های تولید داخل بویژه در بخش موسیقی نیز تقلید و كپی كاری از سبك غربی و مدلهای آمریكایی، اروپایی و هندی رایج است.

كانال " ان.‌تی. ‌ام" در سپتامبر ۱۹۹۴ قراردادی با تلویزیون پاكستان برای ادامه پخش ۲۴ ساعته برنامه‌های خود به مدت ۱۰ سال امضاء كرد. برای برنامه‌های ماهواره‌ای كه از این كانال تلویزیونی پخش می‌شود از سوی دولت پاكستان محدودیت‌هایی اعمال می‌‌شود و تمام صحنه‌های غیر‌اخلاقی آن به وسیله رایانه سانسور می‌شود.

در پاكستان محدودیتی برای خرید گیرنده‌های ماهواره‌ای وجود ندارد و به دلیل پخش برنامه‌های ماهواره‌ای از طریق كانال " ان.‌تی.‌ام" گرایش برای خرید گیرنده‌های ماهواره‌ای كاهش یافته است.

● تركمنستان

▪ رادیو

در ۲۲ دسامبر ۱۹۲۷ رادیو عشق‌آباد تأسیس شد تا در خدمت تبلیغ مبانی نظام و افكار كمونیستی اتحاد شوروی سابق باشد. در طی این دوره از لحاظ سیاسی رادیو عشق‌آباد عمدتاً دو نقش را برعهده داشت. یكی مبارزه با تفكر مذهبی با تبلیغ اندیشه‌هٔای ماتریالیستی و دومی تبلیغات گسترده در جهت ارائهٔ چهره‌ای مطلوب از وضعیت ساكنان اتحاد جماهیر شوروی. البته هدف دوم غالباً به منظور تأثیر‌گذاری در همسایگان صورت گرفت. چرا كه رادیو عشق‌آباد در نواحی مرزی به وضوح قابل شنود بود. اكنون با استقلال تركمنستان صدای رادیو عشق‌آباد برعكس تلویزیون تركمنستان به مانند سابق در مرزهای همسایگان چندان قابل شنود نمی‌باشد.

البته رادیو عشق‌آباد به ویژه در برنامهٔ صبحگاهی سنوندگان زیادی دارد. در حال حاضر از طریق دو ایستگاه رادیویی برنامه پخش می‌شود. این دو ایستگاه تنها یكی دو ساعت برنامهٔ روسی دارد و بقیه برنامه به زبان تركمی است. هم اكنون محور مسائل رادیو در زمینهٔ تبیین اهداف سیاسی حكومت و توجه به الگوها و ارزشهای سنتی تركمن دور می‌زند.

▪ تلویزیون

تلویزیون تركمنستان در سال ۱۹۵۶ تأسیس و پس از استقلال دست خوش تغییر و تحولاتی شد. در حال حاضر چهار كانال تلویزیونی در این كشور فعالیت دارد:

۱) كانال یك تلویزیون روسیه موسوم به " آستانكینو" كه ۱۶ ساعت در روز برنامه دارد.

۲) كانال مخصوص جمهوری‌ها كه آن هم از مسكو پخش می‌شود و روزانه ۸ ساعت از برنامه‌های تلویزیونی روسیه را ارئه می‌نماید و ۳ ساعت دیگر هم متعلق به تلویزیون تركمنستان بوده، برنامه‌های تركمنی پخش می‌كند.

۳) كانال وطن: شبكه سراسری تركمنستان است ومركزش در عشق‌آباد قرار گرفته است. این كانال در روز ۱۲ تا ۱۴ ساعت برنامه دارد.

۴) كانال صحرا به تازگی تأسیس شده است؛ هر روز از ساعت ۵ بعد‌ از ظهر شروع به كار كرده تا پاسی از شب برنامه پخش می‌كند. ۴ ساعت اول این شبكه در اختیار تركیه می‌باشد و برنامه‌های كانال " اوراسیا" را ارئه می‌نماید و سپس برنامه‌های خاص تلویزیون تركمستان را به نمایش می‌گذارد.

رسانه‌های جمعی تركمنستان تحت نظارت مستقیم " صفر مراد نیازف" رئیس‌جمهور این كشور اداره می‌شوند و خود وی مؤسس و مدیر مسئول اكثر روزنامه‌ها و هفته‌نامه‌های تركمنستان محسوب می‌شود.

تنها نامی كه از رادیو شنیده و تنها تصویری كه از تلویزیون مشاهده می‌شود و بر صفحات نشریات نقش می‌بندد، " تركمنباشی" (نیازف) است و اقداماتی كه وی انجام می‌دهد.

در رسانه‌های جمعی تركمنستان هیچ‌گونه اخباری در خصوص سایر مناطق جهان نمی‌توان كسب كرد. این محدودیت در انعكاس اخبار رویدادهای سایر مناطق جهان مطلق است و هیچ استثنایی نیز در این زمینه وجود ندارد.

در تركمنستان برخلاف سایر مناطق دنیا انجام مصاحبه با مسئولان و یا برگزاری میزگردهای مختلف برای بررسی مسائل سیاسی روز، مسائل اجتماعی و فرهنگی و مشكلات مردم با هدف اطلاع‌رسانی و تنویر افكار عمومی رایج نیست.

وجود این گونه محدودیت‌ها و بسته‌بودن فضای اطلاع‌رسانی در تركمنستان در كنار عدم جذابیت سایر برنامه‌های تلویزیونی كه به انحای مختلف و در تمامی مدت پخش برنامه‌ها تنها به تبلیغ ( تركمنباشی) مشغول هستند، باعث رویگردانی مردم از این رسانه شده است.

مردم تركمنستان با استفاده از تجهیزات دریافت ماهواره‌ای، ایستگاههای تلویزیونی خارجی و عمدتاً روسی را جایگزین تلویزیون ملی خود كرده‌اند و بدون اغراق می‌توان گفت: كمتر خانواده‌ای در تركمنستان وجود دارد كه تجهیزات دریافت ماهواره‌ای كانال‌های تلویزیونی را نداشته باشند.

وفور آنت‌های بشقابی ماهواره‌ای در پشت پنجره‌ها و پشت بام منازل مسكونی در عشق‌آباد به حدی چشم‌گیر است كه نظر هر تازه واردی را به خود جلب می‌كند.

در یكی دو سال اخیر تب استفاده از تجهیزات دریافت ماهواره‌ای شبكه‌های تلویزیونی، ساكنین مناطق روستایی را نیز در برگرفته است.

---