جمهوری آذربایجان در آستانه انتخابات ریاست جمهوری

با این که حدود سه ماه تا زمان برگزاری ششمین دوره انتخابات ریاست جمهوری آذربایجان فرصت باقی مانده, لیکن از مدت ها قبل مسائل مربوط به این انتخابات بخش گسترده ای از اخبار و تحلیل های رسانه های جمهوری آذربایجان را از آن خود کرده است

با این که حدود سه ماه تا زمان برگزاری ششمین دوره انتخابات ریاست‌جمهوری آذربایجان فرصت باقی مانده، لیکن از مدت‌ها قبل مسائل مربوط به این انتخابات بخش گسترده‌ای از اخبار و تحلیل‌های رسانه‌های جمهوری آذربایجان را از آن خود کرده است. با توجه به اهمیت این انتخابات از زوایای مختلف، در این نوشته سعی خواهد شد، مطالبی درباره اهمیت انتخابات ریاست‌جمهوری در آذربایجان؛ پیشینه ریاست‌جمهوری در آذربایجان؛ نحوه برگزاری انتخابات ریاست‌جمهوری دوره ششم؛ موضع احزاب مخالف؛ مواضع سازمانهای بین‌المللی و کشورهای خارجی؛ تأثیر انتخابات فوق بر روابط فیمابین ایران و آذربایجان؛ گروه‌های اسلامی و انتخابات ریاست‌جمهوری آذربایجان بیان شود.

● اهمیت انتخابات ریاست‌جمهوری در آذربایجان:

با نگاهی اجمالی به قانون اساسی جمهوری آذربایجان به اهمیت ریاست‌جمهوری در آذربایجان پی خواهیم برد. به موجب اصل هشتم قانون اساسی جمهوری آذربایجان؛ رئیس‌جمهور در راس دولت و حکومت است که مسئولیت سیاست داخلی و خارجی؛ اتحاد مردم کشور؛ تضمین استقلال، تمامیت ارضی، اطمینان از استقلال قضات را برعهده دارد. همچنین مطابق اصل نهم قانون اساسی فرماندهی اصلی نیروهای نظامی بر عهده ریاست‌جمهوری است. علاوه بر این طبق اصل ۱۰۹ قانون صدر الاشاره اموری مانند پیشنهاد انتخابات به مجلس ملی، ارایه بودجه کشور به مجلس ملی، انتخاب نخست‌وزیر (با تأیید پارلمان)، تعیین اعضای کابینه دولت، تعیین قضات دیوان قانون اساسی، دیوان عالی و دیوان اقتصاد، تعیین فرمانده کل نیروهای مسلح، قرار دادها و موافقت نامه‌های بیین المللی، اعلان جنگ و صلح و... بر عهده رئیس‌جمهور است.

وظایف و اختیارات فوق درکنار ساختار‌های سیاسی و اجتماعی جمهوری آذربایجان سبب شده است که انتخابات ریاست‌جمهوری در آذربایجان به حساسترین انتخابا ت این کشور تبدیل شود.

حساسیت و اهمیت فوق الاشاره سبب شده است مدتها قبل از برگزاری انتخابات و نیز ماهها پس از آن بیشتر احزاب و گروه‌های سیاسی و نیز رسانه‌های گروهی در جمهوری آذربایجان به موضوع انتخابات ریاست‌جمهوری پرداخته و فعالیتهای خود را پیرامون آن شکل دهند.

لازم به توضیح است گستردگی و اساسی بودن اختیارات و وظایف رئیس‌جمهور در آذربایجان به اهمیت انتخابات در سطح ملی منجر شده لیکن آنچه همه انتخابات به ویژه انتخابات ریاست‌جمهوری آذربایجان را در سطح بین‌المللی مورد توجه قرار می‌دهد عوامل متعدد دیگری است که به صورت اختصار به برخی از آنها اشاره می‌گردد:

الف) آذربایجان به جهت شرایط طبیعی و اقلیمی خود، یکی از سرزمینهای حاصلخیز دنیاست، موقعیت جغرافیایی آذربایجان و قرار گرفتن این منطقه بر سر راههای غرب و شرق و به عبارت دیگر اروپا و کناره‌های دریای سیاه و مدیترانه از یک سو و جنوب و شمال یعنی ماوراءالنهر و قفقاز و ماورای قفقاز از سوی دیگر سبب شده است مجموعه ای از کشورهای دنیا که منافع ملی خود را فراتر از مرزهای جغرافیایی خود تعریف کرده‌اند همواره نگاه ویژه ای به این کشور و تحولات آن از جمله انتخابات ریاست‌جمهوری داشته باشند.

