وهابی های ضد اصلاحات

عربستان سعودی , كشوری كه با درآمد نفتی سالانه ۱۴۰ میلیارد دلار و تحت سلطه وهابیت و افراطی گری اهل سنت است , هم اكنون به منطقه ممنوعه اصلاحات اجتماعی , فرهنگی و سیاسی تبدیل شده است

انتشار كتاب‌ «نسیم‌ بهشت‌» كه‌ گوشه‌یی‌ از فضای‌ بسته‌ و اختناق‌ حاكم‌ بر ؤروتمندترین‌ كشور اسلامی‌ را به‌ تصویر كشیده‌ است‌، حاوی‌ نكات‌ تكان‌دهنده‌یی‌ از شرایط‌ حاكم‌ بر عربستان‌ سعودی‌ است‌.

«تركی‌ الاحمد»، نویسنده‌ عربستانی‌، می‌خواهد نسل‌ جوانی‌ را كه‌ توسط‌ نظامیان‌ اسلامی‌ جذب‌ شده‌اند، تكان‌ دهد. رمان‌ جدید وی‌ در مورد چهل‌ هواپیما ربای‌ ۱۱ سپتامبر و در هشدار به‌ كسانی‌ است‌ كه‌ قصد انجام‌ عملیات‌ انتحاری‌ را دارند.

كتاب‌ وی‌ با نام‌ «نسیم‌ بهشت‌» با این‌ جمله‌ آغاز می‌شود: «وسایلت‌ را كنار بگذار و فكر كن‌.» وی‌ در گفت‌وگویی‌ با «نیویورك‌تایمز» اظهار داشت‌: «من‌ این‌ كتاب‌ را تنها به‌ این‌ قصد نوشتم‌ كه‌ نشان‌ دهم‌ مشكل‌ از خود ما است‌، نه‌ از خارج‌. اگر خودمان‌ را تغییر ندهیم‌، هیچ‌ چیز تغییر نخواهد كرد.»

پس‌ از ۱۱ سپتامبر سال‌ ۲۰۰۱، فشار برای‌ ایجاد اصلاحات‌ در خاورمیانه‌، در حالی‌ بیشتر شد كه‌ در بسیاری‌ مناطق‌ به‌ علت‌ اوضاع‌ طاقت‌فرسای‌ سیاسی‌ و اقتصادی‌، افراط‌گرایان‌ روز به‌ روز در حال‌ افزایش‌ بودند. در حالی‌ كه‌ اصلاح‌طلبان‌ تحت‌ تهدید بودند، اما به‌ هر حال‌ حق‌ اعتراض‌ داشتند.

نوشته‌های‌ اصلاح‌طلبانه‌ چون‌ نوشته‌های‌ «حمد»، جوانان‌ سعودی‌ را تشویق‌ به‌ بازنگری‌ در جامعه‌ خود می‌كند. «فوزیه‌ البكر»، استاد دانشگاه‌، خواستار افزایش‌ نقش‌ زنان‌ است‌.

«حسن‌ الملكی‌»، تئوریسین‌ معتقد است‌ كه‌ وهابیون‌ عربستان‌ نخستین‌ كسانی‌ هستند كه‌ معتقدند تغییرات‌ مفید، چشم‌اندازی‌ دور و دراز دارد، زیرا سازمان‌هایی‌ كه‌ خواستار چنین‌ اصلاحاتی‌ هستند، بسیار قدرتمندند و نیز هیچ‌ جا و مكانی‌ برای‌ بحث‌ در مورد اصلاحات‌ وجود ندارد. روند خلق‌ جوامع‌ باز و آزاد، بیشتر تلاش‌ پراكنده‌ عده‌یی‌ از افراد برای‌ فرار از دستورات‌ سنتی‌ است‌ تا نهضتی‌ سازمان‌یافته‌ یا جدالی‌ ملی‌.

در عربستان‌ كه‌ یكی‌ از بسته‌ترین‌ كشورهای‌ عربی‌ است‌، اغلب‌، اصلاح‌طلبان‌ را بدعت‌گذار دانسته‌ و آنان‌ را مانند «فعالان‌ توتالیتاریزم‌» شوروی‌ می‌دانند و حتی‌ آنهایی‌ هم‌ كه‌ در امر اصلاحات‌ معتدل‌ و میانه‌روتر از دیگران‌ هستند، به‌ حبس‌های‌ طولانی‌ محكوم‌ می‌شوند. در این‌ كشور، حق‌ ایجاد اجتماعات‌ وجود نداشته‌ و ایجاد احزاب‌ سیاسی‌ و سازمان‌های‌ غیردولتی‌ ممنوع‌ است‌. قوانین‌ انتشاراتی‌ نیز به‌ سختی‌ كار رسانه‌ها را مشكل‌ كرده‌ است‌ و تلویزیون‌ دولتی‌، تمام‌وقت‌ به‌ روحانیون‌ اختصاص‌ دارد.

