بی حوصله های پس از تعطیلات

راهکارهای روانشناسان برای رفع دلتنگی های پس از تعطیلات

دلتنگی، احساس یأس و افسردگی، بی‌انگیزگی در تلاش برای نظم بخشیدن به کارهای آتی، احساساتی هستند که اکثر افراد آن را در روزهای تعطیل تجربه می‌کنند.

همه افراد این حس مشترک را در عصر یک روز تعطیل تجربه کرده‌اند، خصوصاً وقتی تعطیلات طولانی‌تر می‌شود، دل کندن از آن و شروع دوباره روزهای عادی زندگی کاری سخت و تحمل‌ناپذیر به نظر می‌رسد.

اما ارابه زمان و ثانیه‌شمار روزگار، منتظر رفع خستگی، دلتنگی و طلوع دوباره احساس شادکامی نشده و خود دست به کار می‌شود و بالاخره فردای روز تعطیلات هم فرا می‌رسد، روزی که در آن انتظار می‌رود افراد جامعه بانشاط‌تر و باشور و حال‌تر بوده و با قوا و کارایی بیشتری زندگی را شروع کنند اما برخلاف انتظار آغاز اولین روز پس از تعطیلات با شادی و هیجان همراه نیست.پاسخ به چرایی این ماجرا شاید از سوی هر کسی بی‌جواب بماند ولی روانشناسان و متخصصان امور انسانی پاسخ‌های بهتری برای این پدیده روانی به دست آورده و راهکارهای مناسبی برای حل این دلتنگی‌ها ارائه می‌دهند.

● دلتنگی پس از تعطیلات در خانه

با سکوت کسالت‌آور خانه از خواب بیدار می‌شوی و می‌بینی دیگر خبری از سروصدای میهمانان نوروزی نیست. کمی که به دور و بر خود نگاه می‌کنی متوجه می‌شوی هیچ چیز سرجای خودش نیست و چاره‌ای نداری جز این که بلند شده و کارهای روزمره را شروع کنی. دقیقه‌ها از پس هم می‌گذرند اما انگار سررشته کارهای خانه را از دست داده و به اصطلاح دست و دلت به کار نمی‌رود. یعنی پس از تعطیلات چه اتفاقی افتاده است که کارهای خانه اینقدر برایت سخت می‌شود؟!

روزهای نوروزی و تعطیلات آن برای هر ایرانی روزهای خوش و همراه با آرامشی به حساب می‌آید. در این روزها خانواده‌ها دغدغه‌های روزمره‌شان را کنار گذاشته و سعی می‌کنند با حداقل سختگیری‌ها از روزهای تعطیلی‌شان نهایت استفاده را کرده و خستگی یکساله خود را بیرون کنند. دکتر هدی خسروان، روانشناس با اشاره به این موضوع می‌گوید: «در این روزها اکثر خانواده‌ها به مسافرت رفته و حتی از دغدغه‌های خانه و محیط عادی زندگی و شهرشان دورتر می‌شوند. در مسافرت‌های طولانی‌مدت عید نوروز است که زنان خانه‌دار از دغدغه‌های تمیز کردن خانه، رسیدگی به امور همسر و فرزندان رهایی پیدا کرده و احساس می‌کنند کمی برای خودشان هستند. به هر حال روزهای تعطیلی با هر کیفیتی بگذرد شبیه بقیه روزهای سال نیست و افراد حس و حال متفاوت‌تری در آن دارند. معمولاً خانواده‌هایی که برای روزهای تعطیلی‌شان برنامه‌ریزی کرده‌اند بیشتر روزهای تعطیلی‌شان را خوشایند ارزیابی می‌کنند و کمتر آن را کسالت‌آور می‌دانند. این خانواده‌ها هدف‌های کوتاه‌مدتی را در طول تعطیلات برای خود در نظر گرفته و روزانه سعی می‌کنند تا حد ممکن به آن دست پیدا کنند. برنامه‌ریزی برای رفتن به میهمانی، تفریح در یک پارک بخصوص، مسافرت کوتاه به یکی از شهرستان‌های اطراف و... از هدف‌هایی هستند که خانواده‌ها برای تعطیلات در نظر می‌گیرند. در روزهای تعطیل چون مشغله افراد کمتر است و بار ترافیکی در شهرهای بزرگ نیز پائین‌تر است اشتیاق افراد برای رسیدن به هدف‌هایشان نیز بیشتر می شود و آنها تلاش بیشتری را برای رسیدن به هدف پیش می‌گیرند.»

