دروازه های بهشت

مرور شصت و نهمین دوره جشنواره فیلم ونیز

جشنواره بین‌المللی فیلم ونیز ۸۰ساله شده اما هنوز به هفتادمین دوره نرسیده است. کنت جوزپه وُلپی در سال ۱۹۳۲ آن را با عنوان «ویژه هنر بین‌المللی سینما» بنیانگذاری کرد و اولین فیلمی که در این جشنواره به نمایش درآمد، «دکتر جکیل و آقای هاید» روبن مامولیان بود که روز ششم آگوست ۱۹۳۲ و در جریان هجدهمین دوره بی‌ینال (نمایشگاه دوسالانه) ونیز به روی پرده رفت. بعد از آن -به استثنای چند سال که به علت بروز جنگ و مسایلی از این قبیل وقفه‌هایی در فعالیت آن به وجود آمد- جشنواره ونیز هرساله در اواخر ماه آگوست و اوایل سپتامبر در جزیره لیدو ونیز ایتالیا برگزار شد و به عنوان یکی از معتبرترین و کهن‌ترین جشنواره‌های سینمایی طراز اول جهان باقی ماند.

این جشنواره به‌طور کلی وابسته به بی‌ینال ونیز است -یک نمایشگاه بزرگ هنر معاصر که از سال ۱۸۹۵ هر دو سال یک‌بار (در سال‌های با رقم فرد) در ونیز برگزار شده است و یکی از معتبرترین نهادهای فرهنگی جهان به شمار می‌رود که علاوه بر جشنواره بین‌المللی فیلم، دارای بخش‌های دیگری مانند نمایشگاه بین‌المللی هنر، نمایشگاه بین‌المللی معماری، جشنواره موسیقی معاصر، جشنواره تئاتر و جشنواره رقص معاصر است. هدف از جشنواره بین‌المللی فیلم ونیز «ارتقای آگاهی نسبت به جنبه‌های گوناگون سینما در سطح بین‌المللی در همه فرم‌های آن: به عنوان هنر، سرگرمی و صنعت با روحیه آزادی و مدارا» و همچنین «مرور گذشته‌ها و ادای دین به چهره‌های شاخص سینما» اعلام شده است. شصت و نهمین دوره جشنواره ونیز (که عنوان رسمی آن به زبان ایتالیایی Mostra Internazionale d’Arte Cinematografica della Biennale di Venezia است) با مدیریت آلبرتو باربرا از فردا، چهارشنبه ۲۹ آگوست (هشت شهریور) کار خود را آغاز می‌کند و تا هشت سپتامبر ۲۰۱۲ (۱۷ شهریور ۱۳۹۱) برقرار است. امسال در بخش مسابقه جشنواره ونیز آثاری از فیلمسازانی مانند ترنس مالیک، پل تامس اندرسن، الیویه آسایا، تاکشی کیتانو، کیم کی دوک، برایان دی پالما و فیلمساز ایرانی‌تبار مقیم آمریکا، رامین بحرانی با هم رقابت می‌کنند. از ایران نیز فیلم «خانه پدری» کیانوش عیاری در بخش رقابتی «افق‌ها» حضور دارد.

● بخش‌ها و جایزه‌ها

طبق آمار رسمی اعلام‌شده در سایت جشنواره ونیز، امسال در مجموع ۳۲۳۱ فیلم (۱۴۵۹ فیلم بلند و ۱۷۷۲ فیلم کوتاه) بازبینی شده و از این میان ۱۸ فیلم در بخش «ونیز ۶۹» (بخش رقابتی اصلی)، ۱۵ فیلم داستانی و ۹ فیلم مستند و رویدادهای ویژه در بخش خارج از مسابقه، ۱۸ فیلم بلند و ۱۵ فیلم کوتاه در بخش «افق‌ها»، نسخه احیا و بازیابی‌شده ۱۰ فیلم در بخش مرور «! ۸۰» و نسخه اصلاح‌شده ۱۹ فیلم بلند داستانی و ۹ مستند در بخش «کلاسیک‌های ونیز» حضور دارند. همچنین در بخش «کنتراکامپو ایتالیانو» هفت فیلم بلند داستانی، هفت فیلم کوتاه و هفت فیلم مستند ایتالیایی که همه برای اولین بار نمایش داده می‌شوند، در رده‌های مربوط به خود با هم رقابت می‌کنند.