در آنجا، بسیاری‌ از سازمان‌های‌ نظریه‌پرداز اسلامی‌ كه‌ حامی‌ اصول‌ سعودی‌ هستند، معیارهای‌ هرگونه‌ مناظرات‌ عمومی‌ را تعیین‌ می‌كنند. آنان‌ همه‌ چیز را از دیدگاه‌ آموزه‌های‌ وهابی‌ ارزیابی‌ كرده‌ و هرگونه‌ جایگزینی‌ را رد می‌كنند. برای‌ بسیاری‌ از اصلاح‌طلبان‌ نبود آزادی‌ بیان‌، مهم‌ترین‌ مشكل‌ است‌أ كه‌ به‌ عقیده‌ آنان‌ بر انتخابات‌ و دیگر فاكتورهای‌ دموكراسی‌های‌ غربی‌ اولویت‌ دارد.

«حمد» می‌گوید: «بعضی‌ اوقات‌ خواستار انتخابات‌ در عربستان‌ نیستم‌. ما خواستار آزادی‌ عمومی‌ و حقوق‌ مدنی‌ هستیم‌. اینها را به‌ ما بدهند، سایر چیزها را نیز اتوماتیك‌وار به‌ دست‌ خواهیم‌ آورد.»

اما همه‌ اینها باید توسط‌ خاندان‌ سعودی‌ تصویب‌ شود. بمب‌گذاری‌های‌ تروریستی‌ در ریاض‌ و شهرهای‌ دیگر كه‌ از ماه‌ مه‌سال‌ ۲۰۰۳ آغاز شد، آنان‌ را مجبور كرد تا بپذیرند كه‌ افراط‌گرایان‌ اسلامی‌، تنها یك‌ مشكل‌ خارجی‌ نیستند.

آل‌سعود با افزایش‌ نفوذ و دامنه‌ خود در عربستان‌، سرانجام‌ موفق‌ شدند در اوضاع‌ نابسامان‌ سال‌ ۱۹۳۲، نام‌ خود را نیز بر این‌ پادشاهی‌ بگذارند و كنترل‌ غنی‌ترین‌ منبع‌ نفتی‌ دنیا را در اختیار بگیرند.

«حمد» می‌گوید: «همه‌ چیز در دست‌ آنها است‌، اما در این‌ مورد همه‌ تردید دارند، چرا كه‌ اسلام‌ سعودی‌ها، مبتنی‌ بر نوعی‌ خاصی‌ از اسلام‌ است‌. اگر شما در فرهنگ‌ دخالت‌ كنید، با مشروعیت‌ نظام‌ درافتاده‌اید. این‌ مشكلی‌ است‌ كه‌ باید حل‌ شود و امكان‌ بحث‌ پشت‌ درهای‌ بسته‌ وجود ندارد.»

مقاومت‌ برای‌ اصلاحات‌ بطور كامل‌ برای‌ خانم‌ «بكر» روشن‌ شده‌ است‌. وی‌ كه‌ در دانشگاه‌ «ملك‌ سعود» ریاض‌ تدریس‌ می‌كند، در فكر ایجاد ناظرانی‌ برای‌ ارزیابی‌ كار اساتید است‌.

به‌ عقیده‌ خانم‌ بكر، مشكل‌ در نخستین‌ سال‌های‌ آموزش‌ ابتدایی‌ است‌، چرا كه‌ هدف‌ آموزش‌و پرورش‌ عربستان‌، تنها بر آموزه‌های‌ مورد نظر خود از تمدن‌ اسلامی‌ متمركز است‌. آنان‌ حتی‌ تلفن‌ را بدعت‌ می‌دانند.

وی‌ و دیگر همكارانش‌ بر این‌ باورند كه‌ تغییرات‌ باید به‌ گونه‌یی‌ ایجاد شود كه‌ دروس‌ مذهبی‌، ارتباط‌ بیشتری‌ با سوژه‌های‌ روزمره‌ داشته‌ باشندأ دروس‌ اسلامی‌یی‌ كه‌ دانش‌آموزان‌ را برای‌ فراگیری‌ چیزهای‌ دیگر، آماده‌ كنند.

خانم‌ بكر در نوامبر سال‌ ۱۹۹۰ با اخذ مدرك‌ دكتری‌ از دانشگاه‌ لندن‌ به‌ ریاض‌ باز می‌گردد تا در دانشگاه‌ ملك‌ سعود در عربستان‌ تدریس‌ كند. وی‌ دو روز پس‌ از بازگشت‌، به‌ جمع‌ ۴۷ زن‌ معترضی‌ می‌پیوندد كه‌ در اعتراض‌ به‌ قانون‌ منع‌ رانندگی‌ زنان‌، تظاهرات‌ می‌كنند. بلافاصله‌ پس‌ از این‌ جریان‌، او بمدت‌ هجده‌ ماه‌ از دانشگاه‌ اخراج‌ می‌شود تا سرانجام‌ دوباره‌ با دستور مستقیم‌ ملك‌ فهد، بسر كار بازمی‌گردد.

تنبیه‌ اصلاح‌طلبان‌

سعودی‌ها اجازه‌ بحث‌های‌ بسیار محدود را در رسانه‌ها می‌دهند، اما با كسانی‌ كه‌ این‌ بحث‌ را به‌ اصلاحات‌ عمومی‌ بكشانند، بشدت‌ برخورد می‌كنند.