ب) آذربایجان به جهت داشتن ذخایر عظیم انرژی و موقعیت استراتژیک خاص خود علاوه بر اینکه تولید کننده نفت است، مسیر انتقال نفت و گاز دیگر کشورها به بازارهای جهانی هم می‌باشد. برای همین، این مهم نیز سبب شده است این کشور و تحولات آن مورد توجه قدرتهای منطقه ای و فرامنطقه ای باشد.

ج) همسایگی جمهوری اذربایجان با دو کشور مهم ایران و روسیه در کنار اشتراکات فراوان دینی، فرهنگی و تاریخی دو ملت ایران و آذربایجان و نیز نگاه ویژه روسیه به آذربایجان به عنوان کشور جدا شده از اتحاد جماهیر شوروی اهمیت این کشور را برای قدرت‌های منطقه ای و فرامنطقه ای از قبیل ترکیه، و آمریکا و همچنین رژیم صهیونیستی دو چندان کرده است. برای همین، آنان به دقت بر همه مسائل سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و... آذربایجان به ویژه انتخابات ریاست‌جمهوری نظارت می‌نمایند تا منافعی را که در این منطقه برای خود تعریف کرده‌اند صیانت کنند.

● پیشینه ریاست‌جمهوری در آذربایجان

پس از استقلال جمهوری آذربایجان در سال ۱۹۹۱ برای مدتی ایاز مطلب اف و پس از آن ابوالفضل ائل چی بیگ به ریاست‌جمهوری رسیدند که البته عمر ریاست آنان کوتاه مدت بود. با این توضیح که بنا به اعلامیه منتشر شده توسط وزارت کشور آذربایجان، ایاز مطلب اف، در حال حاضر به کشور روسیه پناهنده شده و به دلیل اتهاماتی از قبیل مشارکت در قتل عام مردم باکو توسط ارتش شوروی در ژانویه ۱۹۹۰، عدم کمک به آوارگان آذربایجانی رانده شده از ارمنستان در فاصله سالهای ۱۹۸۸-۱۹۸۹، عدم اتخاذ تصمیم مناسب به منظور جلوگیری از حمله ارتش ارمنستان و ارامنه قره باغ که از مدتها قبل مبادرت به تشکیل واحدهای نظامی می‌کردند و تحویل حدود هزار اسلحه خودکار متعلق به ارتش آذربایجان به گروه‌های شبه نظامی وابسته به خود تحت تعقیب دولت آذربایجان است و ابوالفضل ائل چی بیگ که از جمله عناصر ضد ایرانی و رهبر جبهه خلق (خلق جبهه سی) بود در سال ۱۳۷۹ شمسی چشم از جهان فرو بسته است. پس از ائل چی بیگ از سال ۱۹۹۳ تا سال ۲۰۰۳ حیدر علی اف در دو دوره ریاست‌جمهوری آذربایجان رابر عهده داشت. حیدر علی اف در جریان شورش‌های سال ۱۹۹۳شهر گنجه که منجر به به لشکرکشی سرهنگ «‌صورت حسین اف» به باکو و سرنگونی حکومت ابوالفضل ائل چی بیگ شد رئیس مجلس نخجوان بود که از آنجا به باکو آمد و برای حل مسالمت‌آمیز اختلافات فیمابین اعلام آمادگی نمود که البته سودی نبخشید و در نهایت پس از سرنگونی حکومت ائل چی بیگ توسط سرهنگ حسین اف؛ حیدر علی اف در ماه اکتبر سال ۱۹۹۳ به ریاست‌جمهوری انتخاب و به مدت ۱۰سال رئیس‌جمهور آذربایجان بود.

پنجمین دوره انتخابات ریاست‌جمهوری آذربایجان در ۱۵ اکتبر ۲۰۰۳ برابر با ۲۳ مهرماه ۱۳۸۲ برگزار گردید و در جریان آن حیدر علی اف به ریاست‌جمهوری آذربایجان رسید.

البته انتخاب الهام علی اف به ریاست‌جمهوری با بحث‌های فراوانی همراه بود بطوری که حتی پس از اعلام نتایج خشونت‌های فیزیکی نیز ایجاد گردید که به هر حال توسط دولت جدید آذربایجان کنترل شد. بنا بر اعلام وزیر کشور آذربایجان، در جریان انتخابات آذربایجان تنها در اغتشاشات باکو ۵۰ پلیس و ۱۶ سرباز زخمی شده، ۲۰تن از معترضان زخمی و ۱۹۶ نفر از آنان دستگیر و دو نفر نیز در جریان اعتراضات کشته شده بودند.

