تردیدهایی از جنس بی اعتمادی

همه آنچه تا نشست وین برای تامین سوخت هسته ای ایران روی داده است

در نامه ماه ژوئن تیرماه ایران به آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، تهران طی درخواستی وضعیتی را ترسیم کرد که سوخت رآکتور تحقیقاتی تهران که رادیوایزوتوپ‌های پزشکی تولید می‌کردند، در حال اتمام است.

تهران در این نامه خود که به امضای منوچهر متکی، وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران رسیده بود، همچنین درخواست خرید سوخت با غنای بالا نزدیک به ۲۰ درصد را از کشورهای تولیدکننده سوخت با نظارت آژانس برای این رآکتور تحقیقاتی مطرح کرد.

ایالات متحده، رآکتور تحقیقاتی تهران را حدود ۴۰ سال پیش برای ایران ساخت و در آغاز، اورانیوم با غنای ۹۳ درصد در اختیار ایران قرار داد، اما پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران و قطع روابط ۲ کشور، ایالات متحده از تامین سوخت بیشتر خودداری کرد. سال ۱۳۶۶ با کمک آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، ایران به توافقی با آرژانتین دست یافت تا هسته رآکتور را برای کاربرد اورانیوم با غنای حدود ۲۰ درصد تغییر و به تعبیری آن را ارتقا دهد. در سال ۱۳۷۲ حدود ۲۳ کیلوگرم سوخت از آرژانتین به ایران منتقل شد، اما اکنون سوخت تامین شده از سوی آرژانتین در حال اتمام است. بنا به گفته مسوولان سازمان انرژی اتمی ایران، این رآکتور تا دی‌ماه ۱۳۸۹ برای مصرف سوخت دارد و پس از آن دیگر قادر به فعالیت نخواهد بود و این یعنی این‌که جان هزاران نفری که به صورت هفتگی از تولیدات این مرکز استفاده می‌کنند، به خطر خواهد افتاد.

همزمان با ارسال این نامه تهران که زمزمه‌های آن به کاخ کرملین و کاخ سفید هم رسیده بود گری سامورا، نماینده آژانس هسته‌ای ایالات متحده این ایده را با سرگئی کرینکو، رئیس آژانس انرژی اتمی روسیه و معاون وزیر خارجه روسیه، سرگئی رایبکو مطرح کرد.

سامورا در جریان نشست با کرینکو در اواخر ژوئن گفت این ایده عالی است، چرا که روس‌ها نیازمند آن نیستند که کسی به آنها بگوید چه چیز به منفعتشان است. هر چیزی که ساعت هسته‌ای ایران را به تاخیر اندازد به نفع روس‌ها خواهد بود.

کرینکو هم با تایید ته کشیدن سوخت هسته‌ای ایران برای رآکتور تهران به سامورا گفته بود که روسیه می‌خواهد کشور دیگری سوخت هسته‌ای را دریافت کند و به شکل صفحات فلزی ساخته شده از آلیاژ اورانیوم آلومینیوم درآورد تا قابل استفاده در رآکتور باشد. به این منظور در جریان آن نشست به صورت ضمنی و البته غیررسمی گزینه فرانسه مطرح شد.

آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و شخص محمد البرادعی، مدیرکل آژانس‌ هم در جریان این طرح بودند. هرچند برخی معتقدند پیش از مذاکرات ۹ مهر اول اکتبر در ژنو، اوباما درباره این طرح با البرادعی گفتگو کرده است تا آن را به عنوان ابزار فشاری علیه ایران پخته‌تر کند. اما ۲ ماه بعد، یعنی مهر‌ماه، محمود احمدی‌نژاد مساله رآکتور تحقیقاتی تهران را طی مصاحبه مطبوعاتی‌اش مطرح کرد و گفت که علاقه‌‌مند است سوخت را از ایالات متحده بخرد.

رسانه‌ای شدن این موضوع از زبان احمدی‌نژاد در حالی بود که وی در مذاکرات ژنو اعلام کرد ایران اورانیوم با غنای کم خود را برای فرآوری به کشور ثالثی منتقل خواهد کرد و برای تهران هر کشور که اعلام آمادگی کند و توانایی تامین سوخت را دارد، تفاوتی ندارد.

این گفته احمدی‌نژاد تلویحا شامل ایالات متحده آمریکا هم می‌شد؛ گفته‌ای که البته برای کاخ سفید تا حدی غیرمنتظره و غافلگیرکننده بود.

