چشم انداز بنادر ایران

ایران به دلیل موقعیت خاص جغرافیایی و امکان دسترسی به آب های آزاد, دارای موقعیت ویژه ای در صنعت حمل و نقل دریایی می باشد در حال حاضر حدود ۹۵ درصد واردات و ۸۵ درصد صادرات کشورمان از طریق دریا انجام می شود بنابراین با توجه به این حجم گسترده, توسعه بنادر به عنوان دروازه های ارتباطی کشور, الزامی است این در حالی است که با توجه به موقعیت ویژه کشورمان در منطقه و قرار گرفتن آن در مسیرهای بین المللی جریان کالا, ایران از پتانسیل بالقوه قابل توجهی برای ترانزیت کالا برخوردار است

ایران به دلیل موقعیت خاص جغرافیایی و امکان دسترسی به آب های آزاد، دارای موقعیت ویژه ای در صنعت حمل و نقل دریایی می باشد. در حال حاضر حدود ۹۵ درصد واردات و ۸۵ درصد صادرات کشورمان از طریق دریا انجام می شود. بنابراین با توجه به این حجم گسترده، توسعه بنادر به عنوان دروازه های ارتباطی کشور، الزامی است. این در حالی است که با توجه به موقعیت ویژه کشورمان در منطقه و قرار گرفتن آن در مسیرهای بین المللی جریان کالا، ایران از پتانسیل بالقوه قابل توجهی برای ترانزیت کالا برخوردار است. از سوی دیگر، بنادر نه فقط به عنوان مبادی ورود و خروج کالا، بلکه به عنوان نقاط تسریع کننده رشد اقتصادی و تقویت کننده امنیت ملی نیز مطرح می باشند. به همین دلیل، کارکرد بنادر در پیوستگی شدید با اقتصاد و امنیت کشور قرار دارد. در اهداف سند چشم انداز و برنامه های توسعه ای کشور پیش بینی شده است که در سال ۱۳۹۴ حجم عملیات بنادر بازرگانی کشور به حدود ۱۶۰ میلیون تن افزایش یابد که از این مقدار حدود ۴۷ درصد به صورت کانتینری خواهد بود. جهت پاسخگویی به این نیاز و سرویس دهی مناسب به مشتریان در آینده، "طرح جامع بنادر بازرگانی ایران" تهیه و در اداره کل مهندسی سواحل و بنادر سازمان بنادر و کشتیرانی در دست بررسی است. گفتنی است، در طی سال های اخیر بنادر بازرگانی کشور بیشتر نقش مبادی ورودی کالا را داشته و به طور متوسط میزان تخلیه در آنها، سه برابر میزان بارگیری بوده است.

●تفکیک کالا ها

در طرح جامع بنادر، کالاها به چهار دسته کلی کانتینری، فله خشک، کالاهای عمومی و فله مایع تقسیم می شوند که سهم کالاهای کانتینری با توجه به روند جهانی و سهم سایر کالاها با توجه به روند ملی، تعیین شده اند. با توجه به اینکه کانتینری شدن یک پدیده جهانی است و بنادر ایران ناگزیر تحت تأثیر آن قرار خواهند گرفت، لذا سناریوی متوسط سهم جهانی (سهم ۳۸ درصد کالای کانتینری در سال ۱۳۹۴) به عنوان سناریوی برتر انتخاب شده است. اما سهم کالای غیر کانتینری بیش از آنکه تابع شرایط جهانی باشد، تابع شرایط ملی و بازار داخلی است. بنابراین سهم نسبی کالای غیرکانتینری در کشور در سه سناریوی روند گذشته، میانگین سهم و سهم در سال ۸۲ تخمین زده شده است. البته در بین سناریوهای یاد شده، سناریوی متوسط سهم سال های گذشته، منطقی تر به نظر می رسد، چرا که نوسانات مشاهده شده در سال های اخیر را در نظر می گیرد. در سناریوهای دیگر، سهم کالاهای عمومی به نسبت سایر کالاها افزایش یافته است که با روند معمول جهانی (افزایش کالای کانتینری و کاهش کالاهای عمومی) تطابق ندارد.

●نظام چند قطبی

در طرح جامع بنادر کشور و در راستای ارایه برنامه های راهبردی گسترش ساختار فضایی بنادر و طراحی سیستم بندری مناسب، شاخص های مختلفی مانند شرایط ساحلی، موقعیت سوق الجیشی و مصالح سیاسی منطقه ای، قابلیت های اجتماعی، اقتصادی و جمعیتی، دسترسی به راه های داخلی، وضعیت تأسیسات و تجهیزات بندری، موقعیت مسیرها و بنادر، وجود تأسیسات پسکرانه ای و بالاخره اقتصادی بودن دستیابی به اهداف، مورد توجه قرار گرفته است. در جهت نیل به اهداف در نظر گرفته شده، سناریوهای سهم گذشته یا استمرار و گسترش یکنواخت بنادر موجود، نظام تک قطبی یا ایجاد و گسترش یک بندر اصلی متمرکز با عملکرد بالا و نظام چند قطبی یا ایجاد چند بندر قطب در حاشیه سواحل شمال و جنوب، مورد بررسی قرار گرفته اند که در نهایت، سیستم چند قطبی با گرایش تخصصی کردن بنادر به عنوان گزینه برتر توصیه شده است. در این سناریو، دو بندر شهید رجایی و امام در جنوب، به عنوان قطب های اصلی مطرح خواهند شد. در حال حاضر این بنادر به عنوان بنادر سطح ۱ ملی شناخته می شوند که با توجه به پذیرش عملکردهای جدید و ارتقای ظرفیت جابه جایی کالا در آنها، در ۱۰ سال آینده به بنادر قطب تبدیل خواهند شد. بندر شهید رجایی در حال حاضر حدود ۴۸ درصد حجم بار مبادله شده در بنادر کشور را به خود اختصاص داده است. بندر امام خمینی نیز حدود ۳۳ درصد حجم کل بار را جابه جا می کند. در سناریوی چند قطبی، بندر چابهار نقش یک بندر مهم را در جنوب شرق ایران ایفاء خواهد کرد که به تدریج قابلیت تبدیل به بندر سطح ۱ ملی را دارد. در شمال کشور در سناریوی منتخب، بندر امیرآباد به عنوان یک بندر ترانزیتی، قابلیت پذیرش ۱۰ میلیون تن کالا (۶ درصد حجم کل بار) را در قالب بندر سطح ۱ ملی در آینده خواهد داشت. بندرانزلی نیز به عنوان بندر سطح ۱ ملی در سال ۱۳۹۴ بالغ بر ۸ میلیون تن کالا (۵ درصد حجم کل) را مبادله خواهد کرد.