می‌توان نامزدهای انتخاباتی آخرین انتخابات ریاست‌جمهوری آذربایجان (دوره قبل) را به شرح زیر تقسیم بندی نمود:

۱) نامزدهای طرفدار حاکمیت موجود:

ـ حیدر علی اف، رئیس‌جمهور وقت و رهبر حزب حاکم آذربایجان نوین که البته به دلیل وخامت اوضاع جسمانی خود قبل از برگزاری انتخابات به نفع پسر خود از نامزدی انصراف داد.

ـ الهام علی اف، فرزند رئیس‌جمهور که در آن زمان علاوه بر معاونت حزب حاکم ونیز معاونت اول شرکت نفت دولتی آذربایجان؛ مدتی قبل از انتخابات ریاست‌جمهوری به توصیه حیدر علی اف به نخست وزیری آذربایجان منصوب شده بود.

ـ ابوطالب صمد اف: رهبر حزب«‌همبستگی به نام آذربایجان» که از احزاب طرفدار حاکمیت موجود بود و قبل از انتخابات به نفع الهام کناره گیری نمود و به تبلیغ او پرداخت.

ـ یونس اوغوز، رهبر حزب «‌وحدت ملی» که او نیز از طرفداران حزب حاکم بود و قبل از انتخابات از نامزدی به نفع الهام صرف نظر نمود.

ـ حافظ حاجی اف، رهبر حزب «‌مساوات معاصر» که طرفدار حاکمیت و مخالف سرسخت حزب مساوات به رهبری عیسی قنبر بود و عقیده برخی تحلیلگران بر این است که وی حزب خود را برای مقابله با حزب مساوات که از عنوان حزب تأسیس شده توسط محمد امین رسول زاده در اوایل قرن بیستم بهره می‌گرفت تأسیس کرده است. حاجی اف در جریان تبلیغات انتخاباتی با طرح ادعاهایی در خصوص عیسی قنبر، موجب اعتراض اکثر فعالان سیاسی شد و مطبوعات احزاب مخالف به وی لقب ماشین دشنام دادند.

۲) نامزدهای مخالف اصلی حاکمیت (مخالفین رادیکال):

ـ عیسی قنبر، رهبر حزب مساوات که مخالف اصلی و سنتی حزب حاکم به شمار می‌رود.

ـ اعتبار محمد اف، رهبر حزب «‌استقلال ملی آذربایجان» که از مخالفین حاکمیت به شمار می‌رود.

ـ علی کریم لی، رهبر جبهه خلق آذربایجان (شاخه اصلاح طلب‌ها ) که او نیز در انتخابات فوق مخالف سرسخت حزب حاکم بود.

۳) نامزدهای منتقد حاکمیت:

نامزدهای این گروه کسانی بودند که با وجود مخالفت احزاب مطبوعشان با حزب حاکم در رفتار سیاسی خود جانب احتیاط را نگه می‌داشتند و ضمن انتقاد از عملکرد دولت موفقیت‌های آن را نیز انکار نمی‌کردند؛ این افراد عبارت بودند از:

ـ لاله شوکت قیزی حاجی یئوا( مشهور به لاله شوکت اوا) رهبر حزب لیبرال آذربایجان که سابقه حضور در کابینه حیدر علی لف را نیز داشت.

ـ قدرت حسنقلی اف از اعضای جبهه خلق آذربایجان که دید گاهایش با علی کریم لی رهبر این جبهه متفاوت است و در آن زمان نماینده مجلس ملی آذربایجان بود.

ـ صابر رستم خانلی رهبر حزب «‌همفکری هم میهنان» بود و علاوه بر نمایندگی مجلس؛ وزارت مطبوعات در زمان ائل چی بیگ و حیدر علی اف نیزازسوابق او محسوب می‌گردید.

ـ الیاس اسماعیل اف رهبر حزب «‌عدالت» که از حقوق دانان آذربایجان است و به پرهیز از خشونت و انجام انتقادات در چارچوب موازین قانونی و عرف پذیرفته شده اعتقاد داشت.

پنجمین دوره انتخابات ریاست‌جمهوری اذربایجان در روز چهارشنبه ۱۵ اکتبر سال ۲۰۰۳ برگزار گردید و در نهایت کمیسیون مرکزی انتخابات اعلام کرد حدود ۲۳/۷۱ درصد واجدین شرایط در این انتخابات شرکت نموده‌اند که در این میان الهام علی اف با ۷۷کسب درصد آرا به پیروزی رسیده است. در این انتخابات عیسی قنبر ۱۲ درصد و اعتبار محمد اف و لاله شوکت اوا ۳ درصد آرا را به خود اختصاص دادند و دیگر نامزدها نیز کمتر از ۲ درصد آرا را به دست آوردند.

