آنچه درباره جراحی زیبایی فک نمی دانستید

گفتگو با دکتر حسین بهنیا متخصص جراحی دهان و فک و صورت

ناهنجاری‌های فکی انواع و اقسام زیادی دارند. ممکن است مادرزادی (ارثی)‌باشند یا اکتسابی (مثلا به دلیل افراط در مکیدن انگشت در دوران کودکی)؛ ممکن است مربوط به کمبود رشد باشند یا زیادی رشد؛ ممکن است فقط در یک فک دیده شوند یا در هر دو فک. درباره این ناهنجاری‌ها با دکتر حسین بهنیا، متخصص جراحی دهان و فک و صورت، گفتگویی کرده‌ایم که پیش روی شماست.

▪ آقای دکتر! چگونه ممکن است یک فک به هنگام رشد، از فک دیگر عقب بماند؟

ـ در عقب‌ماندگی رشد فک، یکی از اصلی‌ترین عوامل ایجاد کننده، ضربه به فک و به مراکز رشدی فک در هنگام کودکی است. این حالت معمولا در فک پایین اتفاق می‌افتد و در نتیجه فک پایین عقب بوده و کوچک می‌ماند. قبلا اعتقاد بر این بود که برای درمان باید تا سن ۱۸ سالگی صبر کرد ولی امروزه اصل بر این است که به محض کشف مشکل باید مداخله پزشکی انجام شود و دیگر نیازی نیست که تا سنین بالا صبر کنیم. ما می‌توانیم مشکل عقب‌ماندگی رشد فک را با یا بدون جراحی در همان دوران کودکی درمان کنیم. در درمان غیرجراحی از پلاک‌های تحریک کننده رشد فک که توسط متخصص ارتودنسی تجویز می‌شود، استفاده می‌کنیم. در درمان جراحی‌ هم در دوران کودکی می‌توان دستگاه‌های کشش‌دهنده استخوان را داخل فک کار گذاشت تا با ایجاد کشش به صورت تدریجی عقب‌ماندگی رشد فک جبران شود. گاهی اوقات مجبوریم نوزاد تازه متولد با عقب‌ماندگی شدید فک را بلافاصله جراحی کنیم چون در غیر این صورت نوزاد به دلیل عقب ماندن فک دچار خفگی می‌شود.

▪ زیادی رشد فک‌ها، چه‌طور؟ آن هم مساله‌ساز است؟

ـ البته این مشکل هم در فک بالا و هم در فک پایین وجود دارد ولی اغلب در فک پایین دیده می‌شود. در این مورد برخلاف عقب‌ماندگی رشد فک باید تا سن ۱۸ سالگی برای آقایان و کمی زودتر از ۱۸ سالگی برای خانم‌ها صبر کنیم. علت ادامه رشد فک تا این سنین است. اگر این ناهنجاری زودتر از ۱۸سالگی جراحی شود به دلیل باقی ماندن مقداری از رشد، فک مجددا به وضعیت اول خود برمی‌گردد.

▪ شما جراحی زیبایی فک‌ها را به چه افرادی توصیه می‌کنید؟

ـ برای اینکه جراحی فک تجویز شود اول باید عامل ایجاد کننده ناهنجاری مشخص شود چون شاید اصلا مشکل از فک نباشد. سپس تناسب اجزای صورت و وضعیت ناهنجاری فکی در کل صورت مدنظر قرار می‌گیرد. در اینجا ما معمولا از روش‌هایی مثل رادیوگرافی، عکس از چهره یا تهیه مدل‌های گچی از فکین برای بررسی بهتر ناهنجاری استفاده می‌کنیم. به این ترتیب ما متوجه می‌شویم که آیا اصلا ناهنجاری فکی وجود دارد یا خیر و اگر وجود دارد چه عاملی آن را ایجاد کرده و چه طور باید آن را با توجه به سایر اجزای صورت تصحیح کرد.

▪ چند روز باید در بیمارستان‌ بمانند؟

ـ بیمار بعد از عمل یک شب در بیمارستان است و روز بعد مرخص می‌شود. ما معمولا بیشتر از یک شب این قبیل بیماران را در بیمارستان نگه نمی‌داریم مگر بیمار شرایط پزشکی ویژه‌ای داشته باشد. بیمار بلافاصله می‌تواند وارد زندگی اجتماعی شده و حتی سر کار برود. بعد از جراحی مقداری تورم در صورت ایجاد می‌شود که کاملا طبیعی است. این تورم ۳، ۴ روز تا یک هفته بعد از جراحی وجود دارد و به مرور برطرف می‌شود. خون‌مردگی و کبودی معمولا دیده نمی‌شود مگر در افراد مسن‌تر.

