گاز قفقاز در مشت ایران

دیرزمانی نفت, این طلای سیاه را محور توسعه می خواندند این شعار کلیدی بیشتر در میان کشورهای صاحب نفت نمود بیشتری می یافت, اما اینک به اذعان همه بزرگان علم انرژی, گاز, گوی سبقت را از طلای سیاه ربوده و به عنصری استراتژیک و سرنوشت ساز مبدل گشته است

دیرزمانی نفت، این طلای سیاه را محور توسعه می خواندند. این شعار کلیدی بیشتر در میان کشورهای صاحب نفت نمود بیشتری می یافت، اما اینک به اذعان همه بزرگان علم انرژی، گاز، گوی سبقت را از طلای سیاه ربوده و به عنصری استراتژیک و سرنوشت ساز مبدل گشته است. ماجرای قطعی های مکرر گاز روسیه و متعاقب آن گرفتاری های اروپا در سرمای سخت این قاره تا بالا و پایین بردن قیمت ها از سوی روس ها برای ایجاد بازار پررونق، همه و همه اثبات گر این موضوع است که گاز محور اکثر تبادلات دیپلماتیک در جهان انرژی شده است. در این میان ایران نیز با درک صحیح این واقعیت، هوشمندانه و زیرکانه وارد کارزار شده و دیپلماسی خود در این عرصه را فعال کرده است.

ایران با داشتن ۲۹/۲ میلیارد متر مکعب ذخیره گازی، قدرت اول منطقه در حوزه انرژی پاک محسوب می شود، از طرفی ایران خود یک مصرف کننده بزرگ گاز است و به دلیل تبدیل شدن گاز به سوخت اول مصرفی در سبد انرژی ایرانیان، در حال حاضر تامین گاز مورد نیاز کشور یک اولویت استراتژیک برای وزارت نفت کشورمان است. به تازگی یک قرارداد میان ایران و جمهوری آذربایجان منعقد شده است که بر اساس آن ایران سالانه ۵۰۰ میلیون متر مکعب گاز از همسایه شمال غربی خود خواهد خرید، جمهوری آذربایجان پراهمیت ترین کشور دارنده ذخایر هیدروکربنی در حوزه قفقاز است که طی سالهای اخیر تلاش گسترده ای را برای حضور جدی در بازارهای منطقه ای انرژی آغاز کرده است، قرارداد گازی منعقد شده میان تهران و باکو، استحکام بخش رابطه چند ساله میان بخش های متولی گاز دو کشور است که نقطه آغازین آن قرارداد قدیمی سوآپ گاز میان ایران و آذربایجان و جمهوری نخجوان تلقی می شود.

آنچه که مسلم است وزارت نفت ایران با عقد قرارداد اخیر خود با جمهوری آذربایجان گامی مهم در راه حضور در تجارت منطقه ای گاز برداشته است و تعامل منطقه ای ایران را در منطقه استراتژیک قفقاز به رشته گاز پیوند زده است. به جز آثار و تبعات مثبت سیاسی که این امر برای کشورمان به دنبال خواهد داشت در عرصه اقتصادی نیز فواید آشکار و نهانی برای کشورمان در پی خواهد داشت، مناطق شمال غربی کشورمان هم زمستان هایی سرد را تجربه می کنند و هم فعالیت صنعتی گسترده ای را شاهد هستند به تعبیری دیگر مصرف گاز در دو محور خانگی و صنعتی در حوزه شمال غرب کشورمان پر رونق است و تامین گاز این بخش از کشورمان همواره جزو دغدغه های پراهمیت مسئولان وزارت نفت ایران بوده است.از طرفی استانهای اردبیل، آذربایجان غربی و شرقی نسبت به کانون های عمده تولید گاز کشورمان در عسلویه و خوزستان فاصله ای طولانی دارند و گاز وارداتی از آذربایجان می تواند علاوه بر تامین نیازهای مصرف خانگی این مناطق، نقش توسعه دهنده و اهرم رونق اقتصاد واحدهای صنعتی گاز محور سه استان یاد شده را بر عهده گیرد.

واقعیت این است که بر اساس تکالیف ابلاغی در سند چشم انداز بیست ساله نظام، ایران تا سال ۱۴۰۴ شمسی باید حداقل ۸ درصد از حجم تجارت جهانی گاز را در دست بگیرد، ورود به عرصه تجارت گاز تنها به منزله صادرات یک سویه نیست، فضای تجارت امروز گاز در جهان با روش های سنتی تجاری تفاوت های فاحش و فوری دارد، کسب سهم در بازار جهانی تجارت گاز مستلزم داشتن تعامل های گسترده منطقه ای و کسب اعتبار اقتصادی در میان مصرف کنندگان بزرگ و صادرکنندگان عمده گاز است، بر همین اساس می توان ادعا کرد شرکت ملی صادرات گاز با ورود به عرصه تجارت گاز در حوزه استراتژیک قفقاز و عقد قرارداد خرید گاز از شرکت دولتی سوکار گام نخست ورود به حوزه تجارت منطقه ای گاز را با زیرکی برداشته است و امکان بازی در زمین مبادلات جهانی گاز را برای کشورمان برداشته است.

کشور جمهوری آذربایجان، هم اکنون به کشورهای ترکیه و گرجستان گاز صادر می کند و با عقد قراردادی با شرکت گاز پروم روسیه قرار است از سال جاری به روسیه نیز گاز صادر کند، همچنین اروپایی ها در راستای تنوع بخشی به سبد انرژی وارداتی خود تمایل آشکاری به واردات گاز از آذربایجان نشان داده اند، این کشور همچنین قرار است از سهامداران مهم و تامین کنندگان برجسته خط لوله معروف به نابوکو باشد، با این وصف می توان گفت ارتقای سطح تعاملات گازی میان تهران و باکو، علاوه بر مزایای اقتصادی ناشی از تامین گاز آنان برای مناطق شمال غرب کشورمان، ایران را وارد کریدور منطقه ای تجارت گاز قفقاز و شرق اروپا می کند. واقعیت این است که باید در عرصه انرژی و به ویژه در زمینه گاز که شاهد تقاضای مصرف روز افزون در سطح جهان است کشورمان سیاستی هوشمندانه را برای ارتقای سطح تعاملات منطقه ای وبهره گیری از فرصت های فرارویش به کار بندد، اگر به روزی برسیم که در غالب قراردادهای واردات و در عین حال صادرات گاز در منطقه خاورمیانه، آسیای میانه و قفقاز اثری ملموس از حضور ایران دیده شود می توان انتظار داشت که تهران به مرکز کنترل و مدیریت بازار منطقه ای گاز تبدیل شده است. از این رهگذر و در صورت تبدیل شدن به پای ثابت تعامل های منطقه ای در حوزه تجارت گاز، ایران به بی بدیل ترین سطح از قدرت چانه زنی سیاسی و اقتصادی در منطقه دست خواهد یافت.

نویسنده : حمیدرضا شکوهی