خویشتن داری, کلید موفقیت در زندگی مشترک

دامنه تغییرات در خانواده و گستردگی روابط و سبک های فرزند پروری موضوعاتی است که کارشناسان به آن می پردازند و هر یک در خصوص این مسائل نظرات متفاوتی دارند

دامنه تغییرات در خانواده و گستردگی روابط و سبک های فرزند پروری موضوعاتی است که کارشناسان به آن می پردازند و هر یک در خصوص این مسائل نظرات متفاوتی دارند. تغییر ساختارهای اقتصادی و فرهنگی جامعه و به تبع آن خانواده، مواجهه با باورها، ارزش ها و هنجارهای جدید، تأخیر در ازدواج و هزینه های بالای آن، افزایش تمایل جوانان به زندگی مجردی و به تبع آن کاهش سرمایه های اجتماعی، شکننده شدن شبکه های خویشاوندی و خانوادگی، کمرنگ شدن مسئولیت ها، نبود شفافیت و اعتماد در روابط خانوادگی همگی به کیان خانواده صدمه زده است. اگر خانواده ایرانی روزگاری قادر بود مشکلات را درون خود حل کند، دیگر امروزه این امکان برای بیشتر خانواده ها وجود ندارد.

به باور بعضی از کارشناسان یکی از مسائلی که مدت هاست خانواده را تحت تأثیر قرار داده، افزایش فاصله بلوغ جنسی تا ازدواج است. اصغر مهاجری جامعه شناس و استاد دانشگاه با اشاره به این موضوع تصریح می کند: وقتی میانگین بلوغ جنسی حدود ۱۲ سال است و میانگین سن ازدواج در کلان شهرها برای پسرها ۲۹-۲۸ و برای دختران ۲۵-۲۴ است و در واقع فاصله ۱۶-۱۵ ساله بین سن بلوغ جنسی و شروع زندگی مشترک وجود دارد، ضرورت یک برنامه ریزی جامع و متناسب با واقعیت های خانواده بیش از هر زمان دیگر احساس می شود.

در این راستا آموزش یکی از مهم ترین شاخص هایی است که باید در نهاد خانواده گنجانده شود چرا که بیشتر والدین قادر به حل مشکلات روانی، اجتماعی و اقتصادی خود نیستند و با توجه به تغییراتی که در سطح جامعه ایجاد شده است، به شاخص های تربیتی برای فرزندان خود نیاز دارند. در این زمینه با آموزش های نهادینه شده می توان به شاخص های تربیتی مناسبی دست پیدا کرد.

● نظرات نسنجیده

مهاجری با انتقاد از برخی برنامه های مسئولان اظهار می کند: برخی مواقع بدون داشتن برنامه منظم و مطالعات خاص در مسائل مربوط به نهاد خانواده دخالت می کند مانند یکی از طرح های سازمان ملی جوانان که خانواده های نیمه مستقل بود و فقط موجب به هم ریختگی در خانواده شد. از طرفی تشکیل خانواده تحت تأثیر فاصله ایجاد شده بین بلوغ جنسی و ازدواج قرار گرفته و به علت نبود الگوی پویای داخلی، الگوهای خارجی برای پاسخ به نیازهای برطرف نشده، مطرح شده است.

یکی از این الگوها، روی آوردن به خانه های مجردی است و هر چند پژوهش خاصی در این زمینه انجام نشده اما واضح است که رواج خانه های مجردی به کیان خانواده ضربه می زند. به خوبی مشخص است که اگر روزی خانواده می توانست مشکلات را درون خود حل کند، امروز دیگر این توانایی را ندارد و رواج خانه های مجردی گواه این مدعاست. وی با بیان این که دنیای غرب هم اکنون متوجه اهمیت نهاد خانواده شده در حالی که ما به دلیل غفلت و تاخر فرهنگی که طی سالیان اخیر پیش آمده است، دچار چالش اساسی در نهاد خانواده شده ایم، می گوید: خانواده به دلیل ساختار و کارکردهای خاصی که دارد مثل تولید نسل، شکل دهی اولیه شخصیت، ارتباطات عمیق و عاطفی و چهره به چهره افراد با یکدیگر، می تواند حلال بسیاری از مشکلات اجتماعی، فرهنگی و حتی سیاسی باشد اما هم اکنون به این مشکلات دامن می زند.

● تبعات زندگی مجردی

این پژوهشگر می گوید: در خانه های مجردی شبکه های خویشاوندی و خانوادگی جای خود را به شبکه های گروه های هم سالان و سازمانی می دهد؛ لذا آن ریسمان های محکم انسجام بخش یک جامعه که مبتنی بر روابط پویای گروهی است، جای خود را به روابط شکننده تر می دهد. از آن طرف چون روابط علنی نیست، در حوزه های اجتماعی اثر بخشی کمتری دارد. بنابراین شکل گیری خانه های مجردی موجب کاهش سرمایه های اجتماعی می شود. در حالی که در روابط خانوادگی مسئولیت، شفافیت و اعتماد وجود دارد و این موارد مانع از بروز آسیب های اجتماعی می شود.

زندگی در قالب خانه های مجردی به دلیل نبود نظارت، موجب سست شدن ریسمان های محکم، انسجام بخش و همدلانه جامعه می شود اما هر قدر پویایی گروهی که خانواده یکی از این گروه هاست، وجود داشته باشد، سوپاپ اطمینانی برای جامعه است زیرا پویایی گروهی مساوی با بیمه کردن یک جامعه در ابعاد اجتماعی و فرهنگی است.