دو بخش خودمختار نیز در جشنواره وجود دارد: هفته بین‌المللی منتقدان (مجموعه‌ای از هفت فیلم از آثار فیلمسازان فیلم اولی که توسط کمیسیون برگزیده SNCCI -سندیکای ملی منتقدان سینمایی ایتالیا- انتخاب می‌شوند) و روزهای ونیز (بخش مستقلی که توسط انجمن فیلمسازان ایتالیایی ANAC برگزار می‌شود). در مجموع، از آثاری که در این دوره جشنواره بر پرده می‌روند، ۵۰ فیلم برای اولین بار است که پیش چشم تماشاگر می‌آیند. ونیز امسال در زمینه نمایش در فضای «مجازی» نوآوری به خرج داده است و برای اولین بار در تاریخ، تعدادی از فیلم‌های جشنواره (۱۰ فیلم بلند و سه فیلم کوتاه از بخش «افق‌ها») همزمان با سالن‌های سینما به صورت آنلاین به نمایش درمی‌آیند. (البته تعداد افرادی که می‌توانند به صورت آنلاین تماشا کنند محدود به ۵۰۰نفر است که آن را از پیش رزرو کرده‌اند و بلیت فیلم‌هایی که همراه زیرنویس در این سالن نمایش «مجازی» دیده می‌شوند به بهای چهار یورو فروخته شده است.)

فیلم‌ها در سالن تاریخی «پالاتزو دل چینما» در لونگومار مارکونی و سالن‌های اطراف آن به روی پرده می‌روند و تعدادی از آنها برای جوایزی رقابت می‌کنند که مهم‌ترین آنها «شیر طلایی» یا جایزه اصلی جشنواره است که به بهترین فیلم بخش مسابقه اصلی اهدا می‌شود. طبق روال سال‌های گذشته «شیر نقره‌ای» به بهترین کارگردان داده می‌شود و «جام وُلپی» به بهترین بازیگران زن و مرد نقش اصلی (جایزه‌ای که در دهه ۱۹۹۰ به بازیگران نقش مکمل نیز داده می‌شد). جایزه ویژه هیات داوران و احتمالا یک شیر ویژه به یک کارگردان یا بازیگر یا فیلم در بخش رقابتی اصلی نیز تعلق خواهد گرفت. در بخش «افق‌ها» که به «روندهای تازه در سینمای جهان و زبان بیانی فیلم» اختصاص دارد، جایزه «افق‌ها» و جایزه ویژه هیات داوران افق‌ها (برای فیلم‌های بلند)، جایزه فیلم کوتاه افق‌ها و جایزه افق‌ها برای فیلم نیمه‌بلند اهدا می‌شود و یک جایزه برای هر بخش «کنتراکامپو ایتالیانو» نیز در نظر گرفته شده است. جایزه‌ای موسوم به «اوزلّا طلایی» نیز در دو بخش، بهترین دستاورد فنی (فیلمبرداری، موسیقی و نظایر آنها) و بهترین فیلمنامه اهدا خواهد شد. یک جایزه افتخاری موسوم به «پِرسُل» هم در این جشنواره وجود دارد که امسال مایکل چیمینو، فیلمساز آمریکایی دریافت‌کننده آن خواهد بود.

● فیلم‌ها

اسامی فیلم‌های منتخب بخش‌های مختلف در کنفرانس مطبوعاتی ۲۶ ژوییه (پنج مرداد) در رم اعلام شد. فیلم افتتاحیه جشنواره ونیز امسال «بنیادگرای ناراضی» به کارگردانی میرا نایر است که در بخش خارج از مسابقه نمایش داده می‌شود.

