رؤیت هلال چشم مسلح یا غیرمسلح

رؤیت هلال ماه, امروزه به عنوان یكی از مهمترین مباحث نجوم به صورتی تخصصی مطرح است, چرا كه تعیین نخستین روز از ماههای قمری به رؤیت هلال بستگی دارد بر این اساس رؤیت هلال ماههای رمضان و شوال به ویژه برای مسلمانان از حساسیت بیشتری برخوردار است البته اهمیت رؤیت هلال فقط به ماه رمضان اختصاص ندارد, چرا كه مسلمانان همه اعمال مذهبی خود را بر مبنای تقویم قمری انجام می دهند و گاهشماری قمری بر رؤیت هلال بنا شده و اگر در ابتدای هر یك از ماهها اشتباهی در اعلام مشاهده صورت گیرد, در بسیاری از مراسم و مناسبت ها جابه جایی نامنتظر و اختلاف انگیزی ایجاد خواهد شد

رؤیت هلال علاوه بر این كه از جنبه شرعی، پراهمیت است به مبحثی اجتماعی و سیاسی تبدیل شده و باید با در نظر گرفتن تمام این جنبه ها مورد پیگیری و مطالعه قرار گیرد.در روایات آمده است، ورود به ماه جدید مستلزم رؤیت هلال است. آنچه در اینجا مطرح می شود نحوه رؤیت هلال است. بسیاری از فقها و به تبعیت از آنان بسیاری از مردم، معتقدند رؤیت هلال تنها با چشم غیرمسلح قابل قبول است. اما عده ای دیگر بر این عقیده اند كه از آنجا كه هلال ماه در همه حالات با چشم غیرمسلح قابل رؤیت نیست، باید رؤیت هلال با چشم مسلح را به عنوان یك اصل پذیرفت.همیشه یافتن معیاری برای پیش بینی رؤیت پذیری یا رؤیت ناپذیری هلال جوان ماه یكی از اهداف دانشمندان و رصدگران متخصص در زمینه رؤیت هلال بوده است. این پیش بینی، البته ساده نیست و همواره با دشواری هایی روبه رو بوده است، زیرا عوامل مختلفی مانند موقعیت ماه و خورشید نسبت به افق، مكث ماه پس از غروب خورشید، موقعیت ماه در مدارش نسبت به زمین، میزان درخشندگی هلال ماه و شرایط جوی، بر رؤیت هلال و روند تحقیقات تأثیر می گذارد.

در نجوم دوره اسلامی نیز رؤیت هلال مهمترین شاخه نجوم رصدی را تشكیل می داد. اخترشناسان مسلمان همیشه كوشش می كردند تا با رصدهای زیاد در ماههای قمری مختلف تأثیر عوامل گوناگون را بر رؤیت هلال شناسایی و به ضابطه هایی دست پیدا كنند كه بتوانند با استفاده از آن ضوابط درباره رؤیت پذیری یا رؤیت ناپذیری هلال هر ماه قمری از پیش قضاوت كنند. البته ضابطه هایی كه آنها شناسایی كردند، كاملاً قطعی نبوده و نیست، اما این یافته ها قطعاً زمینه مناسبی را برای ادامه روند تحقیقات در این زمینه فراهم خواهد ساخت.از سال ۱۸۵۹ تا پایان سال ۲۰۰۰ میلادی در حدود ۲۳۰ عملیات رصدی (صبحگاهی و شامگاهی) از سوی كشورهای مختلف جهان به ثبت رسیده است كه برخی مورد تأیید و تعدادی دیگر مردود اعلام شده اند. در سالهای اخیر، اشتیاق رؤیت هلال در ایران روزافزون بوده است ولی افراد فاقد تخصص رؤیت هلال هایی را اعلام كرده اند كه فاقد مبنای علمی بوده و قابل قبول نبوده است.

تا قبل از رؤیت هلال ۱۶ شهریور ۱۳۸۱ / هلال رجب ،۱۴۲۳ توسط سیدمحسن قاضی میرسعید، رتبه جهانی رؤیت با چشم مسلح به نام «جیمز استم» ثبت شده بود. هلالی كه «استم» رصد كرد، ۱۲ ساعت و ۷ دقیقه از عمرش می گذشت، اما این ركورد با رصد هلالی با عمر ۱۱ ساعت و ۴۱ دقیقه در روستای رشك بالا از توابع شهرستان زرند، رسماً شكسته شد و به سیدمحسن قاضی میرسعید تعلق گرفت.

