فریادی به بلندای فردا

این مقاله کوششی است نظری در تبیین استراتژی مواجهه جمعیت فداییان اسلام با رژیم شاه و وجود افتراق و اشتراک آن با نوع مواجهه حضرت امام ره با رژیم به گونه ای که منجر به استخراج عناصر متباین در مبانی اندیشه ای جمعیت فداییان اسلام و ارزشهای نظام حاکم گردد البته تبیین موضوع فوق در یک مقاله ممکن نیست و به همین دلیل توجه خود را به نوع مواجهه جمعیت فداییان اسلام و امام خمینی با رژیم شاه متمرکز می نماییم

جمعیت فداییان اسلام اصلاح رژیم شاه را در دستور کار خود قرار داد و امام خمینی(ره) تغییر رژیم شاه را، به اعتقاد نگارنده اصلاحات مورد نظر فداییان اسلام آنچنان آرمانگرایانه بود که مستلزم تغییر در نظام حاکم بود. در این مقاله ضمن پرداختن به تأثیر مهم جمعیت فداییان اسلام در تضعیف پایه های رژیم شاه، پیروزی ملت ایران در نهضت ملی شدن صنعت نفت و انقلاب اسلامی از پیامدهای مبارک این مبارزات عنوان گردیده است.

براندازی رژیم دست نشانده شاه با انقلاب بزرگ ملت ایران به رهبری امام خمینی(ره) و تغییر از «نظام پادشاهی» به «نظام جمهوری اسلامی» از پدیده های مهم قرن بیستم بود. در عرصه سیاست داخلی ما شاهد دگردیسی از یک رژیم شبه مدرن اقتدارگرا به نظام جمهوری اسلامی مبتنی بر رأی ملت بودیم.

در عرصه سیاست بین الملل نیز شاهد مواجهه ستیزه جویانه با قدرتهای سلطه گر، آرمانگرایی اسلامی ، تقویت پیوند با گروههای اسلام گرای مخالف سلطه بودیم. طولی نکشید که با پایان حیات رژیم های کمونیستی، اسلام، ج.ا.ا و گروه های اسلام گرا به محور ستیز و دشمنی آمریکا تبدیل گردیدند.اما پدیده« انقلاب اسلامی »به رهبری امام خمینی(ره) نظام سلطه بین الملل را به چالش طلبید و لقب استکبار جهانی وآمریکای جهانخوار به آنان داد .

نقش ممتاز جمعیت فداییان اسلام در تضعیف پایه های رژیم شاه و بالتبع آن وقوع انقلاب اسلامی به رهبری امام خمینی قابل توجه است.

امام خمینی(ره) به عنوان یک فقیه و رهبر سیاسی- مذهبی و جمعیت فداییان اسلام به عنوان یک گروه اسلامی آرمانگرا هر کدام در مقاطع مهمی از تاریخ معاصر به مواجهه با رژیم شاه پرداختند. سؤال اصلی این است که: وجوه تشابه در نوع مواجهه جمعیت فداییان اسلام و امام خمینی(ره) با رژیم شاه چیست؟!

پیامد سؤال فوق سؤالات فرعی دیگری است از قبیل این که:

۱- آیا استراتژی فداییان اسلام در مواجهه با رژیم شاه درصدد اصلاح وضع موجود بود؟

۲- آیا استراتژی حضرت امام در مواجهه با رژیم شاه تغییر وضع موجود بود؟لذا با توجه به سؤالات فوق فرض ما در این مقاله بر این است که:

« استراتژی جمعیت فداییان اسلام (۱۳۳۴-۱۳۲۴) در مواجهه با رژیم شاه «اصلاح وضع موجود» و استراتژی حضرت امام(ره) (۱۳۵۷-۱۳۴۲) در مواجهه با رژیم شاه و تغییر وضع موجود بود.»

استراتژی مواجهه با رژیم شاه

فداییان اسلام به عنوان یک گروه اسلامی آرمانگرا جایگاه ممتازی در تاریخ تحولات معاصر دارند. دهه فعالیت آنان (۳۴-۱۳۲۴) از مهمترین برگه های تاریخ معاصر ایران است. خروج ارتش سرخ از آذربایجان و تضمین استقلال ایران، ملی شدن صنعت نفت، کودتای ۲۸ مرداد و شکل گیری اولین جمعیت اسلام گرا و چالش آن با نظام حاکم وقت و جریانهای ضددینی از رخ دادهای مهم این دهه است.

