موسیقی استعاره ای برای تغییر سازمانی

موسیقی, دارای وجوه تشابه بسیاری با تغییر سازمانی است موسیقی نیز مانند تغییر دارای ماهیت پویا و تحولی است و در میان شنوندگان که در بستر سازمان به کارکنان تعبیر می شوند, هیجان و تنش ایجاد می کند

موسیقی، دارای وجوه تشابه بسیاری با تغییر سازمانی است. موسیقی نیز مانند تغییر دارای ماهیت پویا و تحولی است و در میان شنوندگان که در بستر سازمان به کارکنان تعبیر می شوند، هیجان و تنش ایجاد می کند. با وجود اینکه تا به حال استعاره های متعددی از جمله ناهماهنگی استرتژیک، بداهه نوازی جاز و چند صدایی، از حوزه موسیقی به مطالعات سازمان راه یافته اند، اما به نظر می‌رسد، تا کنون به قابلیت بالقوه استعاره موسیقی در تغییر نگرش قالب در خصوص «آزار دهنده بودن» تغییر سازمانی و همچنین کاهش احساسات منفی اجتناب ناپذیر ناشی از تغییر، در اعضای سازمان پرداخته نشده است. در ادامه دو محور مذکور به اختصار مورد بحث قرار خواهد گرفت.

● تغییر نگرش به تغییر

از جمله کارکردهای بسیار مورد توجه و سودمند استعاره‌ها می‌توان به نقش آنها در خلق دیدگاههای جدید نسبت به موضوعاتی که تحت تأثیر و سلطه باورهای سنتی قرار دارند، اشاره کرد. از جمله این موضوعات نگرش سنتی در خصوص واکنش کارکنان به تغییر سازمانی است. بر این اساس افراد در سازمانها در پی دستیابی به ثبات و آرامش هستند و از این رو تغییر، از سوی آنها نامطلوب و آزار دهنده تلقی می شود. شکل گیری نگرش مذکور به تغییر، ریشه در به کارگیری استعاره هایی دارد که تا کنون برای درک و معنا بخشیدن به این پدیده مورد استفاده قرار گرفته اند و ممکن است حتی تغییر را بیش از آنچه در واقعیت رخ می دهد، آزار دهنده جلوه دهند. از این رو انتظار می رود که با انتخاب و معرفی استعاره ای جدید (موسیقی) برای تغییر سازمانی، نگرش قالب به آن دستخوش تحولاتی مثبت گردد.

لازم به ذکر است که معرفی یک استعاره جدید، به معنای جایگزین کردن استعاره ای دیگر جهت تحت شعاع قرار دادن سایر استعاره های مطرح شده در این حوزه نیست، بلکه در پی غنی و جامع ساختن دیدگاههای موجود نسبت به سازمان و پدیده تغییر سازمانی است.

در علم موسیقی شناسی، به منظور تشریح احساس تجربه شده توسط شنونده، از واژه های «ناراحتی» و یا « لذت» استفاده نمی شود، بلکه واژه های «هیجان» و «رفع هیجان» به این منظور به کار گرفته می‌شود. در هر قطعه موسیقی، آهنگساز با به کارگیری ابزارهای گوناگون به طور مستمر هیجاناتی (اعم از منفی و مثبت) را در شنونده ایجاد می کند که همگی گذرا و موقتی هستند و در طول قطعه برطرف و یا به اصطلاح «حل» می شوند.

بنابراین چنانچه تغییر سازمانی از دریچه استعاره موسیقی مورد بررسی قرار گیرد، می توان چنین برداشت کرد :

الف) تغییر در کارکنان سازمان احساس هیجانی ایجاد می کند که لزوماً منفی و نامطلوب نیست بلکه می تواند تأثیری مثبت و برانگیزاننده نیز داشته باشد.

ب) هیجانات ناشی از تغییر گذرا و موقتی است و عامل تغییر، ابزارهایی برای کنترل و تأثیرگذاری بر آنها در اختیار دارد.

● کنترل احساسات منفی

برخلاف مطالب مطرح شده در مورد لزوم بازنگری در باورهای حاکی از نامطلوب و آزاردهنده بودن تغییر، گاهی بروز چنین پیامدهایی اجتناب ناپذیر است.