در دومین گردهمایی تخصصی رؤیت هلال كه مهرماه قبل برگزار شد تلاش جدی برای اثبات ضرورت محاسبات دقیق علمی در رؤیت هلال ماه صورت گرفت. رئیس پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی طی سخنانی در این همایش رؤیت هلال با چشم مسلح را برای شروع ماه قمری غیرقابل قبول دانست و اظهار داشت: اگر استفاده از یك حس، در حكم شرعی جنبه ابزاری داشته باشد، تحولات فناوری و توسعه در آن دیگر به عنوان ابزار و طریق شرعی پذیرفته نیست.از آنجا كه رؤیت هلال نیز طریقی برای علم به رؤیت پذیری آن است و خود «رؤیت» موضوعیت ندارد، بنابراین، رؤیت با چشم مسلح به عنوان دلیل شروع ماه قمری پذیرفته نیست.این در حالی است كه حجت الاسلام مختاری، با نظری متفاوت معتقد است: اگر در روایات، منجمین مورد مذمت قرار گرفته اند، منظور عدم اعتبار محاسبات ریاضی در تعیین نخستین روز از ماههای قمری نیست، بلكه آنچه مردود است، احكام نجومی از قبیل طالع بینی و پیش بینی حوادث زمینی از طریق حركت كواكب آسمانی است.وی می گوید: رؤیت هلال ماه طریقیت دارد نه موضوعیت؛ به این معنی كه از هر راهی به ما ثابت شود هلال رؤیت پذیر است، اما رؤیت با چشم غیرمسلح مقدور نیست، همین كافی است.مختاری همچنین از امام موسی صدر یاد كرده می گوید: ۳۰ سال پیش هنگامی كه بر سر تعیین روز عید فطر در لبنان اختلافاتی پیش آمده بود، امام موسی صدر تأكید كرد، اگر در گذشته محاسبات نجومی یقین آور نبود، امروز یقین آور است، چرا كه امروزه وسایل پیشرفته ای در اختیار داریم و دیگر نباید به رؤیت با چشم غیرمسلح اكتفا كنیم.نكته ای كه در اینجا وجود دارد این است كه اختلاف در تقویم های قمری بر بی اعتمادی بسیاری از مسلمانان نسبت به محاسبات منجمان و تقویم های موجود افزوده است. سال ۱۳۸۰ وظیفه استخراج تقویم رسماً بر عهده شورای مركز تقویم دانشگاه تهران گذاشته شد.دكتر رضا عبداللهی دبیر گردهمایی تخصصی رؤیت هلال است. از او در مورد وضعیت رصد ماه در كشور و اهمیت آن می پرسیم. وی با اشاره به تقدم مسلمانان در زمینه كاربرد ابزارهای نجومی نسبت به تمام ملل متمدن جهان می گوید: در رصدخانه مراغه بعد از حدود ۸۰۰ سال، هنوز آثار اولین ابزارهای نجومی دیده می شود. كسانی كه این ابزارها را می ساختند در نجوم جایگاه ویژه ای داشتند. متأسفانه ما از یك دوره ای با علم بسیار فاصله گرفتیم و این فاصله باعث شد دیگر،ابزار نجومی در كشور ساخته نشود. از زمانی كه ما هم به فكر استفاده از ابزارهایی نظیر تلسكوپ و میكروسكوپ افتادیم، زمان زیادی نمی گذرد. زمانی كه این تفكر به وجود آمد دو نكته مورد توجه قرار گرفت؛ یكی ساخت ابزار یا وارد كردن ابزارهای گران قیمت از خارج و دوم، ایجاد آمادگی در مردم برای كاربرد و استفاده از این ابزارها در رؤیت هلال و سپردن این امور به متخصصین.این تفكر امروز تا جایی در مملكت ما پیشرفت كرده كه هم اكنون بسیاری از مردم معتقدند باید از متخصصان سؤال كنند.

---