در بخش «ونیز ۶۹» یا مسابقه اصلی ۱۸ فیلم رقابت می‌کنند. یکی از این فیلم‌ها «به هر قیمت» ساخته رامین بحرانی، درامی است که داستان آن درون یک خانواده کشاورز در شرق آمریکا می‌گذرد و دنیس کواید، زک افرون، کیم دیکنز، هیثر گراهام از بازیگرانش هستند. این فیلم محصول آمریکاست با زمان نمایش ۱۰۵ دقیقه. عنوان فیلم «به سوی شگفتی» تازه‌ترین اثر ترنس مالیک –برنده نخل طلای جشنواره کن ۲۰۱۱ با فیلم «درخت زندگی»- به جزیره «مون سن میشل» در نرماندی فرانسه اشاره دارد که لقب «شگفت» به آن داده‌اند و درامی رمانتیک است با بازی بن افلک، اولگا کریلنکو، ریچل مک آدامز، خاویر باردم، محصول آمریکا با زمان نمایش ۱۱۲ دقیقه. «چیزی در هوا» ساخته الیویه آسایا که عنوان اصلی آن «پس از ماه مه» (APRÈS MAI) است، محصول فرانسه با زمان نمایش ۱۲۲ دقیقه، درامی است با محور طغیان جوانان در اواخر دهه ۱۹۶۰. «فراتر از اهانت» به کارگردانی تاکشی کیتانو اکشن جنایی دیگری است درباره روابط پلیس و یاکوزای ژاپن در ادامه فیلم قبلی این کارگردان که «اهانت» نام داشت، محصول ژاپن با زمان ۱۱۰ دقیقه. «پی یتا» (یا «حضرت مریم سوگوار») محصول کره جنوبی، درامی است به کارگردانی کیم کی-دوک؛ «خلأ را پر کن» نیز درامی است به زبان عبری به کارگردانی راما بورشتین و ییگال بورشتین و «زهدان» ساخته بریلانته مندوزا نیز یک درام صددقیقه‌ای است محصول فیلیپین و «خیانت» (Izmena) به کارگردانی کریل سربرنیکف، محصول روسیه با زمان نمایش ۱۱۵ دقیقه یک درام دیگر. «زیبای خفته» به کارگردانی مارکو بلوکیو درامی است که در آن، اغما و مرگ یک شخصیت زندگی چند شخصیت دیگر را به هم پیوند می‌دهد، محصول مشترک ایتالیا و فرانسه با زمان نمایش ۱۱۵ دقیقه که تونی سرویلو و ایزابل اوپر در آن بازی کرده‌اند. یک فیلم دیگر نیز با بازی تونی سرویلو در بخش مسابقه اصلی جشنواره ونیز قرار دارد؛ درام «چنین پسری بود» به کارگردانی دانیل چیپری (که اتفاقا فیلمبردار «زیبای خفته» نیز بوده است) محصول ایتالیا. «یک روز ویژه» فرانچسکا کومانچینی باز هم یک درام ایتالیایی دیگر است و «فصل پنجم» به کارگردانی پیتر بروسنس و جسیکا وودورث نیز درامی دیگر محصول فرانسه، هلند و بلژیک با زمان نمایش ۹۳ دقیقه است. «اشتیاق» به کارگردانی برایان دی پالما محصول مشترک فرانسه و آلمان با بازی ریچل مک آدامز، نومی راپیس، پل اندرسن و کارولین هرفورث - در واقع، بازسازی آخرین فیلم آلن کورنو، فیلمساز فقید فرانسوی که «جنایت عشق» نام داشت- تریلری است بر محور انتقام. «سوپراستار» خاویر ژیانولی محصول مشترک فرانسه و بلژیک با بازی سسیل دوفرانس –بازیگر «پسربچه با دوچرخه» برادران داردن- ظاهرا تنها اثر کمدی در میان این همه فیلم‌های عبوس است و فیلم دیگری در بخش مسابقه ونیز که به عنوان یک درام پرماجرا، نشانه‌هایی از کمدی دارد «تعطیلات بهاری» هارمونی کورین محصول آمریکا با شرکت جیمز فرانکو، سلینا گومز، ونسا هاجنز و اشلی بنسن درباره چند دانشجو که به امید پیدا کردن پول برای خوش گذراندن در تعطیلات بهار خود سر از دام باندهای قاچاق مواد مخدر درمی‌آورند. یکی از طولانی‌ترین فیلم‌های این بخش با زمان ۱۵۱ دقیقه درام جنگی تاریخی «خطوط ویلینگتون» والریا سارمینتو محصول مشترک پرتغال و فرانسه است که نونو لوپز، سوایا چاوز، جان مالکویچ و ماتیو آمالریک در آن حضور دارند. «بهشت: ایمان» محصول اتریش، فرانسه و آلمان با مدت‌زمان ۱۱۳ دقیقه را اولریش سیدل، فیلمساز اتریشی در ادامه فیلم دیگر خود، «بهشت: عشق» که چند ماه پیش در جشنواره کن بر پرده رفت، ساخته است.

