سری پرشور در راه آزادی

گروه فلق

گروه فلق، به عنوان یکی از گروه های مبارز مسلمان، مبارزات خود را در خارج از کشور از سال ۱۳۵۳ بر ضد رژیم شاه آغاز کرد. نقطه ثقل فعالیت های این گروه، ایالت های مختلف امریکا و عمدتاً در شمال کالیفرنیا بود. تشکل اولیه گروه در قالب انجمن های اسلامی و فرهنگی نمود و بروز پیدا کرد که با تشکیل جلسات و اجرای برنامه های فرهنگی به سازماندهی دانشجویان ایرانی می پرداخت.

اعضای این انجمن ها از خانواده های مذهبی و عمدتاً طبقه متوسط ایران بودند که به واسطه تمکن مالی یا وضعیت خاص سیاسی، برای تحصیل به امریکا آمده بودند و در ایالت های مختلف امریکا، از طریق تشکیلات انجمن های اسلامی به فعالیت های سیاسی و فرهنگی می پرداختند.

اعضای این گروه قبل از عزیمت به امریکا، تحت تاثیر فعالیت گروه های چریکی و سخنرانی های دکتر علی شریعتی و سایر متفکران اسلامی، وارد مسائل سیاسی شده بودند، اما قبل از اینکه توسط سازمان مجاهدین خلق یا سایر گروه ها جذب شوند، به امریکا آمده بودند. مصطفی تاج زاده از بنیانگذاران گروه فلق، قبل از عزیمت به امریکا، از همان دوران دبیرستان وارد فعالیت های سیاسی شده و تحت تاثیر دکتر علی شریعتی، آیت الله خمینی و سازمان مجاهدین خلق ایران قرار داشت. در همین ایام، در زمانی که زمینه های جذب وی به سازمان مجاهدین فراهم می شد، برای ادامه تحصیل به امریکا سفر کرد. حسن واعظی از موسسان دیگر گروه، فعالیت سیاسی خود را از دبیرستان شروع کرد. او تحت تاثیر محمدعلی رجایی که معلم ریاضی دبیرستان بود، با مسائل سیاسی آشنا شد و با دستگیری رجایی، تحصیل در دبیرستان را نیمه تمام گذاشت و به امریکا رفت. به جز این دو تن، شمار دیگری از مبارزان بودند که بعد از عزیمت به خارج و قرار گرفتن در جمع های مذهبی دانشجویی، فعالیت خود را به شکل گروهی سازماندهی کردند. بدین ترتیب این جوانان به اتحاد و انگیزه های گوناگونی در مسیر مبارزه قرار گرفتند و به فعالیت سیاسی روی آوردند. تشکیلات انجمن اسلامی نخستین تشکلی بود که این دانشجویان را به خود جذب کرد. در این میان درصد بسیاری از دانشجویان یعنی در حدود ۶۰ تا ۷۰ درصد کسانی که برای تحصیل به خارج از کشور می آمدند، عمدتاً به دنبال خوشگذرانی و زندگی شخصی خود بودند و حدود ۲۰ درصد از دانشجویان، جذب جریانات کنفدراسیون و گروه های غیراسلامی چون جبهه ملی و بعضی گروه های ملی می شدند. تنها پنج تا ۱۰ درصد از این دانشجویان جذب نیروهای اصیل اسلامی می شدند که عمدتاً دانشجویانی بودند که عضو انجمن اسلامی محسوب می شدند. دانشجویان عضو انجمن اسلامی، اقلیتی بودند که بیشتر در مدرسه علوی تحصیل کرده بودند و چون اعتقادات مستحکمی داشتند، زیر ذره بین تمام گروه ها بودند، به طوری که هم گروه های چپ و مارکسیست و هم گروه های خوشگذران، آنها را تحت نظر و توجه خود قرار داده بودند.

