بررسی تغییرات ده ساله تراز صدا در سطح شهر شهرکرد

صوت در واقع یک تماس ضروری را بین انسان ها و دنیای اطرافشان بوجود می آورد صدا را همچنین می توان به عنوان یک آلاینده محیطی, یعنی یک محصول زائد تولید شده در ارتباط با فعالیت هــای گوناگون بشری, مورد توجه قرار داد مدتها پیش مشخص شـــده است که, مواجهــه طولانی مدت با سرو صداها منجر به از دست دادن شنوایی می شود اکنون شواهدی وجود دارد که اذعان می دارد, استرس مرتبط با سر و صدا noise related stress باعث مشکلات وسیع روحی روانی و فیزیولوژیکی از ایجاد حساسیت تا بیماری های قلبی می شود

● مقدمه:

صوت در واقع یک تماس ضروری را بین انسان‌ها و دنیای اطرافشان بوجود می‌آورد. صدا را همچنین می توان به عنوان یک آلاینده محیطی، یعنی یک محصول زائد تولید شده در ارتباط با فعالیت هــای گوناگون بشری، مورد توجه قرار داد . مدتها پیش مشخص شـــده است که، مواجهــه طولانی مدت با سرو صداها منجر به از دست دادن شنوایی می شود. اکنون شواهدی وجود دارد که اذعان می دارد، استرس مرتبط با سر و صدا (noise-related stress) باعث مشکلات وسیع روحی-روانی و فیزیولوژیکی (از ایجاد حساسیت تا بیماری های قلبی) می شود. این در حالی است که تعداد افرادی که بوسیله سر و صدای محیط اطرافشان تحت تأثیر قرار می گیرند روزانه رو به افزایش است . اشخاصی که تحت شرایط سکوت کامل بسر می‌برند ممکن است علائمی از اختلالات مغزی را از خود نشان دهند . هر چند امواج صوتی به عنوان عاملی ضروری در زندگی انسان به حساب می‌آیند. اما در پاره ای از موارد و در شرایط خاص شنیدن این امواج صوتی و یا عوامل ضروری چندان خوش آیند نیست. آن دسته از امواج صوتی که به صورت ناخواسته منتشر می‌شوند و می‌توانند برای شنوایی آزار دهنده باشند، سر و صدا (Noise) یا آلودگی صوتی (Noise pollution) نامیده می‌شوند.

واحد اندازه گیری تراز صوت دسی بل (dB) است که از یک رابطه لگاریتمی بین فشار صوتی اندازه گیری شده و فشار صوتی مبنا به دست می آیند. جهت تعیین تراز صدا در سرچشمه‌های متغیر (نظیر صدای ناشی از ترافیک که با زمان متغیر است) میزان تراز صدای یکنواخت معادل Leq (تراز صدای یکنواخت معادل که انرژی آن با انرژی صداهای متغیر برابر است) بر حسب dB(A) (مقیاس اندازه گیری تراز صوت که بر حسب حساسیت گوش انسان تنظیم شده است و تأثیر صدا در فرکانس های کم و خیلی زیاد را تقلیل می دهد.) مناسب ترین مقیاس است. ولی در اکثر موارد ناراحتی حاصل از صدا فقط با محتوای فرکانس و یا با مقدار Leq مشخص نمی گردد، بلکه این اثر با تغییرات تراز صدا در زمان بستگی دارد. از این رو لازم است که ارزیابی آماری انجام شود تا بر اساس آن ترازی که صدا در درصدهای مختلف زمان از آن تجاوز می‌کند مشخص گردد. مقایسه این مقادیر میزان تغییرات تراز صدا را در مدت مورد نظر تعیین

