غیبت اسلام گرا ها در تونس

در این مقاله آقای الیویه روی پژوهشگر معروف فرانسوی معتقد است اسلام گراها در تحولات تونس که منجر به فرار بن علی شد, غایب بودند و نقش مهمی در آن داشتند

اُلیویه روی ( با تلفظ انگلیسی ) و یا اُلیویه روا (تلفظ فرانسوی ) استاد دانشگاه اروپایی فلورانس و نویسنده کتاب هایی چون « غفلت مقدس» و « شکست اسلام سیاسی» است.

خصلت بدیع نخستین انقلاب مردمی جهان عرب که باعث سقوط یک دیکتاتوری شد این بود که هیچ ارتباطی به اسلام نداشت. دست فروش جوان تونسی که با خودسوزی در ملاءعام باعث ایجاد انقلاب شد آدم را به یاد راهبان بودایی ویتنامی در ۱۹۶۳ و یا جان پالاچ در چکسلواکی ۱۹۶۹ می اندازد. عملی خلاف بمب گذاری های انتحاری که علامت مشخصه افراط گرایان اسلامی در زمانه فعلی ماست.

در این عمل فداکارانه، هیچ چیز مذهبی وجود ندارد : نه عمامه سبز و سیاه ، نه الله اکبر و نه حتی دعوت به جهاد . این کار صرفا عملی شخصی و اعتراضی مایوسانه و تمام عیار بود بدون این که حتی کلمه ای در مورد بهشت و یا رستگاری در میان باشد.

در تظاهرات خیابانی که پس از خودکشی این جوان صورت گرفت ،هیچ درخواستی برای برپایی حکومت اسلامی مطرح نشد و از کفن های سفیدی که انقلابیون ایرانی در سال ۱۹۷۸ در مقابل سرنیزه ها می پوشیدند هم اثری نبود. از همه جالب تر این که حتی شعار مرگ بر امپریالیسم آمریکا هم سر داده نشد. با وجودی که رژیم تونس توسط نخبگان سیاسی فرانسوی تایید می شد اما از نظر مردم ، رژیم منفور حاکم ، نظامی بومی و نتیجه ترس و انفعال خود مردم بود ، نه دست نشانده استعمار نوی فرانسه یا آمریکا. در عوض معترضان تقاضای آزادی، دموکراسی و برگزاری انتخابات چند حزبی را دشتند . به عبارت ساده تر آنان فقط می خواستند از دست خانواده فاسد حاکم خلاصی یابند.

در پایان کار ، زمانی که رهبران واقعی اسلامی همانند راشد غنوشی از تبعید در غرب بازگشتند ( جالب است که آنان در افغانستان یا عربستان سعودی نبودند، بلکه در غرب اقامت داشتند) به صورتی کم سروصدا از انتخابات، دولت ائتلافی و ثبات سخن گفتند.

● آیا اسلامگرا ها دیگر وجود ندارند؟

نه چنین نیست اما می توان گفت که در شمال آفریقا اغلب اسلام گراها دموکرات شده اند. این درست است که بعضی گروههای حاشیه ای با اختیار زندگی بادیه نشینی هنوز هم بدنبال جهاد جهانی هستند و صحرا را به قصد گروگان گیری جستجو می کنند اما این گروهها از حمایت زیاد مردم برخوردار نیستند. به همین دلیل است که به بیابان ها پناه برده اند.

اما به هر صورت ، این سارقان بزرگراه ها که نتوانستند راهبرد دراز مدتی برای خود طراحی کنند ، همچنان خطری مهم برای غرب محسوب می شوند. البته در مقابل ، اسلام گراهای دیگری هم وجود دارند که با رها کردن سیاست ، درها را به روی خود بستند و زندگی محافظه کارانه، زاهدانه و غیر سیاسی را پیشه کردند. این عده همانطور که بر زنانشان برقه پوشاندند با زندگی خودشان نیز همین کار را انجام دادند.

اینک بخش عمده اسلام گرایان سابق به همان نتیجه ای رسیدند که نسل بنیانگذار حزب عدالت و توسعه در ترکیه به آن دست یافته بود و آن این که : فقط دیکتاتوری و دموکراسی وجود دارد و راه سومی میان این دو قابل تصور نیست.

نسل جدید معترضان در تونس نیز به شکست اسلام سیاسی اذعان پیدا کرد. جوانان عرب دیگر متاثر از مذهب یا ایدئولوژی نیستند بلکه خواهان گذار مسالمت آمیز به حکومتی سالم، دموکراتیک و عقلانی هستند . اینها صرفا می خواهند مانند دیگران باشند. انقلاب تونس به روشن شدن این واقعیت درباره زندگی اعراب کمک کرد که : تروریسم موعود گرا و آرمان گرایی که ما در سالهای گذشته دیده ایم ریشه در جوامع واقعی خاورمیانه ندارد و اسلام گرایان تندرو بیشتر در غرب یافت می شوند تا در خاورمیانه. به طور حتم این مساله از یک کشور به کشور دیگر فرق می کند. نسل پسا اسلامگرا (Post-Islamist) بیشتر در شمال آفریقا زندگی می کند تا در مصر و یمن. البته در مورد پاکستان که در حال فروپاشی است صحبت نمی کنیم. اما به طور کلی می توان گفت نسلی که امروز در خاورمیانه در حال هدایت اعتراضات علیه دیکتاتوری است، ماهیتی اسلامی ندارد .

البته این بدان معنا نیست که مشکلات بزرگی بر سر راه نیست. در حقیقت مشکلات زیادی هم وجود دارد از جمله این که چگونه می توان رهبران سیاسی پیدا کرد که بتوانند انتظارات مردمی را برآورده سازند ؛ چگونه باید از هرج و مرج دوری کرد یا چگونه می توان پیوند های سیاسی، اجتماعی که به عمد توسط رژیم های خودکامه از هم گسست ، دوباره باز سازی کرد و جامعه مدنی را احیا نمود. اما سوال این جاست با وجودی که اعتراضات دموکراتیک تمام منطقه را فرا گرفته است چرا غرب همچنان از رژیم های دیکتاتوری خاورمیانه حمایت می کند ؟

در گذشته پاسخ این بود که غرب به رژیم اهای اقتدارگرا به عنوان بهترین محافظ در برابر اسلام گرایی می نگرد . این منطقی بود که باعث شد غرب از ابطال انتخابات الجزایر در سال ۱۹۹۲ حمایت کند؛ چشمش را برروی تقلب انتخاباتی در مصر ببندد و به انتخاب فلسطینی های غزه بی اعتنایی کند. اما با توجه به رویداد های تونس این رویکرد باید دوباره مورد ارزیابی قرار گیرد. در درجه اول این رژیم ها دیگر خاکریزهای دفاعی قابل اعتمادی نیستند و ممکن است درهر لحظه سقوط کنند. دوم این که وقتی نسل جدید اعراب پسا اسلام گرا و هوادار دموکراسی است این رژیم ها می خواهند در برابر چه چیزی سد دفاعی باشند؟

همانطور که تونس نقطه عطفی در دنیای عرب بود به همین ترتیب باید نقطه عطفی در سیاست غرب در قبال منطقه هم باشد . امروزه واقع گرایی همانا حمایت از دموکراسی شدنِ خاورمیانه است.

حسن توان

اُلیویه روی (Olivier Roy)

ترجمه: حسن توان

۲۱ ژوئن ۲۰۱۱، نیویورک تایمز