پرواز به تاریکی بی کران

در سیاهی خوفناک فضا کورسویی از دور می تابد سپیدی دوردستی که به آرامی نزدیک می شود از پنجرهِ تنها خانه فضایی بشر گسترهِ آبی سیارهِ زمین, ابرهای سفید و طرح آشنای قاره ها پیداست برفراز ابرها تاریکی بی انتهاست و درخشش ستارگان در مَخمَل جواهرنشان فضا

برای دوستداران کاوش‌های فضایی پرواز یک شاتل صحنهِ بی‌نظیری است؛ نمایشی از تلاش انسان برای تسخیر فضا. پیکرهِ شاتل با بیش از ۲۰۰۰ تُن وزن فضاپیما، مخزن سوخت، و موشک‌های بالابَرَنده با فشار رانش عظیم انفجار سوخت موشک‌ها از زمین جدا می‌شود و انسان با غُرّشی عظیم گهوارهِ خود را تَرک می‌کند، به‌سوی تاریکی بی‌کران فضا. در این مقاله، به‌روایت تاریخچه پروازهای شاتل و سفر اخیر فضاپیمای دیسکاوری، با ساختار شاتل‌ها و پرواز آنها آشنا می‌شوید.

در سیاهی خوفناک فضا کورسویی از دور می‌تابد؛ سپیدی دوردستی که به‌آرامی نزدیک می‌شود. از پنجرهِ تنها خانه فضایی بشر گسترهِ آبی سیارهِ زمین، ابرهای سفید و طرح آشنای قاره‌ها پیداست. برفراز ابرها تاریکی بی‌انتهاست و درخشش ستارگان در مَخمَل جواهرنشان فضا. مسافر زمینی از میان ستاره‌ها پدیدار می‌شود. آن کشتی کیهانی آرام آرام در کنار ایستگاه فضایی پهلو می‌گیرد تا گام دیگری در راه تسخیر فضا برداشته شود.

●آشنایی با شاتل‌های فضایی، روایت سفر فضاپیمای دیسکاوری در تیر ۱۳۸۵

پرواز شاتل‌های فضایی تنها راه تکمیل ایستگاه فضایی بین‌المللی (ISS) در حال حاضر است؛ ایستگاهی که می‌بایست تا پایان این دههِ میلادی تکمیل شود و خانهِ بزرگ بشر در مدار زمین باشد و به‌جای خَدَمه ۲ تا ۳ نفر امروزِ آن، محل زندگی و پژوهش فضانوردان بیشتری از کشورهای مختلف باشد. اما اُفت و خیزهای بسیار در کار شاتل‌های فضایی طی چند سال اخیر دِل‌نِگرانی‌های بسیاری را برای تکمیل ایستگاه فضایی و دیگر مأموریت‌های وابسته به‌شاتل ایجاد کرده است. شاید در دهه ۱۳۶۰/۱۹۸۰ که مأموریت شاتل‌ها با پیش‌بینی ۱۰ پرواز در سال آغاز شد تصور آن نمی‌شد که چه مشکلات بزرگی پیشِ روست.

داستان ساخت شاتل‌ها از اواخر دهه ۱۳۴۰/۱۹۶۰ آغاز شد. درحالی که مأموریت های آپولو در ماه به‌پایان می‌رسید و عَطَش فتح ماه و پیروزی در مسابقه فضایی نزد دولت آمریکا آرام گرفته بود، انگیزه و توان کافی برای سفرهای بعدی به‌ماه و رویای بلندپروازانه سفر به‌مریخ وجود نداشت. به‌همین سبب ادامه فعالیت‌های فضایی سرنشین‌دار ناسا در مسیر ساخت فضاپیمایی قرار گرفت که انسان را کم‌هزینه‌تر و مطمئن‌تر به‌مدار زمین ببرد و برای رفت و آمد به‌ایستگاه‌های فضایی آینده به‌کار آید؛ وسیله‌ای که برخلاف فضاپیماهای آن دوران یک‌بار مصرف نباشد، بارها پرواز کند، مانند موشک از زمین پرتاب شود، و همچون هواپیما فرود آید.

شاتل‌ها برخی از بزرگ‌ترین و سرنوشت‌سازترین مأموریت‌های فضایی را به‌کمک فضانوردان باتجربه و ماجراجوی خود انجام دادند: به‌مدار رساندن و رَها ساختن ماهواره‌ها و تعمیرشان، پرتاب فضاپیماهای ماژلان (به‌مقصد زهره)، گالیله (به‌مقصد مشتری)، اولیس (به‌مقصد مدار قطبی خورشید).

شاید ارزشمندترین محمولهِ شاتل تاکنون تلسکوپ فضایی هابل بوده است که در سال ۱۳۶۹/۱۹۹۰ درون اتاقِ بار شاتلِ پُرافتخار دیسکاوری به‌مدار رفت.