می‌کند .مواجهه طولانی مدت با سرو صدای بالای ۹۰ دسی بل می تواند وظائف سلولهای شنوایی را مختــل کند . تحقیقات نشان می دهد که اکثر مردم آمریکا در سن سی سالگی ۵ دسی بل از حساسیت شنوایی خود را از دست داده و قادر نیستند اصوات بالای ۱۶۰۰۰ هرتز را بشنوند. در سن شصت و پنج سالگی کاهش حساسیت برای بیشتر مردم این کشور به ۴۰ دسی بل می رسد و تمام اصوات بالای ۸۰۰۰ هرتز را نمی شنوند. اما، در عوض در سودان که محیط بسیار آرام و مسکوت است حتی افراد ۷۰ ساله شنوایی خود را بطور معنی داری از دست نمی دهند . مثل تمام آلاینده ها، صدا کیفیت زندگی را کاهش داده و باعث مخاطرات بهداشتی قابل توجهی می شود. بطور مثال افرادی که در مجاورت جاده های شلوغ زندگی می‌کنند دارای فشار خون بالاتری می باشند . سطوح بالای صدا در محل کار یا زندگی می تواند شرایط بهداشتی موجود را سخت تر کند. علاوه بر مخاطرات مربوط به سلامت انسان، آلودگی صوتی دارای اثرات اکولوژیکی منفی بر روی گونه های حساس به صدا می باشد. تعدی های مربوط به صدای محیط، نظیر صدای ناشی از ترافیک می تواند در ارتباطات محاوره ای دخالت کند، خواب و راحتی را سلب کند و حتی در توانائی افراد برای انجام وظائف پیچیده خود تأثیر بگذارد. عمده منابع آلودگی صوتی شامل ترافیک (منبع اصلی)، تأسیسات صنعتی، فعالیت های ساختمانی، ورزشی و ازدحام جمعیت و پرواز هواپیماها در ارتفاع پائین می باشد .ناراحتی و اینکه آیا ناراحتی منجر به نارضایتی، ایجاد عدم مقبولیت، یا باعث مقابله با منبع صوتی موجود یا پیش بینی شده می شود یا خیر، بستگی به فاکتورهای زیادی دارد که برخی از این فاکتورها شناسایی و اهمیت نسبی آنها مورد ارزیابی قرار گرفته است . اثرات غیر مستقیم صدای ناخواسته بر انسان غیر قابل لمس است. بی خوابی، پاره شدن افکار،کم حوصلگی، عصبی بودن و بروز بیماری روانی، سبک شدن خواب، کاهش مدت رویا، پریدن از خواب و به دنبال آن واکنش های ناشی از فشار عصبی باعث تو لید بیش از حد هورمون فرار آدر نالین و هورمون حمله نور می گردد. دگرگونی آهنگ تنفس و نبض، کاهش گرمای پوست و کاهش واکنش مقاوت به صوت، تنگی عروق از جمله دیگر آثار زیانبار صدا بر انسان است .استانداردهای صدای خاص مربوط به خارج محل زندگی در نزدیکی مناطق مسکونی یا در مکان های مرزی می تواند از L Aeq (Equivalent continuous level) معادل dB(A) ۷۰-۴۰ در روز تا dB(A) ۶۰-۳۵ در شب متغیر باشد . آلودگی صدا در هوای آزاد در ایران بر حسب (A)dB Leq(۳۰) در مناطق مسکونی در روز عدد ۵۰ دسی بل و در شب عدد ۴۵ دسی بل به عنوان استاندارد آورده شده است .با توجه به تغییرات الگوی شهرسازی و روند رو به رشد شهرها این مطالعه با هدف بدست آوردن اطلاعات زمینه در ارتباط با وضعیت سر و صدا در محیط شهری و تعیین تغییرات در تراز بندی صدا نسبت به زمان و تعیین اثر اصلاح الگوی شهرسازی در میزان آلودگی صوتی به منظور بکارگیری اقدامات عملی برای محدود سازی و کنترل میزان مواجهه با صدای محیط انجام شد.

● روش بررسی:

