طالبان خوب, طالبان بد

اگر تا روز شنبه باقی بمانیم, می خواستم بگویم شرایط افغانستان به سمت و سویی می رود که موضوع مذاکره با طالبان به بحثی اساسی در راهکار جدید امریکا در افغانستان تبدیل خواهد شد

اگر تا روز شنبه باقی بمانیم، می خواستم بگویم شرایط افغانستان به سمت و سویی می رود که موضوع مذاکره با طالبان به بحثی اساسی در راهکار جدید امریکا در افغانستان تبدیل خواهد شد. مفهوم عبارت فوق این است که پس از هشت سال امریکایی ها دریافتند که بحران افغانستان راه حل نظامی ندارد و راه حل غیرنظامی آن نیز چیزی نیست جز مذاکره و کنار آمدن با طالبان. طرح موضوع مذاکره با طالبان بی درنگ به علامت سوالی مبدل می شود که به صورت جداگانه به دو موضوع اساسی می پردازد؛ اول اینکه آیا طالبان قابلیت مذاکره، معامله و کنار آمدن را دارد و دوم اینکه آیا طالبان به مرزبندی های جدیدی با القاعده رسیده است که براساس آن بتوان به معامله و توافق با این جریان افراطی پرداخت؟

براساس یک دیدگاه اساساً طرح موضوع مذاکره با طالبان و علنی شدن تفکیک طالبان به طالبان خوب و بد احتمالاً آتش تهیه به راه انداختن جنگی روانی در درون واحدهای طالبان است که با هدف ترغیب و تشویق و تطمیع طیف هایی از طالبان برای کنار آمدن با دولت فعلی افغانستان صورت می گیرد.

لازم به یادآوری است که سال گذشته دو دور مذاکره با وساطت دولت عربستان در مکه صورت گرفت اما به سرانجامی نرسید.

برگزاری یک انتخابات ریاست جمهوری مساله دار در افغانستان و بی اعتبار شدن مشروعیت دولت در این کشور، فضای سیاسی، امنیتی افغانستان را چنان دچار به هم ریختگی کرده که بعید به نظر می رسد سازمان ها و دوایر نیم بند دولتی اعتبار یا توانایی برای اداره امور این کشور داشته باشند. انتشار اخبار جدیدتری مبنی بر اینکه فقط دو سه استان از ۳۴ استان افغانستان در کنترل طالبان قرار ندارد، فقط حاکی از این است که افغانستان احتمالاً در آینده نزدیک مجبور خواهد شد دوباره طالبان را بیازماید. شواهد دیگری نیز حاکی از آن است که طالبان به غیر از عملیات نظامی و به راه انداختن تاکتیک های محیرالعقولی که بعضاً پنتاگون را متعجب کرده، امواج دیپلماسی خود را نیز به ترتیبی به راه انداخته است. پیش از این نیز سیگنال هایی در خلال اطلاعیه های طالبان دریافت می شد که بعید به نظر می رسد به صورت تصادفی منتشر شده باشند.

سال گذشته «آقاجان معتصم» رئیس کمیته سیاسی در مصاحبه یی با عبدالسعود به تمجید از دولت عربستان سعودی پرداخته و خواستار اتحاد جهان اسلام بدون تاکید بر هیچ استثنایی شده است. وی همچنین تصریح کرده که از مدارس اسلامی همه مذاهب اسلامی حمایت می کند و هیچ تبعیضی بین آنان قائل نیست.

اظهارنظر فوق به نحو صریح و آشکاری اعلام مواضعی است که با دیدگاه های القاعده و افراط گرایان وهابی متفاوت است و احتمالاً به صورت عمدی بیان شده است. به عبارت دیگر اظهارنظر رئیس کمیته سیاسی طالبان مبنی بر اینکه مدارس شیعیان و کشورهای شیعه را به رسمیت می شناسد، نافی دیدگاه آشکار افراط گرایی القاعده است و به هیچ عنوان به مفهوم آن نیست که القاعده نیز در دیدگاه های خود تجدیدنظر کرده است.