دکتر خسروان در ادامه می‌گوید: «اما متأسفانه برخی افراد برنامه درستی برای تعطیلاتشان در نظر نگرفته و در نتیجه یا خود را خیلی خسته می‌کنند و یا این که انگیزه انجام کارها و تعیین هدف را در خود می‌کشند. خانواده‌هایی که بدون در نظر گرفتن اوقاتی برای استراحت برنامه‌های بی‌وقفه می‌ریزند باعث می‌شوند همه اعضای خانواده دچار خستگی شده و پس از تعطیلات نیز احساس خستگی و کسالت مفرطی را در خود ببینند.

از طرف دیگر خانواده‌هایی که برنامه‌ریزی مدونی برای گذران اوقات فراغت خود نداشته‌اند، روزها را به شب رسانده و روز دیگر را با بی‌انگیزگی طی کرده‌اند آنها نیز بطور ناخودآگاه انگیزه انجام کارها را در خود کشته و میزان برانگیختگی را در خود پائین آورده‌اند. این افراد که تصور می‌کردند روزهای تعطیل فرصت خوبی برای رفع خستگی‌هاست غالب روزها را در خواب به سر برده و تلاش کمتری برای تفریح کرده‌اند. متأسفانه برخی افراد تصور می‌کنند خستگی را تنها با خوابیدن باید از بدن بیرون کرد در حالی که تفریح سالم و بی‌دغدغه یکی از مناسب‌ترین راه‌های رفع خستگی است. این افراد نیز پس از تعطیلات در برخورد با کارهای روزمره زندگی‌شان گرفتار بی‌انگیزگی شده و گاه استرس‌های بالایی را تجربه می‌کنند.»

البته این احساس کسالت، بی‌انگیزگی یا خستگی فقط درباره افرادی که کار بیرون از خانه دارند صدق نمی‌کند. در بسیاری از موارد زنان خانه‌دار، سالمندان بازنشسته و حتی کودکان قبل از سنین دبستانی نیز گرفتار احساس دلتنگی و کسالت می‌شوند. زنان خانه‌دار پس از مدتی که از امور عادی زندگی دور بوده‌اند وقتی دوباره به کارهای روزمره می‌پردازند گویی نمی‌دانند از کجا باید شروع کرده و در بسیاری از موارد گرفتار پدیده گم کردن ساعت می‌شوند. در این پدیده زنان خانه‌دار ساعت‌ها وقت خود را صرف امور بی‌اهمیت کرده و به موقع به همه کارهایشان نمی‌رسند و این موضوع ممکن است دلخوری میان همه اعضای خانواده را به همراه آورد.

● سندرم پس از تعطیلات

الهه شفایی، روانشناس درباره مشکلات پس از تعطیلی می‌گوید: «یک نکته بسیار حائز اهمیت این است که در همه کشورهای دنیا «سندرم عصر روز تعطیلی» وجود دارد. در این سندرم افراد گرفتار دلتنگی، بی‌حوصلگی و حالات افسرده شده و بیشتر اختلافات خانوادگی در روزهای تعطیلی پیش می‌آید و دامنه این اختلاف در روزهای پس از تعطیلی نیز گسترش پیدا می‌کند زیرا در این روزها افراد برنامه‌ریزی مناسب تفریحی، خانوادگی و اقتصادی نمی‌کنند و متأسفانه در فرهنگ غنی ما جای فرهنگ برنامه‌ریزی پس از تعطیلات بسیار خالی است. مردم کشور ما از چند ماه قبل می‌دانند که چه برنامه‌ای برای ۱۳ روز تعطیلات عید دارند ولی نمی‌دانند که پس از آن چه برنامه‌ای داشته و با چه هدف‌هایی پیش بروند.»

یک مشکل اساسی که خانواده‌ها پس از تعطیلات ناگهان با آن مواجه می‌شوند نداشتن برنامه اقتصادی مناسب است. معمولاً زوج‌های کم تجربه با این پدیده بیشتر روبه‌رو هستند زیرا آنها بدون توجه به روزهای پس از تعطیلی تمام پول‌ها و عیدی‌های خود را خرج کرده و بعد از آن با فشار مالی گسترده‌ای روبه‌رو می‌شوند این فشار مالی با گسترش استرس پس از تعطیلات همراه شده که علایم متعددی را نیز دارد.»