به هر حال ایران در نشست ژنو و در آخرین دور از مذاکرات خود با گروه ۱+۵ که نهم مهرماه اول اکتبر برگزار شد، موافقت اصولی خود را به منظور ارسال ذخیره اورانیوم غنی شده خود به روسیه برای پالایش و تامین سوخت مورد نیاز برای رآکتور تحقیقاتی تهران اعلام کرد. بر اساس این توافق قرار بود ایران اورانیوم غنی شده خود با غلظت پایین را به روسیه بدهد تا در آنجا به اورانیوم با غنای ۷۵/۱۹ درصد تبدیل‌شده و سپس فرانسه آن را به میله‌های سوخت تبدیل کند.

رویترز این خبر را اعلام کرد و به نقل از ویلیام برنز، نماینده آمریکا در نشست ژنو ادامه داد که در حاشیه دیدار وی با جلیلی، همتای ایرانی‌اش بر سر ارسال ۱۲۰۰ کیلوگرم از ۱۵۰۰ کیلوگرم اورانیوم غنی شده ایران با غنای ۵/۳ تا ۵ درصد برای تبدیل به اورانیوم با غنای ۷۵/۱۹ درصد توافق کرده است؛ توافقی که البته بعدها مورد تکذیب تهران قرار گرفت، اما برنز اندکی بعد آن را در نشست وین رسانه‌ای کرد.

این در حالی بود که در پاسخ به پیشنهاد احمدی‌نژاد و پس از موافقت تهران برای تهیه اورانیوم مورد نیاز خود از طریق غنی‌سازی در خارج از مرزهای کشور فرانسه، روسیه و آمریکا آمادگی رسمی خود را برای تامین سوخت اورانیوم رآکتور آزمایشگاهی تهران اعلام کردند. این اعلام آمادگی کشورهای مطرح تولیدکننده سوخت هسته‌ای به پیشنهاد ایران مقارن با ۲ رویداد شد. یکی اعلام پیش از موعد تهران در گزارش مرکز غنی‌سازی فردو دومین مرکز غنی‌سازی اورانیوم در ایران به آژانس و دیگری سفر محمد البرادعی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به تهران که به نوعی سفر خداحافظی وی با کشوری بود که نیمی از دوران مدیرکلی‌اش با درگیرشدن با آن طی شده بود.

پس از حضور محمد البرادعی در تهران برای آنچه از سوی طرفین پیگیری توافقات مذاکرات ژنو عنوان شد، وی در نشست مطبوعاتی مشترک خود با علی‌اکبر صالحی، رئیس سازمان انرژی اتمی ایران ضمن اعلام زمان مورد توافق برای مذاکرات سه‌جانبه برای تامین سوخت مورد نیاز ایران، فرانسه را نیز از فروشندگان و حاضران در مذاکرات ۱۹ اکتبر معرفی کرد.

همان زمان، اعلام آمادگی فرانسه با استقبال تهران همراه نشد. چنانچه پیش از برگزاری مذاکرات وین که ۱۸ روز پس از گفتگوهای ژنو برگزار شد ایران به طور رسمی عدم تمایل خود برای مذاکره با فرانسه را اعلام کرد و خواستار حذف فرانسه از جمع مذاکره‌کنندگان به منظور تامین سوخت اورانیوم رآکتور تهران شد. با این حال و برخلاف خواست تهران نام فرانسه در متن پیش‌نویس موافقتنامه وین برای تامین سوخت هسته‌ای ایران قید شد.

علی‌اصغر سلطانیه، نماینده ایران در آژانس درباره این که چرا نام فرانسه در متن پیش‌نویس موافقتنامه آمده است در حالی که ایران در پایان روز اول مذاکرات از خارج کردن نام فرانسه از مجموع کشورهای پیشنهاددهنده خبر داده بود؟ اعلام کرد: پس از آن که روسیه و آمریکا برای ارائه سوخت به ایران اعلام آمادگی کردند آژانس اعلام کرد فرانسه نیز می‌خواهد در این مورد همکاری و در مذاکرات وین حضور داشته باشد، اما ما ابتدای مذاکرات با مروری بر سابقه فعالیت‌های هسته‌ای این کشور در ایران و انتقادهایی که نسبت به نقض تعهدات فرانسه در ۳۰ سال گذشته در قبال ایران مطرح کردیم، گفتیم تمایلی به حضور فرانسه در این مذاکرات و قرارداد احتمالی نداریم.