اعضای انجمن اسلامی هم مجبور بودند در مسائل شرعی بیشتر دقت و مواضع سیاسی درستی اتخاذ کنند. فعالیت و درگیری شدید بین گروه ها وجود داشت که عمده فعالیت انجمن متوجه مبارزات سیاسی علیه رژیم ایران بود و قسمت زیادی هم صرف مقابله با این گروه ها می شد. در چنین شرایط سخت و پیچیده یی افراد نمی توانستند مواضع سیاسی خود را حفظ و به مبارزه بپردازند. تقابل با این ۸۰ درصد بسیار مشکل بود و انرژی زیادی آزاد می کرد. از طرف دیگر چون این گروه های اصیل اسلامی، گروه های سالمی محسوب می شدند، از سوی این ۸۰ درصد با آنها به طور احترام آمیزی برخورد می شد.

کنفدراسیون دانشجویان خارج از کشور متشکل از چندین گروه چپ شامل مارکسیست لنینیست ها، تروتسکیست ها و مائوئیست ها بودند که خود اینها نیز به چند دسته مختلف تقسیم می شدند. به طور کلی، گروه های چپی که در داخل ایران فعالیت می کردند هرکدام در خارج از کشور برای خود تشکیلات مستقلی داشتند. طرفداران چریک های فدایی خلق، طرفداران انورخوجه و روس ها و انواع و اقسام گروه ها فعالیت داشتند که به حدود ۴۰ گروه می رسید و تقریباً ۲۰ گروه آن مارکسیستی بود و از جاهای مختلف مورد حمایت مادی قرار می گرفتند.

در این میان تنها اعضای انجمن اسلامی بود که از نظر اقتصادی متکی به تلاش های شبانه روزی خود بود. در مناظره و بحث میان این گروه ها در کالیفرنیا، انجمن اسلامی شاخص بود و به شدت سر جذب نیرو و عضوگیری در دانشگاه ، با سایر گروه ها رقابت می کرد. هرگاه یک دانشجوی ایرانی، از ایران وارد می شد، این گروه ها با ایجاد روابط عاطفی، او را در آغوش می کشیدند تا بتوانند جذبش کنند. انجمن اسلامی هم برای اینکه این نیروها به سوی مارکسیسم یا ابتذال سرمایه داری نروند، برای جذب وارد عمل شده و به طور جدی و هر روز در محیط های دانشگاهی امریکا از مبارزه و تلاش بازنمی ایستادند. مقابله و رقابت فکری بین گروه ها به شدت رواج داشت و اعضای انجمن مجبور می شدند غنای فکری خود را افزایش دهند تا بتوانند بهتر مقابله کنند و کتاب های مارکسیستی را مطالعه کنند تا بتوانند به نقد و بررسی آن بپردازند. منابع و عوامل متعددی به این غنای فکری کمک می کرد از جمله مطالعه کتاب های دکتر علی شریعتی، تفاسیر قرآن و برگزاری سمینار تاریخ معاصر. در راستای این اهداف، انجمن اسلامی، کل تاریخ معاصر را به سمینار گذاشت و گروه های مطالعاتی در دوره های مختلفی چون مشروطیت، نهضت جنگل، دولت ملی مصدق و کودتای ۲۸ مرداد و... تشکیل داد و تلاش شد اسلام و شخصیت های مبارز به شکل صحیح آن برای دانشجویان مطرح و معرفی شود. در بین گروه ها و جریان های مذهبی، نهضت آزادی خارج از کشور، در حقیقت نبض انجمن اسلامی شمال کالیفرنیا را در اختیار داشت و همواره تلاش می کردانجمن اسلامی را به شکل یک تشکیلات عقیدتی تحت کنترل خود نگه دارد. اختلافات انجمن اسلامی با نهضت آزادی خارج از کشور از زمان انتشار بیانیه اعلام مواضع ایدئولوژیک سازمان مجاهدین خلق به وجود آمد. پس از انحراف ایدئولوژیک سازمان، انجمن های اسلامی شفاف و صریح موضع گیری کردند، اما نهضت موضعی صریحی از خود نشان نداد، از آن پس انجمن اسلامی وارد فعالیت سیاسی شد. شهرها و ایالت های دیگر، همه به تلقی که شمال کالیفرنیا داشت، تاسی کردند. تظاهرات، راهپیمایی ها و اعتصاب غذاها راه افتاد و شرایط کاملاً شکل سیاسی پیدا کرد، در حالی که نهضت آزادی در موضعی کاملاً انفعالی قرار گرفته بود.