سرانجام، «استاد» پل تامس اندرسن بعد از مدت‌ها گمانه‌زنی و اخبار ضد و نقیض در مورد رسیدن و نرسیدن فیلم به جشنواره ونیز، در آخرین دقایق به عنوان هجدهمین فیلم به جمع آثار بخش مسابقه پیوست. پل تامس اندرسن برای اولین بار با این فیلم در بخش مسابقه جشنواره ونیز شرکت کرده است. «استاد» که شب اول سپتامبر (۱۱ شهریور) در نسخه ۷۰ میلیمتری در کاخ سینمای ونیز به روی پرده خواهد رفت، محصول آمریکا است با زمان نمایش ۱۳۷ دقیقه که فیلیپ سیمور هافمن، یواکین فونیکس و ایمی آدامز در آن بازی کرده‌اند؛ یک درام زندگینامه‌ای درباره سرآغاز پدیده ساینتولوژی در آمریکای پس از جنگ جهانی دوم.

در بخش «افق‌ها» فیلم وطنی «خانه پدری» کیانوش عیاری که از زمان نوجوانی تا کهنسالی یک مرد ۸۶ساله را به تصویر کشیده است و مهدی هاشمی، مهران رجبی، ناصر هاشمی و شهاب حسینی در آن بازی کرده‌اند، احتمالا مهم‌ترین فیلم از نظر خوانندگان ماست. دیگر فیلم‌های بلند این بخش عبارتند از: درام «وَجدا» به کارگردانی حیفا المنصور محصول مشترک آلمان و عربستان سعودی؛ «من هم» ساخته آلکس بالابانوف از روسیه؛ «بندبازی» ایوانو دی ماتئو محصول مشترک فرانسه و ایتالیا؛ «فاصله» لئوناردو دی کاستانزا محصول مشترک ایتالیا، سوییس و آلمان؛ «زمستان نارضایتی» ابراهیم البطوط از مصر؛ «تانگو آزاد» فدریک فونتین محصول بلژیک، فرانسه و لوکزامبورگ؛ «مرد بُرنده» ساخته آیدان هوبل؛ «پرواز با درنا» محصول چین کار مشترکی از رویجون لی، گائوسو تامن و ووچنگ بایه کو له؛ «هواپیما‌ربایی» توبیاس لیندهولم از دانمارک؛ «لئونس» ژازمین لوپز محصول مشترک آرژانتین، فرانسه و هلند؛ «پروانه‌های زیبا» سالواتوره مرئو از ایتالیا (عنوان فیلم BELLAS MARIPOSAS به زبان اسپانیایی است)؛ «جذر» روبرتو مینروینی محصول مشترک آمریکا، ایتالیا و بلژیک؛ «روز مشت‌زنی» محصول مشترک انگلستان و آمریکا با بازی دنی هیوستن به کارگردانی برنارد رُز؛ «جشن» محصول مشترک الجزایر و فرانسه به کارگردانی جمیله صحرویی و بازی کارگردان در نقش اصلی؛ «اراف، مکانی در میانه» یسیم اوستا اغلو محصول ترکیه؛ «خلسه هزاره‌ای» کوجی واکامتسو از ژاپن؛ مستند «سه خواهر» بینگ وانگ محصول مشترک فرانسه، چین و هنگ‌کنگ. فیلم‌های کوتاه «دست شستن» کارلوس آرملّا از مکزیک، «فلوت» (BANSULLI) از نپال ساخته مین بهام؛ «پیچ تنظیم» (O AFINADOR) فرناندو کامارگو و ماتیوس پاریزی از برزیل؛ «مقاوم» ساخته رناته کاستا و سالا سوری محصول دانمارک، پاراگوئه و فنلاند؛ «اتاق» ساخته آلسیو جانونه از ایتالیا؛ «مارلا» به کارگردانی نیک کینگ از استرالیا؛ «پسر معجزه» جیک ماهافی از آمریکا؛ «طبیعت بیجان زنده» برتراند ماندیکو محصول فرانسه، بلژیک و آلمان؛ «برای شاد بودن فرانک اتی ین» کنستانس مه یر محصول فرانسه با بازی ژرار دوپاردیو؛ «آن یک نفر منم» پرائولا مورابتو محصول استرالیا؛ «لوییزا در خانه نیست» سلیا ریکو کلاولینو از اسپانیا؛ «محموله» کارلو سیرونی از ایتالیا؛ «دعوت» مینگ یانگ یو از کره جنوبی؛ «خارج از قاب» یارگوس زویس محصول یونان آثار دیگر بخش افق‌ها هستند و فیلم کوتاه «جینگانگ جینگ» مینگ لیانگ تسای از چین تایپه فیلم اختتامیه این بخش است.

