تجربه گذشته پیش روی ماست

گفت وگو با سعید كشن فلاح دبیردر باب بیست و پنجمین جشنواره بین المللی تئاتر فجر

سعید كشن فلاح مرد با تجربه تئاتر در دوره های متعددی در جشنواره تئاتر فجر همكاری داشته و عمدتاً عضو هیأت انتخاب آثار بخش های مختلف بوده است. كشن فلاح كه دكترای پژوهش هنر دارد امسال به عنوان دبیر جشنواره تئاتر فجر انتخاب شده است و گرچه تجربه جدیدی در این جایگاه برای وی به شمار می آید، اما پیش از این دبیری جشنواره های مختلفی همچون تئاتر دانشجویان و مدیری جشنواره های تئاتری حوزه هنری را برعهده داشته است.

امسال جشنواره وارد بیست و پنجمین سال خود و در واقع ربع قرن برگزاری می شود، به همین بهانه در میان مصاحبه به كشن فلاح می گوییم «كارشما در واقع پس از برگزاری جشنواره آغاز می شود، چرا كه ناچارید پاسخ هزاران هنرمند اهل تئاتر را بدهید!» لبخندی می زند و پاسخ می دهد: «این كار برای من ناآشنا و دور نبوده و انصافاً پذیرش این مسئولیت هم یك جور تكلیف است» بعد هم تأكید می كند: «من همواره معتقد بوده ام كه منتقدان اصلی ما مخاطبان هستند.»

سعید كشن فلاح در حال حاضر مدیر مركز هنرهای نمایشی حوزه هنری است و پیش از این هم نمایش هایی همچون «واتسلا» ، «مرگ آوا» و ... از وی به روی صحنه رفته است.

گفت وگوی ما با دبیر امسال جشنواره درست پس از ریزش برف در تهران انجام شد، اما در همان پنجشنبه سرد هم برگزار كنندگان این رویداد به گرمی مشغول پیگیری امور بودند. این گفت وگو را می خوانید.

● آقای كشن فلاح، جشنواره تئاتر فجر امسال وارد بیست و پنجمین دوره خود می شود و این به معنای یك ربع قرن تجربه در برگزاری یك رویداد بزرگ تئاتری است، لطفاً قبل از هرچیزی بفرمائید جشنواره امسال واجد چه ویژگی هایی است كه آن را از دوره های قبل متمایز می كند؟

این دوره حاصل تمام تجربیات گذشته است، در حقیقت حاصل همه افت و خیزها، موفقیت ها و عدم توفیق های دوران برگزاری در سال های گذشته است. در جشنواره امسال سعی شده تا حاصل تجربیات این سال هابه صورت یكجا به عرصه اجرا كشیده شود، به تعبیر دیگر سعی شده از محاسن دوره های گذشته بهره ببرد و تا آنجا كه ممكن است از معایب و مشكلات و ناهنجاری ها- كه احتمالاً به دلیل سیاستگذاری های متفاوت و متغیر و با عوارض مختلف صورت گرفته- در جهت مطلوب استفاده كند. نتیجه اش هم این است كه به نوعی عرصه اجرا را به عرصه غیر رقابتی تبدیل كرده است. هرچند در دوره گذشته هم به صورت غیر رقابتی بود، اما در این دوره تلاش شده كه همه كارهایی كه برای حضور در جشنواره دعوت می شود حتماً از مرحله و فیلتر اجرای عمومی گذشته باشند. این اصل بسیار مهم بود و موجب می شود كه كارها با قوام و توانمندی و امكان بهتری به عرصه برسند و كارهای پخته تری را ما در طول این جشنواره شاهد باشیم. تفاوت دیگر با دوره های گذشته این است كه كار سفارشی در جشنواره نداریم، همانطور كه می دانید در دوره های گذشته برای آن كه جشنواره رنگ و قوام بهتری بگیرد برخی از كارها سفارش داده می شد تا بعضی از هنرمندان عرصه حرفه ای تئاتر با دریافت دستمزد كاری را آماده كنند. به نظر می رسید خود این نكته هم ایجاد تبعیض می كرد و بسیاری توقع داشتند كه آنها هم دعوت شوند. در این دوره این دسته از كارها به طور كلی برداشته شد و آنچه در جشنواره شاهد هستیم جملگی از فیلتر و مرحله اجرای عمومی گذشته است. البته استثنائاً یك كار سفارشی در جشنواره شاهد خواهیم بود كه آن هم از طرف مركز هنرهای نمایشی و به دلیل بزرگداشت سال پیامبر سفارش داده شده است. در واقع از ۵۶ اثر موجود در جشنواره همین یك مورد به صورت «ویژه» اجرا می شود و مثل مراسم اختتامیه به آن نگاه شد و فقط به دلیل احترام به سال پیامبر و ارزش های این سال سفارش داده شده است و برای نخستین بار در جشنواره به روی صحنه می رود.

از آنجا كه جشنواره تئاتر فجر به شكل غیر رقابتی برگزار می شود اساساً رقابت را به شكل دیگری تبدیل كرده و رقابت در بودن و حضور در جشنواره است و البته برای آن اثر اعتبار به شمار می آید. یعنی اجراهای منتخب به حدی از اعتبار دست پیدا كرده اند كه از میان تعداد زیادی نمایش اجرا شده در طول سال به جشنواره راه پیدا كنند. این حضور به جای انگیزه های كاذبی مثل جایزه و تشویق و ترغیب هایی كه قرار است انگیزه ای ایجاد كند، انگیزه معنوی در عرصه كار بین المللی و كار ارزشی در جشنواره بین المللی تئاتر فجر است.

البته بحث گزینش و انتخاب از میان تعداد زیادی اثر اجرا شده، در سال های قبل هم بوده است.