پس از اعلام نتایج انتخابات رئیس‌جمهور وقت ایران از نخستین کسانی بود که پیام تبریک به رئیس‌جمهور جدید فرستاد و تلفنی نیز با وی مذاکره نمود.

انتخابات سال ۲۰۰۳ در آذربایجان و اتفاقات قبل از آن نشان داد که زمامداران این کشور تا جایی به دمکراسی پایبند می‌باشند که موافق خواسته‌های خود باشد وگرنه می‌توانند اصول پذیرفته شده دمکراسی را به نحو صلاحدید خود تغییر دهند. برابر بند ۳ اصل ۱۰۴ قانون اساسی مصوب ۱۲ نوامبر ۱۹۹۵ جمهوری آذربایجان در صورت استعفا و یا ناتوانی رئیس‌جمهور از انجام وظایف خود، رئیس مجلس ملی آذربایجان عهده دار انجام وظایف او می‌شد و پس از حداکثر سه ماه انتخابات زود هنگام ریاست‌جمهوری برگزار می‌گردید ولی در سال ۲۰۰۲ ( ۲ مرداد ۱۳۸۱ ) در اصلاحیه قانون اساسی که بنا به گفته ناظران بین‌المللی وجود تخلفات انتخاباتی در جریان تأیید آن از سوی ملت مشهود بود ماده فوق الذکر اصلاح گردید و نخست وزیر عهده دار کفالت ریاست‌جمهوری شد. هنوز یک ماه از اصلاح قانون اساسی نگذشته بود که مرتضی علی عسگراف، رئیس پارلمان آذربایجان اعلام نمود که حیدر علی اف، رئیس‌جمهور بیمار این کشور از پارلمان خواسته است انتصاب الهام علی یف را به سمت نخست وزیری تأیید کند. پس از آن آقای آرتور راسی زاده از نخست وزیری عزل گردید و الهام علی یف با ۱۰۱ رای موافق و تنها یک رای ممتنع به نخست وزیری آذربایجان مصوب گردید. بدین ترتیب پیش بینی مخالفان اصلاح قانون اساسی که اعتقاد داشتند همه اقدامات در راستای موروثی کردن قدرت در خاندان علی یف صورت می‌گیرد درست از آب در آمد ضمن اینکه جریان فوق و انتصاب مجدد آرتور راسی زاده به نخست وزیری آذربایجان بعد از پیروزی الهام علی اف در انتخابات ریاست‌جمهوری؛ نمایشی بودن همه ارکان حاکمیت آذربایجان از قبیل پارلمان و نخست وزیری را بیش از پیش مشخص نمود.

● نحوه برگزاری ششمین انتخابات ریاست‌جمهوری در آذربایجان:

بنا بر ماده۱۰۱ قانون اساسی آذربایجان رئیس جمهوری این کشور از طریق انتخابات آزاد، مستقل و رأی محرمانه واجدان شرایط رأی دادن به مدت پنج سال برگزیده می‌شود و باید آرای بیش از نصف واجدان شرایط را کسب کند و چنانچه این حدنصاب در دور اول انتخابات حاصل نشود، دور دوم انتخابات در روز تعطیلی آینده برگزار می‌شود. در دور دوم انتخابات ریاست‌جمهوری، فقط دو نامزد برخوردار از بیشترین آرای واجدان شرایط رای دادن در دور اول، می‌توانند شرکت کنند طبق قانون انتخابات جمهوری آذربایجان، نتایج اولیه انتخابات ظرف پنج روز بعد از زمان برگزاری انتخابات، توسط کمیسیون مرکزی انتخابات بر مبنای نتایج ارایه شده از سوی حوزه‌های اخذ آراء، اعلام و همچنین در سایت اینترنتی این کمیسیون گنجانده می‌شود. بنا به ماده۱۰۲ قانون اساسی جمهوری آذربایجان، گزارش نتیجه نهایی انتخابات ریاست‌جمهوری ظرف۱۴ روز پس از برگزاری انتخابات، توسط دادگاه قانون اساسی این کشور اعلام می‌شود. مراسم تحلیف فرد انتخاب شده به ریاست‌جمهوری آذربایجان، ظرف سه روز پس از اعلام گزارش بالا، با حضور قضات دادگاه قانون اساسی برگزار می‌شود.

طبق ماده۱۰۰ قانون اساسی این کشور باید نامزدهای ریاست‌جمهوری باید دارای شرایط زیر باشند:

۳۵ سال و بالاتر، سن و ده سال اقامت مستمر در داخل کشور داشته باشند.