اما زندگی مجردی به دلیل نداشتن پویایی گروهی، زمینه ساز بروز انحرافات می شود. هر چند این نکات از دید یک کارشناس هشدار دهنده است، اما می توان آن را از زاویه دیگری نیز بررسی کرد. چنان که یکی از کارشناسان درباره طبیعی بودن فاصله بین بلوغ جنسی و ازدواج سخن گفته است و از آمادگی فرد برای چالش های زندگی و تمرین خویشتن داری سخن می گوید.

● تمرین خویشتن داری

دکتر حمید حبشی پزشک و مشاور با تایید این که بین بلوغ جنسی تا زندگی مشترک فاصله زیادی وجود دارد، به خراسان می گوید: شاید نتوان به طور دقیق این فاصله را تعیین کرد زیرا با توجه به افراد مختلف و شخصیت های متفاوت، این فاصله متفاوت است اما به هر حال از وجود تا تامین نیاز فاصله جدی وجود دارد. این فاصله قطعا قابل اعتناست و به مدیریت جدی نیاز دارد اما یک نکته را نباید فراموش کرد و آن این که خداوند نخستین کسی است که نیاز به جنس مخالف و شهوات را در انسان قرار داده است. بلوغ جنسی جزو اولین مراحل رسیدن فرد به دوران بزرگسالی است. یکی از مهم ترین کلیدهای زندگی مشترک موفق، خویشتن داری است.

در واقع کسی می تواند زندگی موفقی داشته باشد که در مسیر رشد و تکامل خود به خویشتن داری به عنوان یک ابزار برای پشت سرگذاشتن فراز و نشیب دست یافته باشد. فرصت تمرین خویشتن داری برای فرد در فاصله ای که بین بلوغ جنسی تا شروع زندگی مشترک وجود دارد، به خوبی فراهم شده است و فرد با این تمرین در واقع خود را برای دشواری ها و مشکلات زندگی آینده اش آماده می کند. به عنوان مثال تصور کنید یک ورزشکار بدون تمرین بخواهد مسابقه دهد. طبیعی است که احتمال پیروزی اش بسیار کم خواهد بود. اما اگر تمرین و آمادگی کافی داشته باشد و قابلیت های خود را شناسایی کرده باشد، می تواند موفق شود. فرد برای ورود به میدان زندگی که میدان بسیار پرچالشی است به تمرین خویشتن داری نیاز مبرم دارد درست مثل روزه داری که با وجود در دسترس بودن آب و غذا از خوردن و آشامیدن امتناع می کند.

او در واقع تمرین خویشتن داری می کند و همین امتناع صبر و تقوای فرد را افزایش می دهد. چنان که خداوند می فرماید انجام نماز و روزه برای بندگان دشوار است مگر برای کسانی که اهل صبر و تقوا باشند. در واقع صبر و تقوا نیازمند تمرین است. دکتر حبشی با بیان این که حتی در عفو و بخشش، خویشتن داری وجود دارد تصریح می کند: وقتی فردی مدت هاست درصدد انتقام گیری از کسی است، به محض پیدا کردن فرصت مناسب می بینید که قرآن او را به کظم غیظ دعوت کرده است؛ یعنی ببخشد و خشمش را فرو بخورد و از انتقام درگذرد. در واقع این موقعیت برای فرد تمرین خویشتن داری است تا بتواند به تقوا دست پیدا کند. اگر با نگاهی جامع تر به مشکلات امروز در جامعه نگاه کنیم، در می یابیم که آن چه وجود ندارد خویشتن داری است. اگر افراد به موقع و در زمان مناسب خویشتن داری را امتحان می کردند و یاد می گرفتند چگونه باید خشمشان را مهار کنند بسیاری از مشکلات به وجود نمی آمد.

● زندگی مشترک و خویشتن داری

به گفته وی بسیاری از مشکلات در زندگی مشترک که گریبانگیر خانواده های امروزی شده ، به علت نداشتن این ویژگی است. خانم یا آقا هرگز خویشتن داری نکرده است بنابراین در مواجهه با اولین برخورد ناخوشایند از سوی خانواده همسر عنان اختیار خود را از دست می دهد یا سلامت روانی اش را از دست می دهد. این ضعف ها همه ناشی از نداشتن تمرین خویشتن داری است زیرا این فرد آن قدر قوی نیست که بتواند مشکلات، دشواری ها، مصیبت ها و ... را تاب بیاورد. بنابراین فقط یکی دو سال دوام می آورد و سپس به همه چیز پشت پا می زند و تصور می کند زندگی بر او سخت گرفته است. بنابراین در مسیر رشد و تکامل شخصیت نیروی جنسی که بسیار قوی است، قرار داده شده که انسان را قوی کند و خویشتن داری را به فرد آموزش دهد. در سوره نوح آمده است که مومنان باید خویشتن داری کنند. اگر انسان طی این مسیر و در گذر از نوجوانی به جوانی که غریزه جنسی اش به اوج می رسد، خویشتن داری را تمرین کند، در زندگی آینده اش از فواید آن بهره ها خواهد برد.

نویسنده: عظیمی مروی