▪ خیلی‌ها نگران خط‌ برش روی صورت‌شان هستند. شما از کجا فک را برش می‌دهید؟

ـ امروزه تمامی جراحی‌های تصحیح ناهنجاری‌های فک از داخل دهان انجام می‌شود بنابراین روی صورت هیچ‌گونه اثری به جای نمی‌ماند و نگرانی بیماران در این زمینه بی‌مورد است.

▪ و بعد از جراحی باید چه نکاتی را رعایت کنند؟

ـ بیماری که تحت عمل جراحی فک قرار گرفته باید مراقب باشد تا ضربه‌ای به فک وارد نشود چون می‌تواند باعث جابه‌جایی استخوان‌ها شده یا ابزارهای نگه دارنده داخل فک را شل کند. بیماران بهتر است از مسافرت‌های طولانی پرهیز کنند و در خودرو باید حتما کمربند ایمنی را ببندند. بهتر است این بیماران تا مدتی از ورزش‌های سنگین خودداری کنند. رعایت بهداشت برای این بیماران بسیار مهم و واجب است. این افراد از روز بعد از عمل باید مسواک بزنند و دهان خود را با دهان‌شویه شستشو بدهند.

▪ و اگر دهانشان با سیم بسته شود؛ چه‌طور؟

ـ بیمارانی که دهانشان باید با سیم بسته بماند، قبلا باید تا شش هفته در این وضعیت می‌ماندند اما در حال حاضر تا سه هفته هم می‌توان این زمان را تقلیل داد. دو تا سه هفته دهان با سیم بسته می‌شود و بعد از این مدت سیم باز شده و به جای آن دهان با کش بسته می‌شود. در واقع در دو هفته اول دهان مطلقا باز نمی‌شود اما بعد از جایگزینی سیم با کش، دهان بیشتر از حالت قبل باز می‌شود. در مجموع حدود یک ماه و نیم طول می‌کشد تا بیمار از دست سیم و کش راحت شود. کسانی که فکشان با سیم بسته شده باید بیشتر مایعات و غذاهای صاف شده (مثل سوپ مایع و رقیق) استفاده کنند. در واقع در مدت دو هفته‌ای که دهان اصلا نباید باز شود بیمار نباید از غذاهایی که نیاز به جویدن دارند، استفاده کند. بعد از برداشتن سیم و گذاشتن کش بیمار می‌تواند رژیم غذایی خیلی نرمی داشته باشد مثل سوپی که نیاز به جویدن زیاد نداشته باشد. بعد از یک ماه بیمار می‌تواند از غذاهای جویدنی استفاده کند. رژیم غذایی این بیماران باید حتما به گونه‌ای باشد که مواد غذایی مورد نیاز را دریافت کنند. کسانی که دهان‌شان باز می‌شود باید از غذاهای شل استفاده کنند یعنی غذاهایی که نیاز به جویدن شدید ندارند مثل سوپ، پوره، نان نرم، برنج و خورشت نرم که مواد سخت و سفت نداشته باشند اما بعد از سه تا چهار هفته می‌توانند رژیم غذایی عادی داشته باشند.

▪ ارتودنسی بعد از جراحی هم لازم است؟

ـ بیمار بعد از اتمام جراحی باید تحت کنترل جراح و ارتودنسیت باقی بماند. یکی از مشکلات بعد از جراحی‌های تصحیحی فک، تمایل عضلات فک برای برگشت به حالت قبل از جراحی است. عضلات به خاطر عادت قصد دارند به وضعیت قبلی برگردند و طبعا کشش آنها می‌تواند فک را هم به وضعیت قبل از جراحی برگردانده و باعث شکست جراحی شود. باید با این کشش عضلانی مقابله شود که این کار از طریق استفاده از دستگاه‌های ارتودنسی صورت می‌گیرد. ارتودنسی بعد از جراحی در واقع مرحله نهایی درمان است که تغییرات جزیی در وضعیت دندان‌ها اعمال می‌شود و بعد از دو تا سه ماه دستگاه‌های ثابت از داخل دهان برداشته شده و پلاک‌های متحرک برای تثبیت وضعیت دندان‌ها در مرحله نگه‌دارنده به بیمار داده می‌شود.