در این تحقیق که از نوع قبل و بعد می باشد به منظور ترازبندی صدا در سطح شهر، بر اساس مناطق متنوع و پر ترافیک (نقاطی که امکان بیشترین مزاحمت های صوتی محتمل بود)، متوسط و آرام، مسکونی، آموزشی و درمانی ایستگاه هائی در نقاط مختلف تعیین گردید. (در انتخاب ایستگاه‌های اندازه گیری سعی شد نزدیکترین مکان به محل سکونت مردم مد نظر باشد) به منظور تعیین تغییرات در تراز بندی صدا نسبت به زمان و تعیین اثر اصلاح الگوی شهرسازی در میزان آلودگی صوتی این مطالعه در دو مقطع زمانی انجام گرفت. مقطع اول در سال ۱۳۷۲ شامل ۸ ایستگاه اندازه گیری و مقطع دوم در سال ۱۳۸۱ شامل ۱۰ ایستگاه اندازه گیری بود.در هر دو مقطع مطالعه، اندازه گیری ها در شرایط آب و هوائی خشک با سطح خیابان خشک (در فصل بهار) و بدون جریان باد انجام گرفت. در مقطع اول مطالعه از دستگاه صدا سنج Brucl & Kjaer مدل ۲۲۳۰ و کالیبراتور مدل ۴۲۳۰ و در مقطع دوم مطالعه از دستگاه صدا سنج Brucl & Kjaer مدل ۲۲۳۱ و کالیبراتور مدل ۴۲۳۱ استفاده شد. در هر ایستگاه طی ۲۴ ساعت و هر دو ساعت یکبار به مدت ۱۰ دقیقه، ۱۰۰ اندازه‌گیری انجام گرفت. در هر بار صدا توسط دستگاه صدا سنج در ارتفاع ۲/۱ متر از سطح زمین در نزدیکترین قسمت به واحدهای مسکونی در هر ایستگاه اندازه گیری شد. بمنظور تعیین نوع و منابع صدا در هر ایستگاه در مدت اندازه گیری تعداد وسایل نقلیه سبک و سنگین شمارش و همچنین منابعی که بصورت لحظه‌ای ایجاد صدا می‌کردند مورد بررسی قرار گرفت.همچنین در طول مدت مطالعه بمنظور تعیین ردیف صدا در میان مشکلات زیست محیطی بر اساس عقیده عمومی، در این خصوص بصورت تصادفی تعداد ۲۰ نفر در هر ایستگاه برای هر بار اندازه‌گیری (شامل عابرین و ساکنین در محل) انتخاب و از آنها نظر خواهی شد. نحوه نظر خواهی به شکل پرسش و پاسخ بود و فقط بین مشکلات زیست محیطی از قبیل آب شرب، دفع فاضلاب و مواد زائد جامد، آلودگی هوا، آلودگی صوتی و بهسازی محیط و بهداشت مواد غذائی به جایگاه آلودگی صوتی و مزاحمت های ناشی از آن پرداخته شد.

جدول شماره ۱: مقایسه میانگین سطح صدا در ایستگاه های اندازه گیری شده در مقاطع اول و دوم بر حسب دسی بل

۰۵/۰p< بین مقطع اول و دوم در کلیه زمانها

مقایسه سطح صدا در دو مقطع زمانی قبل و بعد با آزمون رتبه علامتدار ویلکاکسون، مقایسه سطح صدا با حد استاندارد با آزمون دو جمله‌ای و مقایسه درصد شکایت در دو مقطع با آزمون کای دو انجام شد.

● یافته ها:

بر اساس آزمون رتبه علامتدار ویلکاکسون، افزایش معنی داری در سطح صدا در مقطع دوم نسبت به مقطع اول دیده می شود (۰۵/۰p<). همچنین سطح صدا در مراحل اول و دوم مطالعه در سه مقطع زمانی مطالعه شده، با حد استاندارد آن (مقدار ۶۵ دسی‌بل) توسط آزمون دوجمله‌ای انجام گرفت. بر اساس نتیجه این آزمون سطح صدا در شبانه روز و در مقطع دوم بیشتر از حد استاندارد می‌باشد (۰۵/۰p<) (جدول شماره ۱).

میانگین تغییرات سطح صـــدا در مقطــع اول در زمان شب برابر با ۲/۵±۵/۲۴ ودر مقطع دوم برابر با ۵/۴±۴/۲۳ و میانگین تغییرات سطح صدا در مقطع اول در زمان روز برابر با ۲/۵±۲۴ و در مقطع دوم برابر با ۷/۸±۸/۲۸ بدست آمد که نشان می‌دهد میانگین تغییرات سطح صدا در شب تفاوت معنی‌داری در دو مقطع نداشته است اما افزایش معنی‌داری در تغییــرات سطـــح صدای روز در مقطع دوم مطالعه نسبت به مقطع اول دیده می‌شود (۰۵/۰p<).بر اساس نظر خواهی از مردم در مقطع اول ۱۲ درصد و در مقطع دوم ۱۹ درصد از آنها نسبت به آلودگی صوتی شاکی بودند که با استفاده از آزمون کای دو این افزایش معنی دار نبود (۰۵/۰p>) و مشکل صدا در سطح شهر در بین کل مشکلات محیط زیست از رده پنجم در سال ۱۳۷۲ به ده سوم در سال ۱۳۸۱ نزول یافت همچنین تعداد خودروی در حال تردد در ده دقیقه به ترتیب در مرحله اول و دوم ۱۱ و ۱۶۳ خودرو به دست آمد.

