امارات و قطر؛ پیشتاز آموزش عالی در منطقه

پس از گسترش سریع مناطق آزاد و زیرساخت‌های اقتصادی در امارات و موفقیت این اتحادیه، شهر-بندرهای نفتی در برنامه‌های توسعه اقتصادیش، این کشور به یک الگوی موفق برای سایر کشورهای …

پس از گسترش سریع مناطق آزاد و زیرساخت‌های اقتصادی در امارات و موفقیت این اتحادیه، شهر-بندرهای نفتی در برنامه‌های توسعه اقتصادیش، این کشور به یک الگوی موفق برای سایر کشورهای حاشیه جنوبی خلیج‌فارس تبدیل شد. کشور قطر هم با تغییراتی چند الگوی امارات را برنامه اصلی توسعه خود قرار داد تا با استفاده از ثروت حاصل از منابع گازی خود به توسعه پایدار دست یابد.

با این‌حال هر دو کشور از ابتدا می‌دانستند که برای پایداری دستاوردهای اقتصادیشان باید در بازارهای منطقه‌ای تقاضایی ثابت و رو به افزایش برای خدمات اقتصادهای بومی و تک محصولیشان ایجاد کنند. سرمایه‌گذاری موفقیت آمیز امارات در صنعت توریسم و تبدیل شارجه و دبی به تفرجگاه‌های بین‌المللی در مرحله دوم به سرمایه‌گذاری گسترده امارات و قطر بر آموزش عالی تبدیل شد.

دانشگاه‌های عمومی و دولتی امارات مختص شهروندان این کشور هستند، ولیکن نزدیک به هشتاد‌درصد جمعیت ساکن امارات غیر بومی می‌باشند. و بخش عمده‌ای از این جمعیت مهاجر را جوانان جویای کار و فرزندان خانواده‌های مهاجر تشکیل می‌دهند. در نتیجه از ابتدای رشد سریع اقتصادی تقاضای بالایی برای آموزش عالی خصوصی در این کشور وجود داشت.

این تقاضای بالا باعث شد تا بسیاری از دانشگاه‌های آمریکایی و اروپایی در امارات شعباتی تاسیس کنند که با استقبال جمعیت مهاجر این کشور روبه‌رو شدند. پس از مدتی علاوه بر جمعیت مهاجر دانشجویان زیادی از کشورهای منطقه، به‌ویژه ایران، برای ادامه تحصیل خود عازم این کشور شدند تا علاوه بر آنکه در کشوری نزدیک به زادگاهشان ادامه تحصیل بدهند از مزایای برنامه‌های آموزشی دانشگاه‌های شناخته شده جهان استفاده کنند. قطر با فراگیری از این تجربه شهر دانشگاهی قطر را تاسیس کرد و تعدادی از بهترین دانشگاه‌های آمریکایی را دعوت کرد تا در این کشور شعباتی ایجاد کنند. در میان این دانشگاه‌ها می‌توان به دانشگاه کورنل، نورث وسترن، جورج تاون، مشترک‌المنافع ویرجینیا، تگزاس‌ای اند ام و کارنگی ملون اشاره کرد. به این ترتیب تجربه امارات وارد مرحله تازه‌ای شد و کشور قطر اساس استراتژی خود را بر جذب دانشجو از کشورهای خاورمیانه، شمال آفریقا و شبه قاره هند قرار داد.

برنامه ریزان هر دو کشور امارات و قطر دلایل زیادی دارند تا به موفقیت چنین طرحی خوش بین باشند. افزایش جمعیت در منطقه و افزایش روزافزون تقاضا برای ادامه تحصیلات دانشگاهی در کنار افزایش مشکلات سفر به قاره اروپا و آمریکای شمالی باعث شده است تا این کشورها از مزیت نسبی در ارائه این خدمات برخوردار باشند. و بسیاری از جوانان منطقه تحصیل در این کشورها را به تحصیل در آمریکای شمالی و اروپا ترجیح بدهند. به اینها باید فاکتور فرهنگی را اضافه کرد و یادآور شد در حالی که خانواده‌های بسیاری ممکن است نگران تاثیر فرهنگ غربی بر فرزندانشان باشند در کشورهای امارات و قطر چنین نگرانی‌هایی ندارند. سوال این است که ایرانیان در این میان چه می‌توانند انجام دهند؟

ورود این دانشگاه‌های شناخته شده به منطقه خلیج‌فارس هم می‌تواند یک فرصت باشد و هم یک تهدید. چون معمولا درباره تهدیدات صحبت می‌شود، بهتر است درباره این پدیده به‌عنوان یک فرصت صحبت کنیم. گسترش آموزش عالی در منطقه به معنای فرصت‌های کاری بیشتر برای متخصصان و دانشگاهیان ایرانی‌ است. با توجه به اینکه ‌درصد بالایی از آن‌ها دانش آموخته دانشگاه‌های برجسته آمریکای شمالی هستند، می‌توانند با بهره‌گیری از فرصت پیش آمده نقش کلیدی در گسترش و بعدها در هدایت آموزش دانشگاهی در منطقه خلیج‌فارس ایفا نمایند. موفقیت این دو کشور می‌تواند در آینده باعث تشویق ایران به ایجاد شهرهای مشابهی در جزایر کیش و قشم گردد و راه جدیدی را برای جذب سرمایه‌گذاری‌های خارجی در کشور بگشاید. با این‌حال شکی نیست که در جنوب خلیج‌فارس آموزش عالی در حال اثبات کارآیی خود در تضمین توسعه پایدار اقتصادی است. از درس‌های این تجربه نباید صرف‌نظر کرد.

علی دادپی

استاد دانشگاه و اقتصاددان