اگرچه همان زمان هم، دلیل این تمایل نداشتن به مشارکت هسته‌ای پاریس قابل درک بود. دلیلی که به کوتاهی پاریس در عمل به وظایف و تعهدات قانونی خود از جمله تحویل ۵۰ تن گاز۶UF برمی‌گشت. ایران بیش از ۳۰ سال است که سهام شرکت فرانسوی اورودیف را در اختیار دارد، اما هیچ‌گونه نقل و انتقال فناوری و سوخت به ایران وجود نداشته است، در حالی که ۲۵ درصد از سهام شرکت اورودیف، صاحب کارخانه تریکاستن در جنوب فرانسه، متعلق به شرکت فرانسوی ایرانی است که دفتر مرکزی‌اش در منطقه نهم پاریس قرار دارد. شرکت دولتی آروای فرانسه ۶/۵۹ درصد و سازمان انرژی اتمی ایران ۴/۴۰ درصد سهام شرکتی را در اختیار دارند که به تنهایی یک‌چهارم اورانیوم غنی شده مصرفی جهان را تولید می‌کند.

ایالات متحده، رآکتور تحقیقاتی تهران را حدود ۴۰ سال پیش برای ایران ساخت و در آغاز سوخت آن را تامین کرد اما پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران و قطع روابط ۲ کشور، از تامین سوخت بیشتر خودداری کردهمان زمان، درخواست ایران برای حذف فرانسه از جمع مذاکره‌کنندگان بشدت با مخالفت هیات فرانسوی مواجه شد که همین مساله وقفه چندساعته‌ای در آغاز مذاکرات به وجود آورد. هیاتی ۳ نفره که ریاست آن را سلطانیه به عهده داشت، پس از ساعت‌ها تاخیر در دفتر محمد البرادعی جمع شدند و حدود یک ساعت به گفتگو پرداختند. پس از آن نیز هیات ایرانی با هیات آمریکایی پشت درهای بسته در دفتر مدیر کل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی گفتگو کردند. دیداری که باز به مانند مذاکرات اول اکتبر مهم تلقی می‌شد. نقطه عطف این دیدار هم به گفتگوی رودرروی دو طرف این منازعه دیپلماتیک هسته‌ای، یعنی ایران و آمریکا برمی‌گشت.هیات ۳ نفره ایرانی و ۸ نفره آمریکایی با حضور کارشناسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی درباره نوسازی تجهیزات پیرامونی، کنترلی و الکترونیکی رآکتور تحقیقاتی تهران با یکدیگر گفتگو کردند که در این زمینه توافقاتی نیز حاصل شد.

مایکل هامر، سخنگوی شورای امنیت ملی ایالات متحده می‌گوید هیات نمایندگی این کشور در وین با همتایان ایرانی خود در دفتر محمد البرادعی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، دیدار و درباره پیشنهاد ارسال اورانیوم غنی‌شده به خارج از ایران برای تبدیل به سوخت مورد نیاز مذاکره کردند. این دیدار در چارچوب بحث‌های فنی برای اجرای توافق به دست آمده درباره پیشنهاد ایران به منظور تبدیل سوخت مرکز تحقیقات در نشست ژنو انجام شده است.

سلطانیه اما با رد ضمنی گفته‌های هامر تاکید کرد که این مذاکرات در راستای بحث بر سر ارائه سوخت رآکتور تهران بوده است، از جمله درباره برخی قطعات که باید در اختیار ایران قرار گیرد، اما با تحریم‌های بین‌المللی مواجه شده و صحبت شد که در صورت توافق بر سر ارائه سوخت به ایران، این مسائل باید مورد بررسی قرار گیرد. با وجود این خبرسازی‌ها و واکنش‌های هر دو طرف هنوز هم ادامه دارد و البته نتیجه مبهم و نامشخص است.

کاظم جلالی، سخنگوی کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی درباره این‌که چرا موضوع ساده‌ای همچون تامین سوخت رآکتور تهران که پیش از این بدون هیچ سر و صدایی صورت می‌گرفت، امروز به این اندازه در رسانه‌ها مطرح می‌شود، بر این باور است که طرح و بزرگ کردن این موضوع یک نوع شانتاژ از سوی غربی‌هاست که بر سر مساله تامین سوخت رآکتور تهران به راه انداخته‌اند. در حالی که این رآکتور یک رآکتور تحقیقاتی است و سوخت آن با نظارت آژانس می‌تواند عوض شود. هرچند بنا به این گفته جلالی، سروصدای غربی‌ها بر سر تامین سوخت رآکتور تهران یک پرس دیپلماتیک تعبیر می‌شود، اما پس از نشست وین و رسانه‌ای شدن توافقات آن، سروصداهایی هم در کشور شکل گرفت. سروصداهایی که در قالب مخالفت‌های ضمنی با این نشست عموما از خانه ملت برخاست. علی لاریجانی رئیس همراه محمدرضا باهنر نایب رئیس دوم و علاءالدین بروجردی رئیس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس موضعگیری‌های انتقادی در این زمینه داشتند؛ انتقادهایی که چند روز بعد هم از زبان ریاست دولت به گوش رسید.