ـ دارای تحصیلات حداقل لیسانس باشند.

ـ سابقه محکومیت به ارتکاب جرایم سنگین و همچنین تعهداتی در قبال دولت‌های دیگر و تابعیت دوگانه نداشته باشند.

همچنین با توجه به مصوبه ۲ ژوئن پارلمان آذربایجان در خصوص اصلاح برخی مواد قانون انتخابات تبلیغات سیاسی مجانی و غیر مجانی نامزدهای ریاست‌جمهوری در رسانه‌های گروهی ممنوع شده و دوره تبلیغات در رسانه‌های گروهی دولتی و در میان رای دهندگان از دو ماه به ۲۸ روز تقلیل داده شده و نیز مدت فعالیتهای انتخاباتی از ۱۲۰ روز تا ۷۵ روز تقلیل یافته، ثبت نام کاندیداها بنا بر پرداخت سپرده گذاری لغو شده است. به علاوه، تعداد امضاهای مورد نیاز رأی دهندگان برای ثبت نام کاندیداها از ۴۵ هزار تا ۴۰ هزار امضا کاهش پیدا کرد. همچنین بنا بر اعلام زاهد اُروج نماینده مجلس آذربایجان بعد از تغییرات بعمل آمده در قانون انتخابات، بالاترین حد مبلغ مورد نظر برای نامزدهای ریاست‌جمهوری ۱۰ میلیون منات ذکر شده است. طبق ماده ۱۹۱ متن قبلی قانون انتخابات آذربایجان، منابع مالی از بودجه دولتی برای برنامه‌های تبلیغات انتخاباتی نامزدهای ریاست‌جمهوری تخصیص می‌یابد و این مبلغ نباید بالاتر از یک میلیون برابر واحد مالی باشد. کاندیداهایی که کمتر از ۳ درصد اراء را بدست آورند، موظف به استرداد همان مبلغ به بودجه دولتی هستند.

بنا بر اعلام کمیسیون انتخابات مرکزی جمهوری آذربایجان ششمین دوره انتخابات ریاست‌جمهوری این کشور در ۱۵ اکتبر سال جاری میلادی برابر با ۲۴ مهر ماه ۱۳۸۷ برگزار خواهد گردید. تا کنون نامزدی افراد ذیل الاشاره مشخص شده است:

ـ الهام علی اف رهبر حزب حاکم و رئیس‌جمهور آذربایجان

ـعیسی قنبر، رهبر حزب مساوات

ـسردار جلال اوغلو رهبر حزب دموکرات

ـ مائیس گلعلی اف رهبر حزب سبزها

ـ قدرت حسن قلی اف رهبر حزب جبهه خلق واحد

ـ حافظ حاجی اف رهبر حزب مساوات معاصر

ـ الدار نمازاف رهبر اتحادیه اجتماعی به خاطر آذربایجان (به صورت مستقل)

بنا به اعلام خبرگزاری‌های جمهوری آذربایجان احزاب مام وطن و رفاه اجتماعی وابسته به حکومت آذربایجان هم علاقمند به معرفی نامزدی الهام علی اف هستند. چنگیز دمیراوغلو رئیس حزب ترقی جمهوری آذربایجان تصمیم گرفته است که در زمان انتخابات ریاست‌جمهوری از نامزدی الهام علی اف حمایت کند.

با توجه به سوابق انتخابات قبلی آذربایجان پیش بینی می‌گردد در روزهای آینده افراد دیگری نیز به جمع کاندیداهای ریاست‌جمهوری اضافه شوند. ضمن اینکه بایستی به این نکته اشاره نمود برخی از کاندیداهای مطرح شده به هیچ وجه شانس پیروزی در انتخابات را ندارند و با انگیزه‌های گوناگون ثبت نام نموده‌اند. در این میان تنها کاندیدای مطرح که از مخالفان سنتی حاکمیت و رقیب اصلی الهام علی یف به شمار می‌رود عیس قنبر می‌باشد. عیسی قنبر متولد ۱۹۵۷ شهر باکو می‌باشد. او یکی از بنیانگذران جبهه خلق آذربایجان به شمار می‌رود. نمایندگی مجلس در سال ۱۹۹۰؛ ریاست کمیسیون سیاست خارجی شورای عالی جمهوری آذربایجان در سال ۱۹۹۱، ریاست شورای عالی آذربایجان ( مجلس ملی )در سال ۱۹۹۲ تا ۱۹۹۳؛ رهبری حزب مساوات از جمله سوابق عیسی قنبر به شمار می‌رود.

حسن گلی

---