اجتماع‌ حدود صد اصلاح‌طلب‌ در سال‌ ۲۰۰۴ در هتلی‌ در نزدیكی‌ فرودگاه‌ ریاض‌، خشم‌ مقامات‌ را بشدت‌ برانگیخت‌ و باعث‌ دستگیری‌ و محكومیت‌ عده‌یی‌ از آنان‌ به‌ زندان‌های‌ سنگین‌ شد.

«حسن‌ الملكی‌»، یك‌ تئوریسین‌ سعودی‌ است‌ كه‌ بخاطر تردید در مورد تفاسیر وهابیون‌ از اسلام‌، از كار دولتی‌ خود اخراج‌ می‌شود.

بنیادگرایان‌ كه‌ غربی‌ها آنان‌ را به‌ این‌ نام‌ می‌خوانند، توسط‌ خود مسلمانان‌ به‌ نام‌ «سلفی‌ها» خوانده‌ می‌شوند كه‌ معتقدند، اسلام‌ به‌ نازل‌ترین‌ شكل‌ خود در حال‌ اجرا است‌ و نیازمند بازگشت‌ به‌ اصل‌ خود است‌.

به‌ گفته‌ ملكی‌، این‌ روند نتیجه‌ خلافت‌ اموی‌ها است‌ كه‌ از سال‌ ۶۶۱ تا ۷۵۰ در دمشق‌ حكومت‌ می‌كردند. آنان‌ مردم‌ را وادار كرده‌ بودند، در مورد دستورهایی‌ كه‌ آنان‌ به‌ نام‌ اسلام‌ می‌گیرند، هیچ‌ نپرسند. حال‌ سلفی‌ها، به‌ رغم‌ ناعدالتی‌های‌ بسیار اموی‌ها كوركورانه‌ از آنان‌، اطاعت‌ می‌كنند.

وی‌ می‌گوید: یك‌ بار پس‌ از بازداشتش‌ از وی‌ سوال‌ كردند، «نظر شما در مورد خلیفه‌ دوم‌ امویان‌ چیست‌?» كه‌ برای‌ وی‌ خیلی‌ عجیب‌ است‌.

اصلاحات‌ به‌ صورت‌ تدریجی‌

بسیاری‌ از سعودی‌ها از جمله‌ از عده‌یی‌ شاهزادگان‌ آنان‌، بر این‌ باورند كه‌ اصلاحات‌ به‌ صورت‌ تدریجی‌ در حال‌ اجرا است‌، اما این‌ واقعیت‌ كه‌ دنیای‌ وهابیت‌ كه‌ زمانی‌ فعالیت‌ آن‌ ممنوع‌ بوده‌ و هم‌اكنون‌ براحتی‌ در عموم‌ از آن‌ تبلیغ‌ می‌شود، نشان‌ می‌دهد كه‌ دست‌كم‌ زمینه‌های‌ بحث‌ در این‌ مورد به‌ صورت‌ واقع‌گرایانه‌تر حس‌ می‌شود.

«طارق‌ الكسبی‌»، مدیر بیمارستان‌ ریاض‌ كه‌ بتازگی‌ در انتخابات‌ شورای‌ شهر انتخاب‌ شده‌ است‌، می‌گوید: مجلس‌ عربستان‌ هم‌ باید انتخابی‌ باشدأ این‌ مجلس‌ ۱۵۰ نفری‌ هم‌اكنون‌ توسط‌ آل‌ سعود اداره‌ می‌شود و اعضایش‌ را هم‌ خانواده‌ پادشاهی‌ انتخاب‌ می‌كنند.

به‌ این‌ ترتیب‌، سعودی‌ها چه‌ معتقد به‌ سرعت‌ اصلاحات‌ باشند یا كندی‌ آن‌ در این‌ زمینه‌ آنان‌ متفقند كه‌ پذیرش‌ این‌ تغییرات‌ از سوی‌ آل‌سعود، الزامی‌ است‌.

«حمد» می‌گوید: به‌ رغم‌ همه‌ فشارها، رمان‌نویسی‌ خلا آزادی‌ بیان‌ را پر می‌كند. به‌ باور وی‌، نسل‌ بعد، با اینترنت‌ و ماهواره‌ و... آشنا هستند و این‌ آسان‌تر باعث‌ شكست‌ تابوهای‌ قبلی‌ می‌شود. او فوتبال‌ را هم‌ معیار قرار می‌دهد. به‌ عقیده‌ وی‌، عربستان‌ نیز همچون‌ دیگر ملل‌، فوتبال‌ بازی‌ كرده‌ و از قوانین‌ آن‌ اطاعت‌ می‌كند. آل‌سعود باید بداند كه‌ جامعه‌ آنان‌ نیز می‌توانند مانند دیگر جوامع‌ از آزادی‌ بیان‌ و مناظرات‌ عمومی‌ برخوردار باشد.

منبع‌: نیویورك‌ تایمز