محمود احمدی‌نژاد در جریان دور سوم سفرهای استانی هیات دولت در مشهد اعلام کرد که ایران به اندازه یک سر سوزن هم از حقوق قطعی خود عقب نمی‌نشیند، اما آماده همکاری در زمینه مسائل مربوط به سوخت و نیروگاه‌های هسته‌ای است.

منوچهر متکی، وزیر امور خارجه احمدی‌نژاد هم با ارائه توضیحاتی چند درباره نشست خبرساز وین اعلام کرد: صورت این نشست برای طرف‌ها روشن است.به این مفهوم که رآکتور تهران تا مدتی دیگر نیازمند سوخت جدید است و طبق قانون و مقررات بین‌المللی این نیاز را به آژانس اعلام کرده‌ایم و برخی کشورها هم برای تامین این سوخت اعلام آمادگی کرده‌اند و مذاکرات فنی برای اجرای این کار در وین آغاز شد.

منوچهر متکی تنها به بیان این گفته‌ها اتکا نکرد و با لحنی تهدیدگونه ادامه داد: در صورتی که بر سر این موضوع به توافق نرسیم، بحث تولید سوخت با اورانیوم غنی شده ۲۰ درصد در داخل ایران نیز مطرح است. با این حال متکی با تکرار گفته‌های سلطانیه گفت: خرید اورانیوم غنی‌سازی‌ شده ۲۰ درصد برای رآکتور تهران ربطی به اصل موضوع غنی‌سازی در ایران ندارد، چرا که من در نامه دوم ژوئن خود به البرادعی خواستار تامین سوخت این رآکتور بودم و غنی‌‌سازی اورانیوم همچنان ادامه دارد.

این اظهار نظرها در حالی صورت می‌گیرد که در نشست وین، ایران موافقت اصولی خود را با ارسال ۱۲۰۰ کیلوگرم از ۱۵۰۰ کیلوگرم اورانیوم غنی شده معادل ۷۵ درصد از ذخیره اورانیوم با خلوص ۵/۳ تا ۵ درصد برای فرآوری به اورانیوم با غنای ۲۰ در روسیه و تبدیل به میله‌های سوختی در فرانسه اعلام داشته بود، اما این موافقت تا حدی زودهنگام تهران در سایه مخالفت‌ها و انتقادهای داخلی رنگ باخت تا جایی که سلطانیه در ۲ نوبت به دیدار با البرادعی رفت تا بنابه گفته خود این موافقتنامه را با لحاظ کردن خواسته‌های تهران تعدیل و اصلاح کند. خواسته‌هایی که در بطن خود، درخواست تهران با ارسال مرحله‌ای و محموله به محموله را عنوان می‌داشت. اگرچه همزمان هم، مخالفت تهران ادبیات هماهنگ گروه ۱+۵ برای تشدید تحریم‌ها در قالب قطعنامه چهارم تحریمی را به همراه داشت.

اما آنچه در این میان سایه تردیدها را افزایش داده، تضمین و ضمانت تامین سوخت هسته‌ای است، چرا که حداقل بازخوانی گفته‌های منتقدان این توافق در روزهای اخیر نشان می‌دهد این راهبرد گروه ۱+۵ و آژانس در قالب نشست وین، دورزدن ایران در چارچوب خلع سلاح دیپلماتیک تهران است.

سلطانیه هم البته با گفته‌ای امیدوارانه این دیدگاه را می‌پذیرد و می‌گوید با توجه به سابقه بی‌اعتمادی ما که سوخت را با وجود پرداخت هزینه دریافت نکردیم، اکنون یک مقطع مهم و فرصت تاریخی است که از سویی آژانس به وظیفه و نقش اساسنامه‌ای خود عمل کند و تولیدکنندگان سوخت نیز عزم سیاسی و حسن نظر خود را برای انجام همکاری‌های فنی تحت نظارت آژانس برای چنین طرح انسان دوستانه‌ای اثبات کنند.

ارسلان مرشدی