از جمع ۴ رصدخانهِ فضایی بزرگ ناسا که در طول‌موج‌های مختلف به‌کاوش کیهان پرداخته‌اند، دو تلسکوپ دیگر یعنی رصدخانهِ پرتو گامای کامپتون و رصدخانه پرتو ایکس چاندرا نیز با شاتل‌ها به‌مدار زمین منتقل شدند. شاتل‌ها همچنین نقش بزرگی را در ادامه کار تلسکوپ هابل بازی کردند. بدون مأموریت‌های تعمیر هابل که فضانوردان شاتل فضایی انجام دادند ادامهِ کار این تلسکوپ ممکن نبود و اکنون نیز بقای این فعالیت‌ها وابسته به‌مأموریت بعدی تعمیر هابل است. اما شاتل‌ها فجایع بزرگی را نیز به‌بار آوردند.

در ۲۸ ژانویه سال ۱۹۸۶ (بهمن ۱۳۶۴)، فقط حدود ۵ سال پس از نخستین پرواز شاتل به‌مدار زمین، شاتل فضایی چَلِنجِر لحظاتی پس از پرواز در مقابل دیدگان صدها بیننده حاضر در محل و هزاران تماشاگر تلویزیونی منفجر شد و هفت فضانورد آن جان باختند.

بیست و هشتمین پرواز کلمبیا در بهمن سال ۱۳۸۱ نیز به‌فاجعه‌ای بزرگ تبدیل شد. شاتل در راه بازگشت به‌زمین و فقط ۱۶ دقیقه پیش از فرود در جوّ سوخت و هفت فضانورد دیگر جان باختند. بررسی‌ها نشان داد هنگام صعود تکه‌ای از پوشش فوم مخزن بیرونی سوخت کنده شده و به‌بخش حساسی از بالِ شاتل برخورد کرده است. در نتیجه بال شاتل در هنگام بازگشت نتوانسته زاویه ۴۵ درجه مناسب فرود را برای فضاپیما تثبیت کند و گرمای بیش از حدِ حاصل از تغییر زاویه فرود شاتل، سبب تکه‌تکه شدن و انفجار کلمبیا شده است.

پس از این حادثه به‌مدت ۵/۲ سال پروازهای شاتل متوقف شدند تا به‌کمک تحقیقات گسترده خطرات سفر با شاتل شناخته شوند و کاهش یابند.

پس از وقفه طولانی حاصل از انفجار کلمبیا، سرانجام شاتل دیسکاوری در مرداد سال گذشته آماده پرواز شد (مأموریت ۱۱۴.(STS- مأموریت ۱۴ روزه شاتل با اضطراب بسیاری همراه بود زیرا بار دیگر در هنگام صعود تکه‌ای از فوم مخزن سوخت کنده شد. خوشبختانه تکه فوم کنده شده آسیبی به‌بال نَزده بود. فضانوردان شاتل در یکی از راهپیمایی‌های فضایی خود، نخستین بار در تاریخ فضانوردی، در فضا به‌تعمیر دستی فضاپیمای خود پرداختند و سرانجام سالم به‌زمین بازگشتند، درحالی که خطر از بیخ گوش گذشته بود.

پس از یک سال مرور دوباره کاستی‌های شاتل‌ها، مأموریت بعدی آماده پرواز شد. درحالی که شاتل ایندیور به‌دلیل مشکلات فنی هنوز آماده کار نیست و آتلانتیس نیز به‌چند ماه کار بیشتر نیاز دارد، دوباره دیسکاوری، پیش‌قراولِ آغاز دوباره مأموریت‌های فشرده شاتل شد. این کشتی فضایی به‌نام کشتی پُرآوازهِ هودسون و کاپیتان کوک نامگذاری شد که با آن به‌مناطق دورافتاده و ناشناخته جهان سفر کردند.

شاتل دیسکاوری سرانجام در روز سیزدهم تیر (چهارم ژوییه، روز استقلال در ایالات متحده) پس از تأخیری به‌دلیل آب و هوای نامناسب آماده پرواز شد. مخزن بیرونی پیش از پرتاب در سکوی پرتاب با هیدروژن و اکسیژن مایع پُر می‌شود. شمارهِ معکوس درحالی خوانده می‌شد که ضربان قلب ۷ فضانورد شاتل در عَرشهِ فضاپیما از یک سو و هزاران هزار بیننده این لحظه در سراسر دنیا بالا می‌گرفت.

از چند ثانیه پیش از پرتاب موتورهای اصلی و سپس موشک‌های بالابرنده روشن می‌شوند و سرانجام شمارش معکوس به‌صفر می‌رسد. شاتل در ۳۰ ثانیه نخست به‌فراز بالاترین ابرها در ارتفاع ۱۰ کیلومتری می‌رسد و با عبور از لایهِ گشت‌کره (تروپوسفر) جوّ، ۸۰ درصد جرم جوّ زمین را سپری می‌کند.

سفر شاتل درحالی به‌پایان ‌رسید که دیسکاوری طی ۱۳ روز اقامت در فضا و ۲۰۲ بار گردش به‌دور زمین ۵/۸ میلیون کیلومتر را پیمود؛ یعنی ۱۰ بار سفر رفت و برگشت به‌ماه. این سی و دومین پرواز دیسکاوری و صد و پانزدهمین پرواز شاتل بود.

بابک امین تفرشی