در چنین شرایطی همانگونه که اشاره شد، می توان از استعاره موسیقی برای کنترل و تعدیل این احساسات منفی و آزاردهنده بهره گرفت. آهنگسازان (که در حکم مدیران سازمان هستند) به منظور کنترل هیجانات و فراز و نشیبهای یک قطعه موسیقی از تکنیک‌هایی استفاده می کنند که از طریق به کارگیری استعاره موسیقی می توان مفاهیم و ابزارهای مترادفی برای آنها در سازمانها جست.

این ابزارها عبارت‌اند از فرم، شدت صدا، هارمونی، ریتم و جنس صداها (نوع سازها) که در ادامه توضیحات مختصری در مورد نحوه کاربرد هر یک از آنها در دنیای موسیقی و همچنین در بستر سازمانها جهت کنترل احساسات و تجارب نامطلوب حاصل از تغییر در سازمانها، ارائه می شود:

۱) فرم: فرم به منزله ساختار کلان، بستر و داستان اصلی قطعه است. تمامی حرکتها و فراز و نشیبهای طراحی شده توسط آهنگساز، در بستر فرم منتخب آهنگساز با یکدیگر مرتبط می‌شوند و معنا می یابند. شنونده در بستر فرم خاصی که توسط آهنگساز دنبال می شود، به اجزای مختلف قطعه معنا می بخشد، با هیجانات ایجاد شده در طول قطعه مواجه می شود و آنها را تفسیر می کند.

اهداف کلان، چشم انداز و جهت گیریهای استراتژیک سازمان به منزله فرم در قطعه موسیقی هستند که از طریق به تصویر کشیدن آینده و مسیری روشن برای کارکنان، هیجانات ناشی از عدم آگاهی از مقصد و نتایج مورد انتظار از تغییر را در آنها کنترل می کند.

۲) شدت صدا: آهنگساز از طریق کنترل شدت و بلندی صدا می تواند به صورت بسیار ملموسی احساسات و میزان توجه شنونده به قطعه را تحت تأثیر قرار دهد.

در سازمان، شدت تغییر و توجه کارکنان به آن، از طریق میزان منابع تخصیص داده شده به فعالیتها کنترل می شود. تخصیص منابع اندک، به بروز چالش و افزایش تنش منجر می شود و در مقابل، دسترسی به منابع غنی احساس اطمینان را به افراد القا می‌کند. هیجان و تنش زمانی ایجاد می شود که فرد با کاهش منابع به صورت خارج از کنترل خود مواجه می شود. این هیجان همزمان با آغاز سود دهی پروژه و القای احساس به دست آوردن مجدد کنترل بر منابع برطرف می شود.

ابزاری دیگر برای کنترل شدت تغییر، میزان اطلاع رسانی و تبادل اطلاعات در مورد تغییر در سازمان است که میزان درگیری ذهنی افراد با مسئله تغییر را تحت تأثیر قرار می دهد.

۳) هارمونی: منظور از هارمونی، هماهنگی و ناهماهنگی اصوات موجود در یک قطعه با یکدیگر است. آهنگساز از این طریق، فواصل و صداهای نامطلوب و یا مطلوب خلق می کند و یا به بیان دیگر اقدام به ایجاد تنش و هیجان در قطعه و سپس برطرف کردن آن می کند.

در سازمانها نیز عقاید و نظرات در حکم اصوات و نواهایی هستند که ممکن است با یکدیگر هماهنگ و یا نا هماهنگ باشند. طرح عقاید مختلف منجر به ایجاد هیجان می شود و این هیجان از طریق فراهم کردن امکان گفتگو و تبادل نظر قابل کنترل است. نکته قابل توجه در این میان، فرایند مواجهه و تقابل افکار و عقاید گوناگون در سازمان است. عقاید مختلف ممکن است حول یک موضوع به یکدیگر نزدیک شوند و به این ترتیب رضایت طرفین حاصل شود و یا با مخالفت روبرو شوند و یا مورد بی توجهی قرار گیرند که این شیوه، نارضایتی افراد را در پی خواهد داشت.