● بحث:

نتایج مطالعه نشان داد میانگین سطح صدا در مقطع دوم نسبت به مقطع اول افزایش معنی داری داشته است. پژوهش مشابهی که جهت بررسی میزان آلودگی صوتی شهر کاشان انجام شد، نشان دادکه میانگین تراز معادل صوت در مناطق پر ترافیک این شهر ۶/۷۹ دسی بل است و این عدد در شهر رم ۸۰ و در شهر توکیو ۷۸ دسی بل می باشد . در مطالعه دیگر در شهر اهواز که جهت بررسی آلودگی صوتی ناشی از وسائط نقلیه انجام شد. نتایج نشان از آلودگی صوتی در مقایسه با استاندارد حفاظت محیط زیست داشت که علت آن را تردد بار ترافیکی برشمردند. بررسی میزان آلودگی صدای ناشی از ترافیک در تهران در مسیر بزرگراه مدرس (از چهار راه محمودیه در خیابان ولیعصر تا میدان امام خمینی) رابطه معنی دار معکوس و نسبتاً متوسطی بین تراز صدا و سرعت، از تحلیل هبستگی بین تراز متوسط صدا و تعداد وسائط نقلیه مشاهده گردید . مطالعه Ubaror نیز نشان داد که میزان آلودگی صوتی در شهرک های صنعتی دور از مر کز شهر از مناطق مسکونی داخل شهر کمتر است .علی رغم اینکه شهرداری شهرکرد تلاش هائی را جهت عریض نمودن خیابان های پرترافیک شهر و احداث جاده های کمربندی نموده است ولی در مناطق نسبتاً قدیمی شهر یعنی نواحی مرکزی به طرف جنوب شهر، معابر عمومی، خیابان ها و پیاده روها بر اساس استانداردهای شهرسازی و ازدحام جمعیت وسائط نقلیه طراحی نشده است و به همین دلیل بیشتر نقاط پرترافیک شهر مربوط به این مناطق بوده، به طوری که خیابان ها تحمل بار ترافیک زیاد را نداشته و موجبات آلودگی صوتی و نارضایتی مردم ساکن این مناطق را بدنبال داشته است. بر اساس نظر خواهی که از مردم صورت گرفت، مشخص شد که ۱۲ درصد (مقطع اول) و ۱۹ درصد (مقطع دوم) از آنها نسبت به آلودگی صوتی شاکی بودند و مشکل صدا در سطح شهر، در بین کل مشکلات محیط زیست، از رده پنجم در سال ۱۳۷۲ به رده سوم در سال ۱۳۸۱ افزایش یافته است که این افزایش اهمیت در مشکل صدا ناشی از عواملی نظیر، افزایش میزان صدا و کاهش مشکلات در سایر عوامل محیطی از قبیل توسعه شبکه جمع آوری فاضلاب شهری، توسعه شبکه آبرسانی و توجه بیشتر به بهسازی محیط می باشد. یکی از معتبرترین شاخص های ارزیابی صدا، عقیده مردم است. بطور مثال مطالعه‌ای که در سال ۱۹۸۲ بوسیله کمیسیون اروپا انجام شد نشان داد که صدا به عنوان دومین مشکل محیطی مهم در سطح محلی بنظر آمده است. بروز نارضایتی‌ها بوسیله عموم در خصوص مزاحمت‌های صدا شاخص مفیدی از وسعت مشکل را ارائه می دهد. بر این اساس تعداد نارضایتی‌ها در انگلستان و ولز بین سالهای ۱۹۷۵ و ۱۹۸۵ دو برابر شده است. در سال ۱۹۸۶ تقریباً ۲۵ درصد جمعیت فرانسه با سطح صدای متوسط روزانه ای بیشتر از dB(A) ۶۵ مواجهه بودند. این رقم در آلمان ۱۵ تا ۲۰ درصد

می‌باشد .افزایش نسبت، تعداد خودروی در حال تردد به زمان، محدود بودن ظرفیت ترافیکی خیابان ها، مناسب نبودن جاده های کمربندی شهر و عدم استقبال کافی از جاده های کمربندی موجود، افزایش مراکز ایجاد کننده صدا نظیر کارگاه های تولیدی و تعمیرات مکانیکی در سطح شهر و به ثمر نرسیدن طرح تمرکز اشتغال های پر سر و صدا در قسمت های حاشیه ای شهر و افزایش جمعیت و عدم رعایت استانداردها و مسائل ایمنی و مقررات راهنمائی و رانندگی منجر به افزایش میزان صدا در سطح شهر از ابتدا تا انتهای دوره مطالعه شده است.

لذا پیشنهاد می گردد در شهرهای کوچک رو به رشد، شهرداری ها ضمن انتقال مشاغل پر سر و صدا به حاشیه شهرها، ایجاد بزرگ راهها و جاده های کمربندی به این آلاینده محیطی نیز توجه بیشتر نمایند.

● نتیجه گیری:

این مطالعه نشان داد که اصلاح الگوهای شهــــر سازی دارای روندی کند تر از رشد و توسعه عوامل ایجاد کننده صدا در شهر می باشد.