تحول ایدئولوژیک سازمان، بسیاری از گروه های مذهبی و متاثر از مبارزه مسلحانه را دچار بهت و حیرت کرد و به تفکر و سپس به موضع گیری واداشت. در سخنرانی ها و پرسش و پاسخ های دانشجویی که از سوی نهضت آزادی خارج از کشور برگزار می شد رهبران نهضت نیز این انحراف را مورد تحلیل و نکوهش قرار داده و علیه آن موضع گیری کردند.

به زعم حسن واعظی یکی از اعضای گروه فلق، از دلایل این موضع گیری ها، ایزوله شدن نهضت آزادی در برابر گرایش های صریح و روشن انجمن های اسلامی بود. آنها ناچار بودند چنین موضع بگیرند، در غیر این صورت از سوی دانشجویان طرد می شدند. این تحولات، تاثیرات عمیقی در روند فکری و استراتژیک مبارزات خارج از کشور گذاشت، از آن پس انجمن های اسلامی شمال کالیفرنیا برای اعضای خود، برنامه های مطالعاتی روی محورهای مختلفی تنظیم کردند. مطالعه آثار دکتر علی شریعتی و استاد مطهری و تفاسیر قرآن، جزیی از این محورها بود. جلسات انجمن در روزهای شنبه و یکشنبه تشکیل می شد و در این جلسات علاوه بر برنامه های مطالعاتی، با سامان دادن مبارزات سیاسی، برای تظاهرات و اعتصابات غذایی احتمالی برنامه ریزی می شد. انجمن های اسلامی شمال کالیفرنیا که از سال ۱۳۵۳ به وسیله افرادی چون دکتر مصطفی چمران پایه ریزی شده بود، به تدریج به وسیله دانشجویان ایرانی وارد عرصه فعالیت های سیاسی - فرهنگی شد. این انجمن ها که از آغاز مبارزات مسلحانه در ایران، متاثر از مبارزات گروه های مسلحانه چریکی در داخل کشور بودند، با تحولات درونی این گروه ها، ارتباط خود را با روحانیت انقلابی گسترش داده و معیار و سنجش گروه را رهبری امام قرار دادند و از اواخر سال ۱۳۵۶، فعالیت خود را در شمال کالیفرنیا و ایالت های غرب امریکا توسعه داده و انجمن های اسلامی این مناطق را تحت پوشش خود قرار دادند و بدین گونه در چنین بستری «گروه فلق» متولد شد.

هسته مرکزی گروه فلق، مصطفی تاج زاده، حسن واعظی، محمود یاسینی و شهاب بودند. گروه فلق سمپات های زیادی داشت. انجمن های اسلامی، همه سمپات های فلق بودند و گروه فلق را قبول داشتند.

نام فلق برای گروه بدون هدف و انگیزه خاصی انتخاب شده بود. فلق به معنی شکافنده بود. این نام براساس تفالی به قرآن انتخاب شده بود. این نام در اواخر سال ۱۳۵۶ در امریکا روی گروه گذاشته شده بود. این نامگذاری در شرایطی صورت پذیرفته بود که اعضا تصمیم گرفته بودند برای مبارزه، تحصیل در امریکا را رها کرده و به ایران بازگردند.