استفاده از استعاره «چند صدایی» در موسیقی می تواند در درک این مفهوم مفید باشد. بنا بر این استعاره در سازمان نظرات گوناگونی وجود دارد که برخی موافق و برخی مخالف هستند، اما در نهایت تمامی آنها مجموعه ای اثربخش و همسو با تغییر را شکل می دهند.

۴) ریتم: آهنگساز با تغییر سرعت و به کارگیری الگوهای ریتمیک در قطعه، احساسات شنونده را تحت تأثیر قرار می دهد. ابزارهای مرتبط با ریتم در سازمان، ابزارهای مدیریت پروژه از جمله زمان بندیها، تعیین فعالیتهای بحرانی و محدودیتهای زمانی جهت اتمام فعالیتها هستند.وجود کارهای روتین و منظم باعث می شود که کارکنان احساس کنند قادر به انطباق با شرایط جدید هستند.

استعاره دیگری که به درک کاربرد مفهوم ریتم در سازمانها کمک می کند، استعاره «چند ریتمی» است. در بسیاری از سازمانهای امروزی بویژه سازمانهای پروژه محور، می توان مفهوم استعاره «چند ریتمی» را بخوبی مشاهده کرد. در این سازمانها پروژه های مختلف به صورت هم زمان در جریان‌اند و هر یک دارای برنامه زمان بندی مختص به خود هستند.

۵) جنس صدا: ابزار معمول آهنگساز در تأثیر گذاری و اعمال کنترل بر جنس صداها در قطعه، انتخاب و ترکیب سازها است. تصمیم گیری در خصوص اینکه آیا قطعه باید توسط یک ارکستر سمفونیک و یا یک پیانیست تکنواز نواخته شود و همچنین نحوه نواختن قطعه توسط سازهای منتخب در این حوزه صورت می‌گیرد. در حالی که در بحث مربوط به هارمونی، فرایند سازگار شدن فواصل صوتی مختلف با یکدیگر مورد توجه قرار می‌گرفت، در بحث مربوط به جنس صداها، همنوایی سازهایی که هر یک از نظر جنس صدا یا یکدیگر متفاوت هستند و همچنین متجلی ساختن ویژگیهای منحصر به فرد هر یک از سازها به بهترین شکل، مورد توجه قرار می گیرد.

شخصیتهای مختلف و منحصر به فرد افراد درگیر در فرایند تغییر، پست های سازمانی و گروههای مختلف فعال در سازمان به صداهای برخاسته از سازها و آلات موسیقی مختلف تعبیر می‌شوند. نکته مورد تأکید در این حوزه، چگونگی تعامل عناصر فوق با هدف خلق تغییر اثربخش در سازمان است. با جایگزین کردن استعاره های متعارف تغییر سازمانی با استعاره موسیقی می توان از یک سو برداشت عمومی در مورد “آزار دهنده” بودن تغییر برای کارکنان و به تبع آن مقاوت آنها در برابر تغییر را اصلاح کرد و از سوی دیگر احساسات منفی اجتناب ناپذیر حاصل از تغییر را با استفاده از ابعاد گوناگون علم موسیقی شناسی، کنترل کرد.

ابزارهای اقتباس شده از علم موسیقی شناسی، جهت کنترل هیجانات ناشی از تغییر به دو دسته خرد و کلان تقسیم می شوند. فرم، به منزله عامل تأثیر گذار در سطح کلان و سایر ابزارها کم و بیش به عنوان عوامل خرد مورد توجه قرار می گیرند. ابعاد خرد (هارمونی، شدت صدا، ریتم و جنس صداها) به واسطه یک عامل مشترک، که فرم نامیده می شود به یکدیگر پیوند می‌خورند و معنا می یابند. فرم در بستر سازمان به قصد و نیت استراتژیک، چشم انداز، اهداف کلان و عواملی از این دست تعبیر می شود که مسیر آینده سازمان را مشخص می کنند. سایر ابزارها نیز هر یک در بستر جهت گیریهای کلان مذکور امکان کنترل احساسات کارکنان در مواجهه با تغییر سازمانی را فراهم می آورند.

نویسنده: علی

http://www.blog.toomaj.com