در بخش‌های خارج از مسابقه و نمایش‌های ویژه آثار مهم کارگردان‌هایی که در دوره‌های قبلی جشنواره حضور داشته‌اند، به نمایش درخواهد آمد. از جمله فیلم‌های این بخش می‌توان به این آثار اشاره کرد: «مردی که می‌خندد» ژان پی یر آمِری محصول فرانسه و جمهوری چک با بازی ژرار دوپاردیو، مارک آندره گروند و امانوئل سینیه؛ مستند «آنتون درست همین‌جاست» لیوبوف آرکوس محصول روسیه؛ «عشق همه چیزی است که لازم داری» سوزان بی‌یر محصول مشترک دانمارک و سوئد با بازی پیرس برازنان؛ دو فیلم از آموس گیتای -«کارمل» محصول مشترک فرانسه و ایتالیا و «لالایی برای پدرم» محصول مشترک فرانسه و سوییس؛ کمدی «جست و جوی اورتنس» پاسکال بونیتزر از فرانسه با بازی کریستین اسکات تامس و ایزابل کاره؛ مستند «فردا بهتر بود» ساخته آیدا کابی از تونس؛ فیلم بسیار بلند ۲۷۰دقیقه‌ای «ندامت» (SHOKUZAI) کیوشی کوروساوا از ژاپن؛ «تای چی ۰» ساخته استیون چانگ از چین؛ «بندباز» به کارگردانی سیمون بروک محصول فرانسه و ایتالیا با بازی کارگردان برجسته تئاتر انگلستان، پیتر بروک؛ مستند کوتاه ۲۱دقیقه‌ای «کلاریس» ساخته لیلیانا کاوانی (نمایش ویژه) از ایتالیا؛ مستند «زندگی موسیقایی انزو اویتابیل» جاناتان دمی محصول مشترک آمریکا و ایتالیا؛ مستند نیمه‌بلند ۵۱دقیقه‌ای «دست زدن به دیوار» ساخته سیلویا گیرالوچی و لوکا ریکیاردی از ایتالیا؛ مستند «نفوذ‌ناپذیر» دانیل اینکالکاتِرا و فاوستا کواترینی محصول مشترک آرژانتین و فرانسه؛ مستند ۱۲۳دقیقه‌ای اسپایک لی درباره مایکل جکسن با عنوان «بد ۲۵»؛ مستند «دارو برای آفریقا» ساخته کارلو مازاکوراتی محصول ایتالیا؛ مستند «شاهد: لیبی» عبدالله اومِیش محصول آمریکا؛ مستند «محموله انسانی» دانیل ویکاری محصول مشترک ایتالیا و آلبانی و مستند ۷۰دقیقه‌ای «آینده من چگونه خواهد بود؟» ساخته مائوریتزیو زاکارو از ایتالیا که زیر نظر ارمانو اولمی در بولونیا ساخته شده و از طریق صدها مصاحبه انتظارات، امیدها، یأس‌ها و هراس‌های نسل جوان ایتالیای امروز را به تصویر کشیده است.