دغدغه های مشترک دینی، پایگاه مشترک طبقاتی و آرمانگرایی اسلامی جمعیت فداییان اسلام را به سمت مواجهه با رژیم وقت و جریانهای فعال ضددینی سوق داد. ستیزه جویی انقلابی و فریاد اسلام خواهی فداییان چشمه ای از پتانسیل آزاد شده فضای نسبتاً آزاد پس از بیست سال حکومت اقتدارگرایانه پهلوی اول بود.

رهبر گروه فداییان اسلام سید مجتبی نواب صفوی در ۱۳۰۳ خورشیدی در محله خانی آباد تهران متولد شد. پدر وی که با فشارهای پهلوی از کسوت روحانیت خارج گردیده بود، به علت مخالفت با این سیاستها راهی زندان شد و پس از سه سال حبس به نحو مشکوکی در زندان جان سپرد(داود امینی، ۵۲: ۱۳۸۰ ). سیدمجتبی تحصیلاتش را در مدرسه صنعتی به اتمام رسانید و به استخدام شرکت نفت درآمد. اولین اقدام سیاسی نواب رهبری یک تجمع کارگری در آبادان علیه خشونت تحقیرآمیز انگلیسی ها نسبت به کارگران ایرانی بود. متعاقب این حادثه نواب به عراق رفت و در نجف به تحصیل علوم دینی پرداخت.

شرایط اقتصادی، فشار سیاسی اجتماعی نظام حاکم، محرومیتهای خانوادگی از ویژگی های مشترک این جمعیت است که مردانی پولادین و فدایی در راه آرمانهای دینی شان از آن ساخت.

نواب به دلیلی کاملاً سیاسی از ایران به عراق رفت و پس از کسب علوم دینی جهت مبارزه با جریان ضد دینی کسروی به ایران بازگشت و مبادرت به تشکیل «جمعیت مبارزه با بی دینی» نمود. اعلام موجودیت جمعیت فداییان اسلام با صدور اطلاعیه ای با تیتر «دین و انتقام» در ۱۰ اسفند ۱۳۲۴ بود. احمد کسروی تاریخ نگار ضد دین در ۲۰ اسفند ۱۳۲۴ شمسی به وسیله یکی از اعضای جمعیت فداییان اسلام به قتل رسید. چند روز پس از آن اطلاعیه ای با عنوان «یک عید بر اعیاد مسلمین افزوده شد» توسط بازار تهران منتشر گردید. مجموعاً سه نخست وزیر و یک وزیر خارجه در دهه فعالیت فداییان اسلام توسط این گروه ترور گردید که بعضی از این اقدامات تأثیرات مهمی بر سیاست داخلی و جهت گیری سیاست خارجی ایران داشت.در ۱۳ آبان ۱۳۲۸ که نخست وزیر وقت هژیر از طرف جمعیت فداییان اسلام متهم به بی دینی و تقلب در انتخابات بود ترور شد.

متعاقب این اقدام انتخابات دور اول باطل شد و در دور دوم لیست مورد حمایت آیت الله کاشانی که در لبنان در تبعید به سر می برد وارد مجلس گردید.

بدین ترتیب یکی از جنجالی ترین و تاریخ سازترین دوره های قانون گذاری در کشور، یعنی مجلس شانزدهم شورای ملی بر اثر اقدامات موثر فداییان اسلام و نواب صفوی شکل گرفت.

رزم آرا که با جمله معروف و تحقیرآمیز «ایرانی لیاقت لولهنگ ساختن ندارد» ، در مقابل نهضت ملی شدن صنعت نفت ایستاده بود دومین نخست وزیری بود که به تیر فداییان اسلام از پای درآمد. رزم آرا در ۱۶ اسفند ۱۳۲۹ با شلیک خلیل طهماسبی از پای درآمد و چند روز پس از آن با تصویب مجلس شانزدهم نفت ملی اعلام شد. تاکتیک فداییان اسلام در مبارزات سیاسی چنان بود که ابتدا به مخالفان سیاسی و دینی خود هشدار داده و آنان را از پی گیری طریقی که آن را مخالف دین اسلام تشخیص می دادند باز می داشتند، چنانچه این هشدار تأثیری بر جای نمی نهاد تهدید می کردند که به حکم مسلم دفاع از مال و جان و ناموس و دین و اجتماع مسلمین به ستیز آنان خواهند رفت.

---