فاتح قرن بیست و یكم

خود اصطلاح و واژه بهره وری، تنها حدود پنجاه سال قدمت دارد. ولی این پیشرفتها در نتیجه استفاده از ابزارهای جدید، روشهای جدید و تكنولوژی جدید بوده است؛ این پیشرفتها در زمینه ای بود كه اقتصاددان ها سرمایه و كار می نامند. یعنی در بهره وری كارگر، پیشرفتهای محدودی در طول سالها صورت گرفته است. در طول تاریخ، باور قطعی این بود كه كارگران تنها از طریق تلاش بیشتر یا كار در ساعات طولانی تر، می توانند تولید بیشتری داشته باشند. اقتصاددانهای قرن نوزدهم هم مانند اقتصاددانهای امروزی، روی اكثر موضوعات با هم اختلاف نظر داشتند ولی همگی آنها از دیوید ریكاردو تا كارل ماركس اتفاق نظر داشتند كه كارگران به لحاظ مهارت، تفاوتهای عمده ای با یكدیگر دارند، ولی در زمینه بهره وری ابداً با یكدیگر تفاوت ندارند، الا این كه تفاوتهایی بین تنبل ها و پركارها و كارگران قوی بنیه و ضعیف وجود دارد. تصور اقتصاددانان سده نوزدهم تصور باطلی است، چون واژه تولید اصولاً به حجم كل تولید دلالت دارد، در حالی كه بهره وری، تولید را در ارتباط با نهاده ها توضیح می دهد.

عوامل گوناگونی بر امر بهره وری تأثیر دارند. در بین این عوامل، گروهی مربوط به تجهیزات و تكنولوژی می باشند و گروهی مربوط به نیروی انسانی و مدیریت نیروی انسانی . این عوامل عبارتند از:

۱- ساختمان ها، ماشین آلات، تجهیزات كافی و مناسب شدیداً مورد استفاده قرار گرفته و یا تعویض گردیده و نو نگه داشته شده باشد.

۲- نیروی كاری به طرز مناسب آموزش یافته باشد.

۳- تداركات مناسب و كافی و مستمر مواد اولیه

۴- دستگاههای خدماتی مؤثر مانند برق و حمل و نقل

۵- بهترین مهارت در مدیریت و معلومات فنی كه در مورد سازمان تولید و تقلیل هزینه ها به كار می رود.

۶- بازارهای قادر به جذب همه مقدار تولید

۷- روابط شایسته میان كارگر و كارفرما

۸- محیط و زمینه مساعد صنعتی برای توسعه و ایجاد اعتماد

۹- ترك اعمال محدود سازنده هم به وسیله افراد و هم به وسیله مدیریت

۱۰- شرایط فنی شامل مقدار و كیفیت تجهیزات و ماشین آلات، سازمان علمی كار و نظارت بر تولید

۱۱- شرایط انسانی شامل تقسیم مسئولیت ها و روابط افراد در محیط كار، گسترش آموزش فنی و حرفه ای و ارتقای سطح دانش كارگران ، برقراری و روابط صمیمانه و تشریك مساعی در كار

۱۲- شرایط روانی شامل خلقیات، گرایشهای فكری، ارزشها و استعدادهای افراد و ذوق و سلیقه های آنها نسبت به تجهیزات جدید

۱۳- شرایط اقتصادی از نظر سرمایه گذاری، میزان تولید، نوع تكنولوژی و بازار فروش و ...

عوامل دیگری مانند نظامهای تشكیلاتی، مواد و انرژی، هم بر بهره وری تأثیر دارند.

در بین عوامل متعدد اثرگذار در بهره وری دو گروه نقش اصلی را دارند:

۱) عوامل داخلی؛ عواملی هستند كه توسط مدیر قابل كنترل است كه خود به دو گروه تقسیم می شوند. گروه اول عوامل سخت افزاری یا عواملی كه به آسانی و در كوتاه مدت قابل تغییر نیستند. این عوامل شامل تولید بنگاه، تكنولوژی تولید، ماشین آلات و تجهیزات، مواد خام و انرژی است. گروه دوم عوامل نرم افزاری هستند كه تقریباً به آسانی قابل تغییرند. این عوامل شامل: افراد، سیستم های سازمانی، روشهای كاری و روشهای مدیریت است. این طبقه بندی، ما را در اولویت بندی و این كه چه عواملی به آسانی و با هزینه اندك قابل تغییرند و چه عواملی با هزینه زیاد و در دراز مدت می توانند تغییر كنند، یاری خواهد داد و رهنمود خوبی برای افزایش بهره وری خواهند بود.