یک بار دیگر در میانه اوج حملات انتحاری که بسیاری از غیرنظامیان افغان را قتل عام می کرد، کتابچه راهنمایی از سوی طالبان منتشر شد که صریحاً کشتار غیرنظامیان را نفی کرده و از افراد رده پایین خود خواسته نسبت به ریخته شدن خون غیرنظامیان و مردم عادی حساس باشند. با توجه به اینکه مدیریت اصلی حملات انتحاری و شبکه سازماندهی حملات انتحاری در افغانستان و پاکستان که به نظر می رسد در دست القاعده یا طیف های بسیار نزدیک به القاعده باشد انتشار کتابچه مفهومی ندارد جز اظهار نارضایتی طالبان از ادامه روند حملات انتحاری که از سوی القاعده مدیریت و سازماندهی می شود. یکی دیگر از مهم ترین اطلاعیه های حاوی مواضع ریویزیونیستی در دیدگاه های طالبان، مربوط به نامه سپتامبر گذشته است که ملاعمر طی آن تاکید کرده امارات اسلامی افغانستان به عنوان یک دولت مسوول دست خود را برای آسیب رساندن به دیگر کشورها دراز نخواهد کرد. عبارات فوق از سوی بسیاری از تحلیلگران به عنوان انقلابی واقعی در مواضع طالبان مورد شناسایی قرار گرفت.

اما مهم ترین تحولی که جدیداً پدیدار شدن مواضع جدید ملاعمر را مورد تاکید قرار می دهد نامه به امریکایی ها است که مجله اینترنتی ویکلی استاندارد به قلم اناند گوپال منتشر کرد و پنج احتمال را برای ارزیابی پیام ملاعمر مطرح کرد. انتشار این مقاله در سایت پرنفوذ ویکلی استاندارد در واقع افشای این خبر بود که مبادلات جدیدی با طالبان در راه است. در این پیام که به تاریخ چهارم دسامبر حدود سه هفته پیش از سوی ملاعمر به امریکایی ها نوشته شده، وی تاکید کرده طالبان آماده دادن ضمانت های حقوقی است مبنی بر اینکه از خاک افغانستان هیچ حمله یی به کشور ثالثی صورت نگیرد. به غیر از اینکه انتشار این پیام از سوی برخی به آشکار شدن نوک کوه یخ از درون آب تعبیر شد، حاکی از آن است که طالبان روی توافق یا مذاکره برای بازگشت به قدرت حساب جدی باز کرده و آماده گفت وگو است. به غیر از این، انتشار چنین پیام صریحی از سوی ارشدترین مقام طالبان فقط حاکی از آن است که اتفاق های جدیدی در روابط طالبان و القاعده رخ داده و سازماندهی تشکیلات طالبان دیگر خود را موظف به پیروی مو به مو از مواضع القاعده نمی داند. به عبارت دیگر احتمالاً طالبان تصمیم گرفته در دور بعدی رسیدن به قدرت حساب منافع خود را از القاعده و افراط گرایان عرب جهان وطنی جدا کند.

پیرو علنی شدن پیام ملاعمر، هیلاری کلینتون وزیر خارجه امریکا و دیگر مقام های امریکایی دریافت چنین پیامی را تکذیب کردند ولی احتمالاً علنی نکردن موضوع تماس با طالبان می تواند به این دلیل صورت گرفته باشد که نمی خواهند باب مراوده بسته شود یا آسیب ببیند. لازم به یادآوری است که حکومت پنج ساله طالبان یا امارات اسلامی افغانستان به خاطر حمایت تشکیلات طالبان از بن لادن دچار فروپاشی شد. امریکایی ها پیرو حادثه ۱۱ سپتامبر و شناسایی القاعده به عنوان طراح حملات سریالی به ستون های مرکزی دولت امریکا خواستار تحویل بن لادن از سوی طالبان شدند. وقتی ملاعمر آینده سیاسی حکومت خود را به رفاقت با بن لادن گره زد هیچ گاه فکر نمی کرد بساط بدوی حاکمیت او به زودی برچیده می شود و همه آنها آواره کوه ها و غارهای توره بوره شوند با این حال پیام امروز طالبان حاکی از آن است که طالبان به جمع بندی جدیدی نائل شده مبنی بر اینکه پیروی تام و تمام از القاعده نه تنها به صلاح جنبش نبوده که خطایی استراتژیک و تاریخی بوده است.

اشاره به یک نکته نیز حائز اهمیت است و آن اینکه این اواخر ملاعمر زیاد نامه می نویسد و انتشار نامه سه هزار کلمه یی وی در پاسخ به انتشار استراتژی جدید اوباما در افغانستان حاکی از اتخاذ راهکارهای جدید از سوی اوست. به عبارت دیگر مذاکره خود نوعی جنگ است که با تغییر شکل مخاصمه بروز می کند. نامه پراکنی های طالبان و تایید و تکذیب های دو طرف فقط حاکی از آن است که اتفاق جدیدی در روابط امریکایی ها و طالبان در حال رخ دادن است که یحتمل آینده افغانستان و منطقه را دچار تحول خواهد کرد.

فرزانه روستایی