از دیگر آثار بخش خارج از مسابقه می‌توان از فیلم افتتاحیه جشنواره ونیز -«بنیادگرای ناراضی» میرا نایر، محصول مشترک آمریکا، هند و پاکستان با زمان نمایش ۱۲۸ دقیقه که در آن ریز احمد، کیت هادسن، کیفر ساترلند و لیو شرایبر بازی کرده‌اند، نام برد و همچنین «گِبو و سایه» مانوئل دی الیویرا محصول مشترک پرتغال و فرانسه با حضور میشل لانسدال، کلودیا کاردیناله و ژان مورو؛ تریلر سیاسی «شرکتی که حفظ می‌کنی» رابرت ردفورد که در آن کارگردان همراه با شیا لابوف، جولی کریستی، ریچارد جنکینز، سوزان ساراندون، استنلی توچی و نیک نولتی حضور دارد؛ اکشن ترسناک «کوسه» (یا «طعمه سه‌بعدی») ساخته کیمبرلی رندال محصول مشترک استرالیا و سنگاپور؛ «قطع ارتباط» به کارگردانی هنری آلکس روبین محصول آمریکا با بازی آلکساندر اسکارسگارد، مایکل نیکویست و جیسن بیتمن؛ فیلم ترسناک «فراموش‌شده» آلکس اشمیت محصول آلمان؛ فیلم کوتاه ۳۰‌دقیقه‌ای «مدرسه فالکونه» ساخته پاسکواله شیمِکا از ایتالیا که ادای احترامی است به جووانی فالکونه، یک دادستان در سیسیل که با مافیا مبارزه کرد و به قتل رسید و «مرد یخی» آریل ورومن محصول آمریکا که در آن مایکل شانون، واینونا رایدر، کریس اوانز، ری لیوتا و جیمز فرانکو بازی کرده‌اند.

در بخش «! ۸۰» که هشتادمین سالگرد جشنواره فیلم ونیز را گرامی می‌دارد، ۱۰ فیلم کوتاه و بلند احیاشده که امکان تماشای آنها تاکنون وجود نداشته است، نمایش داده می‌شود، از جمله فیلم‌هایی از ژان دلانوی، رناتو کاستلانی، کارلوس سائورا و رائول روییز. بخش «کلاسیک‌های ونیز» هم به نسخه‌های اصلاح‌شده‌ای از آثار فیلمسازان بزرگ اختصاص یافته است؛ فیلم‌هایی مانند «فانی و آلکساندر» اینگمار برگمان، «دروازه‌های بهشت» مایکل چیمینو، «آقایان موطلایی‌ها را ترجیح می‌دهند» هاوارد هاکز، «شبح و خانم مویر» جوزف منکیه ویتس، «خوکدانی» پی یر پائولو پازولینی، «سانست بلوار» بیلی وایلدر و «پرونده ماتیی» فرانچسکو رُزی.

امسال جایزه افتخاری جشنواره ونیز، موسوم به «پِرسُل ۲۰۱۲» که هدف آن بزرگداشت یکی از چهره‌های افسانه‌ای فیلمسازی بین‌المللی است به مایکل چیمینو اهدا می‌شود. این کارگردان/فیلمنامه‌نویس/تهیه‌کننده آمریکایی ایتالیایی‌تبار برنده دو جایزه اسکار -بهترین کارگردانی برای فیلم «شکارچی گوزن» (۱۹۷۸) و همین‌طور به عنوان یکی از تهیه‌کنندگان «شکارچی گوزن» که در مراسم اسکار ۱۹۷۹ به عنوان بهترین فیلم برگزیده شد- یکی از فیلمسازان تاثیرگذار دهه ۱۹۷۰ است که از جمله آثار دیگر او می‌توان به «تاندربرد و لایت فوت» (۱۹۷۴)، «دروازه‌های بهشت» (۱۹۸۰)، «سال اژدها» (۱۹۸۵)، «سیسیلی» (۱۹۸۹) و «ساعات ناامیدی» (۱۹۹۰) اشاره کرد. مراسم اهدای جایزه «پِرسُل ۲۰۱۲» به مایکل چیمینو روز پنجشنبه ۳۰ آگوست (۹ شهریور) در لیدو برگزار می‌شود و پس از آن نسخه کامل ۲۱۹ دقیقه‌ای «دروازه‌های بهشت» این فیلمساز در سالا پِرلا به نمایش درمی‌آید.

ساسان گلفرcinemaglobe.blogfa.com