دکتر خسروان در ارتباط با این علایم می‌گوید: «وقتی افراد انتظارت غیرواقع‌بینانه‌ای نسبت به تعطیلات و پس از تعطیلات دارند احساس گناه شدیدی از ولخرجی ها و پس‌انداز نکردن پول‌هایشان در روز های بعدی خواهند داشت در نتیجه احتمال این که در روزهای آتی گرفتار ناراحتی‌های ذهنی و روانی موقت شوند بیشتر است. معمولاً این افراد گرفتار افسردگی یا استرس شده که با علایمی چون سردرد، اختلال خواب، افزایش وزن، اختلال در اشتها، آشفتگی و اضطراب و زیاده‌روی در سیگار کشیدن مواجه می‌شوند. این علائم که غالباً همراه با دلتنگی و احساس غم است نباید با افسردگی فصلی اشتباه گرفته شود چون غالباً افراد به دنبال تغییر فصل گرفتار افسردگی‌های فصلی می‌شوند ولی در این سندرم افراد معمولاً سابقه افسردگی فصلی نداشته و بطور ناگهانی پس از تعطیلات در او بروز پیدا کرده است. در این سندرم افراد در فعالیت‌های بدنی‌شان کاهش قابل توجهی مشاهده شده و احساس رضایت آنان نیز کاهش پیدا می‌کند.باید دقت داشت که این علایم موقت بوده و غالباً بیشتر از یک هفته طول نمی‌کشد ولی اگر در کسی این اختلال باقی ماند می‌بایست با روانشناس یا روانپزشک متخصص مشورت کند.»

البته همیشه مسائل اقتصادی باعث بروز احساس دلتنگی پس از تعطیلات نمی‌شود. خیلی از خانواده‌هایی که برنامه‌ریزی اقتصادی هدفمند و بلندمدتی دارند هم با این احساس یأس و دلتنگی دست و پنجه نرم می‌کنند. دکتر رضا احمدی، روانشناس در این‌باره می‌گوید: «این احساس دلتنگی برای افراد جوان بیشتر اتفاق می‌افتد. در تعطیلات عید نوروز افراد فامیل پس از رفت و آمد دلبستگی خاصی به هم پیدا می‌کنند اما وقتی افراد از دلبستگی به وابستگی می‌رسند قطع ارتباط برایشان خیلی مشکل می‌شود. این معضل در میان دختران نوجوان بیشتر به چشم می‌خورد. چون آنها به مسافرت رفته با افراد فامیل بیشتر ارتباط برقرار کرده و روزهای خوشی را از سر گذرانده‌اند. قطع این ارتباط و رسیدگی به روزهای عادی زندگی برایشان سخت‌تر می‌شود و آنها به طور موقت گرفتار ضایعه روانی می‌شوند.

اگر این ضایعه روانی شکلی حاد پیدا کند فرد ابتدا از پذیرش آن طفره رفته، سپس شروع به پرخاشگری و ناسازگاری می‌کند بعد هم حالت خلقی افسردگی پیدا کرده و در پایان چاره‌ای جز پذیرش واقعیت نخواهد داشت. بنابراین برای اینکه اعضای خانواده‌مان گرفتار این مشکلات نشوند باید هر چه سریع‌تر اقدام کرده و برنامه‌ریزی مدونی برای بعد از تعطیلات و تفریح‌های بعدی زندگی پیدا کنیم.»

● آرامش پس از تعطیلات

برای اینکه خانه‌ای آرام و به‌دور از دغدغه، پس از تعطیلات و دلتنگی‌های طاقت‌فرسا داشته باشیم باید همگی برای رسیدن به آن تلاش کنیم. والدین ریشه‌های درخت زندگی هستند و تجربیات آنان تنه درخت است. از حاصل این تجربیات است که میوه‌های رنگین زندگی به عمل می‌آید. بنابراین برای آرامش و داشتن خانه‌ای شاد و تفریح همیشگی، این والدین هستند که می‌بایست اولین قدم‌ها را برداشته و انگیزه زندگی با شور و حال جدید را در خانه رشد دهند. شاید به نظر سوگیرانه برسد که بگوئیم؛ نخستین قدم را بهتر است مادر خانواده بردارد. دکتر خسروان می‌گوید: «اثر آرامش‌بخشی مادر خانواده در خانه بر هیچ کس پوشیده نیست. زن به خاطر داشتن روحیه حساس و احساسات لطیفش بهتر می‌تواند در خانه آرامش فراهم کند. او نه تنها برای سال نو در محیط خانه تغییر ایجاد می کند بلکه همه روزهای سال می‌تواند با خلاقیتی جدید فضای خانه را شاد و آرام کند چون محیط کار، خصوصاً ادارات، تغییر کمتری را می‌پذیرند بنابراین اگر محیط خانه پر از تغییر و خلاقیت باشد همه از آن لذت می‌برند.»