۲) عوامل خارجی، عواملی هستند كه خارج از كنترل فردی یا سازمانی است. برای بهبود عملكرد بنگاه باید عوامل خارجی كه در مدیریت و كارایی بنگاه مؤثر است در نظر گرفته شوند. از این رو، اولین گام مدیریتی در راستای افزایش بهره وری تشخیص دامنه مشكلات در چارچوب دو گروه عوامل داخلی و خارجی و گام بعدی تشخیص عوامل قابل كنترل است. این عوامل شامل عوامل خطیر سیاستهای دولت، سازوكارهای نهادی و بنیانی، شرایط سیاسی، اجتماعی و اقتصادی، محیط كسب و كار، دسترسی به امكانات مالی، برق، آب، حمل و نقل، ارتباطات و مواد اولیه است. عوامل خارجی مؤثر بر بنگاه در دو گروه عوامل ساختاری، منابع طبیعی، دولت و عوامل زیربنایی قابل تقسیم بندی است.

گروه اول: عوامل ساختاری: الف- تغییرات اقتصادی ب- تغییرات اجتماعی و جمعیتی

گروه دوم: منابع طبیعی: الف- نیروی انسانی ب- زمین ج- سوخت د- مواد خام

گروه سوم: دولت و عوامل زیربنایی.

برآوردن اعمال زیر، از عوامل فراگیر بهره وری محسوب می شود:

۱- هدفها: به میزانی كه تحصیل شده اند.

۲- كارایی: چگونه منابع به طور مؤثر برای تولید مفید به كار گرفته شده است.

۳- سودمندی: نتیجه به دست آمده در مقایسه با آنچه امكان تحصیل آن وجود دارد، چگونه است.

۴- قابلیت مقایسه: چگونه عملكرد بهره وری، طی زمان ثبت می شود.

شرایط لازم برای بهبود یافتن بهره وری عبارتنداز:

۱- تحقیق و توسعه در حفظ موجودیت و رشد آتی هر بخش، نقش مهم و حیاتی دارد.

۲- استراتژی های مؤثر مدیریت، از اهمیت والایی برخوردار می باشد. عملكردهای كوتاه مدت نیز بسیار مهم است. اما در بهبود وضع بهره وری، آن موضوعی كه بیشتر اهمیت دارد، عبارت است از دورنمای درازمدت در امر تكوین تكنولوژیها و محصولات نوین و نیز انجام سرمایه گذاری مجدد در زمینه ایجاد تجهیزات ضروری، معیارهای سنجش و ارزیابی عملكرد شغلی در یك كارخانه و نیز مقامات و كارمندان آن هم باید برمبنای دیدگاهی درازمدت مشخص شوند.

نكته مهم دیگری كه باید مطرح شود عبارت است از تعیین استراتژی ها و یا راهبردهای كاری كه اصولاً منعكس كننده روندهای بازار باشند. برای حفظ رویه مبتنی بر رقابت هر شركت یا كارخانه ای، باید با سرعت به نیازهای مصرف كنندگان پی برده و از اطلاعات حاصله در زمینه تولید محصول و بازاریابی آن استفاده به عمل آورد.

۳- هر شركت یا كارخانه ای باید دارای تشكیلات خوب و نظام پرسنلی مناسب باشد. امروزه بسیاری از كارخانه ها و شركت ها در حال آمیختن رویه های مختلف كاری و كاهش سلسله مراتب شغلی هستند. سرعت بخشیدن به روند تكوین و توسعه محصولات، انعطاف پذیری بیشتر در قبال تغییرات بازار و وضع مشكلات و موانع از سیر سیاستهای مدیریتی، مهم ترین هدف آنها به شمار می آورد.

۴- همكاری خوب نیروی كار و مقاومت- اگر همكاری نیروی كار و مدیریت خوب و صادقانه نباشد، سطح بهره وری و كیفیت تولیدات پایین آمده و تنزل كیفی و كمی صنعت را به دنبال خواهد داشت.

۵- روحیه بالای كاری- روحیه بالای كاری با مسائل پرسنلی و نظام آموزشی و تربیتی رابطه تنگاتنگی دارد.

۶- آموزش كارگران- پیشرفت مستمر تكنولوژی ایجاب می كند كه نیروی كار نیز سطح مهارت و توانایی خود را تقویت كند.