امسال به طور كامل تر و بدون تخطی از مواردی كه گفته شد كار ها انتخاب شده است. در واقع تمام كارها قبلاً اجرا شده اند.

● برای گزینش تعدادی از كارها از میان تمامی اجراهای سال چه ملاك ها و معیارهایی در نظر گرفته شده اند؟

به طور طبیعی ما به كمك هیأت انتخاب كه آدم های معتبر این عرصه هستند سعی كردیم بهترین ها را به این مرحله بیاوریم، با این حساب در مقایسه كارها با همدیگر به جنبه های اجرایی، امكانات تكنیكی، نحوه انتقال محتوا و مضمون آنها، روش های طراحی، جنبه های فنی و تصویری و محتوایی توجه و تلاش شده كه بهترین كارها گزینش شود. در واقع با یك مقایسه برابر بین همه كارها انتخاب شده اند. چون به هر حال هر یك از این كارها در عرصه عمومی واكنش های مختلفی داشته اند و تحت تأثیر این واكنش ها پختگی خودشان را به دست آورده اند و در نهایت به حد ایده ال خود رسیده اند. بنابراین اگر ضعفی در كار وجود دارد كه یك اجرا را با كار دیگری در مرحله پایین تری قرار می دهد طبیعتاً مربوط به خود اثر است. هرچند باید گفت تعجیل هایی كه در دوره های قبل برای رسیدن به جشنواره بود و كارهای ناپخته، نیم بند و گاهی آماده نشده به جشنواره می رسید، بنابراین فرصت قضاوت سالم، بهتر و شرایط مناسب را سلب می كرد. در بحث انتخاب آثار كارشناسان فرم های ارزیابی جداگانه برای هر كاری را تنظیم می كردند و مستند به برگه های آرا این ارزیابی ها بررسی شده و با نظرستاد برگزاری كه به مسائل ارزشی جامعه، تكنیك خوب، محتوای مناسب و بازخورد مناسب با تماشاگر توجه داشتند بهترین كارها انتخاب شدند. هرچند طبیعی است كه ممكن است برخی راضی و برخی دیگر ناراضی باشند و حرف و حدیث هایی هم باشد اما واقعاً تلاش شده تا صادقانه و بدون حب و بغض كارها انتخاب شوند. در این مرحله گاهی ناچار شدیم كه كارهای نزدیك ترین دوستانمان را كنار بگذاریم و كار یك جوان كمتر شناخته شده را به دلیل كیفیت مناسب تر انتخاب كنیم.

● درباره توجه به جوانان و هنرمندان تازه كار و كمتر شناخته شده، سؤالی به ذهن می آید و آن این است كه آیاتوجه ویژه ای به این طیف نشده است، مثلاً به این صورت كه بخشی از اجراها هنرمندان باسابقه و بخشی دیگر چهره های جوان باشند؟

اصلاً ملاك ما سن و سال و سابقه كاری نبوده است.

● منظورم این است كه چه بخشی از اجراها مختص گروه های جوان و تازه كار است؟

تركیبی از هر دو طیف جوان ها و باتجربه ها در جشنواره حضور دارند. ما برای انتخاب آثار اصلاً تناسبی را از پیش در نظر نگرفتیم بلكه قضاوت روی خود آثار صورت گرفته است.

آقای كشن فلاح همان طور كه می دانید در حوزه تئاتر همواره با حرف ها و حدیث ها و حاشیه های فراوانی در میان هنرمندان مواجه بوده ایم، برای آن كه میان اهالی تئاتر یك نوع همدلی به وجود بیاورید كه افراد و طیف های مختلف گرد هم بیایند و به بهانه جشنواره در كنار هم كار كنند، آیا امسال برنامه ای در نظر گرفته اید؟ به هر حال این جشنواره قرار است به پشتوانه بیست و پنجمین دوره خود یك نقطه عطف هم باشد.

اصولاً راضی كردن همه غیر ممكن است، شما با عرصه هنر روبرو هستید آن هم هنری كه نفس و ذات آن یك جور اعتراض و واكنش نسبت به مسائل مختلف است. هرچند در عین حالی كه عرصه چالش است اما برای اهالی تئاتر هم نوعی حسن به شمار می آید. همان طور كه گفتم تأمین نظر همه عملاً درهیچ عرصه هنری و فرهنگی ممكن نیست، چرا كه تفاوت سلیقه ها، تحلیل ها، نگاه ها، گرایش ها و قضاوت ها در این عرصه وجود دارد و نمی توان انتظار تأمین نظر همه این طیف ها را داشت، اما ما سعی می كنیم كه قضاوت بی طرفانه و منصفانه ای داشته باشیم تا هم وجدان مان از این حیث آسوده باشد و تا حدی هم كه ممكن است درباره افراد قضاوت عادلانه داشته باشیم و تلاش می كنیم از تمام امكانات عقلی، فهمی، تحلیلی و مشورتی مان به نحوی استفاده كنیم كه عادلانه باشد. هرچند ما تمام امور مربوط به جشنواره را به صورت شورایی پیش بردیم، از سیاستگذاری جشنواره بگیرید تاخود ستاد برگزاری كه گاه هفته ای سه جلسه آن را برگزار كردیم و موارد و مسائل و موانع مختلف را بررسی كردیم. در واقع سعی كردیم كه حاصل روح جمعی و نتیجه قضاوت و كارهای جمعی باشیم كه حتی الامكان بتوانیم از خطاها پرهیز كنیم. البته ما خودمان را هیچ گاه از خطا بری نمی دانیم ولی تلاش مان این بوده تا جایی كه ممكن است این خطا را به صفر برسانیم. ان شاءالله خداوند كمك كند و دوستان هم با سعه صدر به عملكرد مانگاه كنند.

بهمن عبداللهی

---