کارهایی که بهتر است مادر یا همسر در خانه برای کاهش احساس دلتنگی پس از تعطیلات انجام دهد این است که:

فایل عکس‌های نوروز را یک‌بار با دقت ملاحظه کرده و سعی کند عکس‌هایی را که مضمون شادتری داشته را انتخاب کند. پس از چاپ، آن را به صورت قاب عکس به دیوار خانه بچسباند و یا اینکه آن را در آلبوم عکاسی با ذکر زمان، تاریخ، مکان و موضوع قرار دهد. سپس در طول یک هفته آلبوم را روی میز یا هر محلی که در دسترس‌تر است قرار داده با این شکل، مرور خاطرات به‌صورت مدون باعث می‌شود تا افراد احساس دلتنگی کمتری داشته باشند.

مادر یا همسر خانه باید بداند نیازی نیست همه نمادهای عید را از خانه بیرون کند. اگر این کار به مرور زمان صورت گیرد نقش اثرگذارتری در روحیه خانواده خواهد داشت. تنگ ماهی را جایی قرار داده که در دید همه باشد و احساس سرزندگی را در اعضای خانواده دوباره احیا کند. بهتر است حلقه گل سر سفره هفت‌سین را روی در چسبانده یا از ظرف‌های هفت‌سین دوباره برای تزئین چیزهای دیگری استفاده شود. این کار باعث می‌شود تا اعضای خانواده خیلی سریع جای خالی روزهای خوش را حس نکرده و کمتر دلتنگ و افسرده شوند. با تهی کردن خانه از نمادها اعضای خانواده بیشتر به پایان رسیدن روزهای خوش فکر می‌کنند و احساس افسردگی‌شان افزایش پیدا می‌کند.

اگر اعضای خانواده گرفتار افزایش وزن پس از تعطیلات شده‌اند بهتر است یک برنامه ورزشی برای خانواده تدوین شود. در بهار تعداد ساعات روز افزایش پیدا کرده و افراد هنگام عصر اوقات بیشتری برای تفریح و ورزش در پارک‌ها پیدا می‌کنند. یک ورزش دسته‌جمعی با اعضای خانواده به آنها کمک می‌کند تا انگیزه بیشتری برای شاد بودن و کاهش وزن پیدا کنند.

تعطیلات انرژی زیادی می‌طلبد و چون عمده کارها و تفریح‌ها دسته‌جمعی است بنابراین اوقات فراغت فردی کمتری داشته‌اند. پس از تعطیلات فرصت بسیار مناسبی را برای فرد فراهم می‌کند تا کمی به خود رسیده و به کارهای مربوط به خود بپردازد. شفایی معتقد است: «خویشتن دوستی یکی از راهکارهایی است که می‌تواند دلتنگی را کاهش دهد. تنها تفریح دسته‌جمعی نیست که دلتنگی بعد از تعطیلات را از بین می‌برد بلکه اگر فرد زمانی را به خود اختصاص دهد و به کارهایی که خودش دوست دارد بپردازد، دلتنگی و افسردگی‌اش هم کاهش پیدا می‌کند و این امر تنها با یک برنامه‌ریزی درست امکان‌پذیر خواهد بود.»

اگر در تعطیلات فرصت زیاد نیست تا فرد به امور خود رسیدگی کند او می‌تواند پس از تعطیلات بیشتر به خود فکر کرده و با عیدی‌هایش چیزی برای خود خریده یا اینکه با پس‌انداز پول‌ها احساس مفیدتری پیدا کند.

● اضطراب پس از تعطیلات در دانش‌آموزان

این اضطراب در کودکان به شکل چشمگیری دیده می‌شود. معمولاً دانش‌آموزان به خاطر تکالیف و مشکلات در شروع درس خواندن مشکل بیشتری خواهند داشت. الهه شفایی می‌گوید: «اگر دانش‌آموزی کل عید را بیکار نگشته باشد و در این فرصت درس خوانده باشد، پس از تعطیلات اضطراب کمتری خواهد داشت اما اگر دانش‌آموز بداند که فردای تعطیلات امتحان داشته و آمادگی لازم را ندارد اضطراب و یأس بیشتری را تجربه خواهد کرد. بنابراین روانشناسان تربیتی به معلمان توصیه می‌کنند هفته اول پس از تعطیلات برنامه امتحانی به دانش‌آموز ندهند. گذشته از آن شرایطی را برای کودک فراهم کرده تا مدرسه را مکان لذت‌بخشی دانسته و دچار اضطراب نشوند. مثلاً آنها می‌توانند روز اول مدرسه پس از تعطیلات در مدرسه سفره هفت‌سین چیده و یک مراسم شبیه عید نوروز به راه اندازند. معلم‌ها با شناخت توانمندی‌ها و علائق هر کودکی فوق برنامه‌های شاد تهیه کرده و کودکان را کم‌کم آماده درس و تحصیل کنند. برنامه‌هایی مثل ورزش، تئاتر و موسیقی بسیار در این امر کمک‌کننده است.»