همزمان با حرکت انقلابی مردم در سال ۱۳۵۶ اعضای گروه فلق از آنجا که سری پرشور در راه انقلاب، امام و آزادی داشتند تصمیم گرفتند برای پیوستن و همگامی با مبارزات مردم درس خود را رها کرده و با بازگشت به ایران در متن مبارزه قرار گرفته و در داخل مبارزه را پی بگیرند. اعضای گروه فلق پس از این تصمیم به دو دسته تقسیم شدند. شماری از اعضای گروه از طریق حاج مهدی عراقی و مرتضی مطهری، پس از ملاقات ابتدا به سوریه و لبنان رفتند و در کمپ های فلسطینی به فراگیری تعالیم نظامی پرداختند. این تعلیمات حدود یک ماه طول کشید و مرکب بود از آشنایی با انواع مواد منفجره و چگونگی ساخت آن، تیراندازی با اسلحه های سبک و آشنایی با اصول مخفی کاری. این آموزش ها بسیار فشرده بود و هر روز از صبح تا شب ادامه داشت. پس از پایان دوره، سرانجام این گروه به ایران بازگشتند. با بازگشت دسته های آموزش دیده از اعضای گروه فلق گروه های وسیعی از جوانان تحت آموزش این دسته ها قرار گرفتند تا با آمادگی و عمومی شدن حرکت انقلاب زمینه های تدریجی سقوط مراکز مقاومت رژیم فراهم شود. اعضای آموزش دیده گروه فلق که طی آموزش های لبنان حدود ۵۰ بمب دست ساز درست کرده و با خود به ایران آورده بودند آن را در درگیری ها و تصرف پادگان عشرت آباد مورد استفاده قرار دادند.

وقتی در پادگان عشرت آباد، درگیری شکل شدیدتری به خود گرفت و مردم براثر تیراندازی عوامل رژیم دسته دسته کشته می شدند، گروه فلق با بمب هایی که آماده کرده بود به پادگان حمله برد و بسیاری از آنها را داخل پادگان انداخت. انفجار بمب ها باعث تسریع سقوط پادگان شده و بدین گونه از میزان کشته ها کاسته شد. گروه فلق تقریباً در کلیه درگیری های ۲۱ و ۲۲ بهمن شرکت داشت. البته پیش از آن در پاییز و زمستان ۱۳۵۷ گروه نزدیک به ۴۰۰ نفر را آموزش نظامی داده بود و همین گروه های آموزش دیده در میان توده های مردم توانستند به تدریج پادگان ها و کلانتری ها را تصرف کرده و سقوط رژیم را تسریع کنند. آنگاه که کمیته استقبال امام از نزدیک ترین یاران و گروه های مبارز طرفدار امام تشکیل شد مصطفی تاج زاده به عنوان نماینده گروه در کمیته استقبال شرکت کرد و مسوولیت تبلیغات برای آمدن امام را بر عهده گرفت.

گروه فلق در جریان مبارزاتش علیه رژیم و ارتباط با امام با سایر گروه های مبارزاتی که تحت رهبری ایشان با رژیم مبارزه می کردند، آشنا شد و زمینه وحدت گروه فراهم شد. همه این ارتباطات از طریق مرتضی مطهری و حاج مهدی عراقی صورت می گرفت. از ۱۲ بهمن که امام به ایران آمدند این ارتباطات توسعه یافت ولی این گروه ها هنوز نام گروهی را که با آن مرتبط شده بودند، نمی دانستند. بدین ترتیب گروهی که با زمینه های فرهنگ مذهبی در داخل و متاثر از مبارزات داخل کشور در امریکا به صورت تشکیلات انجمن های اسلامی چهره بسته بود در آستانه پیروزی انقلاب با برگزیدن نام فلق و پیوستن به صفوف مبارزات مردم، نوید نور، روشنایی و زدن سپیده سحر را از ینگه دنیا با خود به وطن آورد و به موازات تشکیل حزب جمهوری اسلامی با پیوستن و وحدت با شش گروه مبارز دیگر، سازمان مجاهدین انقلاب اسلامی پا به عرصه جامعه سیاسی و انقلابی ایران نهاد.

جلیل امجدی

منابع

۱- جنبش مسلحانه در ایران، جلیل امجدی، پایان نامه کارشناسی ارشد، ۱۳۷۸

۲- مصاحبه نگارنده با حسن واعظی، نوار اول، آرشیو مرکز اسناد انقلاب اسلامی

۳- مصاحبه با مصطفی تاج زاده، نوار اول، آرشیو مرکز اسناد انقلاب اسلامی