دکتر مهربان صادقی، دکتر سلیمان خیری، عباس جعفری دستنایی، مهرداد شهرانی استادیار گروه بهداشت محیط - دانشگاه علوم پزشکی شهرکرد، استادیار گروه آمار و اپیدمیولوژی – دانشگاه علوم پزشکی شهرکرد، مربی گروه عمران – دانشگاه آزاد اسلامی واحد شهرکرد، کارشناس ارشد فیزیولوژی –مرکز تحقیقات سلولی و مولکولی دانشگاه علوم پزشکی شهرکرد.

منابع:

۱.Davis CW. Environmental engineering. NewYork: McGraw Hill Company; ۳th ed. ۱۹۹۸. p: ۵۵۰-۶۲۴.

۲.Spon EF. Urban traffic pollution. London: WHO; ۱۹۹۹. p: ۷۱-۸۸.۳.حفاظت محیط زیست،"آئین نامه های اجرایی بند (ج) ماده ۱۰۴ و ۱۳۴ قانون برنامه سوم توسعه. انتشارات دانشگاه آزاد اسلامی، تهران: ۱۳۸۰.۴.Marci B; Peter BC, Mary AC. Environmental encyclopedia. NewYork: McGraw Hill Company; ۲۰۰۳. ۱۲۳-۲۰۰.۵.Chatwal GR. Environmental noise pollution and its control. Columbia: South Asia Books. ۱۹۸۹; ۵۲۳-۴۰.

۶.صابر معاش نسیم. نقش فضای سبز در آلودگی صوتی. ویژه نامه اولین کنگره صدا. گیلان. ۱۳۷۴، ۱۵۰.۷.John EK. Sound analysis and noise control. NewYourk.: Van No Strand; ۱۹۹۰. ۲۷۵-۸۰.

۸.Oeco S. Fighting noise in the nineties. Washington, DC: Organization for economic cooperation and development. ۱۹۹۱; ۳۰۳-۵.۹.Bronzaft A. Noise annoys. Environmental magazne. ۱۹۹۳; ۴: ۱۶-۲۰.

۱۰.Kely G. Environmental engineering. NewYork: McGraw Hil Company; ۱۹۹۷. p: ۳۹۰-۱.

۱۱.Stunsfeld SA. Noise, noise sensitivity and psychiadric disordes: epidemiology and psychophysiological studies. Psychol Med. ۲۲(Suppl ۱): ۱۹۹۲; ۱-۴۴.

۱۲.Daryln NM. Handbook of noise assesment. NewYourk: Van Nostrand Reinhold; ۱۹۷۸. p: ۵۰.

۱۳.Miller JD. Effects of noise on people (U.S.Environmental Protection Agency Publication No. NTID ۳۰۰.۷). Washington, DC: U.S.Government Printing Office; ۱۹۷۱. p: ۹۳.

۱۴.Public Health Service. Instrumentation for noise measurement in public health occupcidional noise exposcere. Jenen: WHO; ۱۹۹۸.

۱۵.Anderson JS, Anderson MB. Noise, its measurenment, analysis rating and control. Scotland: Avebury Technical; ۱۹۹۳. p: ۳۷۵-۸۰.۱۶.مطلبی کاشانی مسعود، حنانی میترا، اکبی حسین، الماسی حسن، بررسی میزان آلودگی صوتی در شهر کاشان در سال ۸۰-۱۳۷۹، فصلنامه علمی ،پژوهشی فیض بهار ۱۳۸۱، ۲۱:۴۰-۳۷.۱۷.رفیعی مسعود، تکدستان افشین، محمدی محمد. بررسی آلودگی صوتی ناشی از وسائط نقلیه در شهر اهواز، فصلنامه علمی پژوهشی مرکز تحقیقات بهداشت محیط، پائیز ۱۳۸۳، ۳: ۴۱-۳۷.۱۸.ایزد دوستدار امیر حسین، نصیری پروین، عباسپور مجید. بررسی میزان آلودگی صدای ناشی از ترافیک در تهران در مسیر بزرگراه مدرس (از چهار راه محمودیه در خیابان ولیعصر تا میدان امام خمینی). ویژه نامه اولین کنگره صدا. گیلان. ۱۳۸۴، ۱۰۵.

۱۹.Ubarov IV, ZinKin VH, Akhmetzianov IM, Sergeev SN, Ianik DI. The psychological status of workers subjected to noise exposuer. Gigiena i sanitaria. ۱۹۹۹; ۲: ۱۶-۹.