بـزرگ عـلـوی

بزرگ علوی در ۱۲۸۲ ش در خانواده ای با فرهنگ در تهران متولد شد در ۱۳۰۱ ش به آلمان رفت و در آن با تعلیم و تربیت خواند

بزرگ علوی در ۱۲۸۲.ش در خانواده ای با فرهنگ در تهران متولد شد. در ۱۳۰۱.ش به آلمان رفت و در آن با تعلیم و تربیت خواند . ۱۳۰۷.ش به ایران بازگشت چندی در شیراز معلم بود . پس از آن به مدرسه صنعتی آلمانی ها در تهران راه یافت . دوستی با صادق هدایت از یك طرف و دكتر تقی ارانی از طرف دیگر تاثیری عمیق در زندگی بزرگ علوی گذاشت با هـدایت عمق ادبی را شناخت و با ارانی به فعالیتهای سیاسی علاقه مند شد ، دو خصیصه ای كه زندگی علوی را پس از آن یكسره به خود مشغول كرد .

علاوه بر این علوی در زمینه های دیگر نیز شناخته شده است كه ترجمه وتحقیق از آن جمله است نخستین داستانهای علوی سبكی و درون مایه ای و رمانتیك دارد و هنوز از علوی آوازه گر جنبش چپ در آنها خبری نیست .

چمدان كه در بر گیرنده شش داستان است. آثار هدایت را به یاد خواننده می آورد و نقاط مشترك در این آثارازآنروست كه علوی نیز همچون هدایت از اعضای فعال گروه ربعه بود و تاثیرات ادبیات جدید اروپا را در آنها به و ضوح می توان دید. علوی از دریچه زبان آلمانی راه به فرهنگ و ادب اروپایی یافته بود و آموخته هایش را به صورت تجربی در كتاب نخست خود نشان می داد.

علوی در ۱۳۱۶.ش دستگیر شد و گروهی كه وی با آنها همكاری داشت و بعدها به پنجاه و سه نفر شهرت یافت كه عنوان یكی از كتابهای علوی است. وی تا زمان بر افتادن دستگاه استبداد و اشغال كشور در شهریور ۱۳۲۰ در زندان به سر برد.

سالها آشنایی با ارانی و چهار سال اسارت در زندان و همنشینی با زندانیان كه هر یك از فعالان عمده جنبش های اجتماعی بودنددید و جهانگری علوی را تغییر داد. او پس از آزادی ابتدا تجربیات خود را از زندانهای رضا شاهی در دو كتاب «ورق پاره های زندان» و «پنجاه و سه نفر» انتشار داد.

این نخستین نمونه های ادبیات زندان آنچنان مستند و مبتنی بر واقعیت های بیرونی است كه به سختی میتوان آنها را درشمار ادبیات خلاقه قرار داد . اما چاپ «نامه ها » در ۱۳۳۰ و «چشمهایش» در ۱۳۳۱ نام علوی را به عنوان یكی از جدی ترین پیشوایان واقع گرایی پرآوازه كرد.

هرچند سیاست در هر دو اثر سخت مداخله دارد به ویژه در داستانهای مجموعهٔ « نامه ها » فضای مبارزه و درگیری اجتماعی سالهای بعد از شهریور ۱۳۲۰ كاملا آشكار است . علوی در داستان «گیله مرد« در این مجموعه چهره نویسنده را نشان می دهد كه به لوازم و مصالح كار خود آگاهی و تسلط دارد و از طرفی سیما و درونمایه عدالتخواهانه آن با عث شد كه خیلی زود شهرت یابد و امروزه با اینكه نزدیك به پنجاه سال از نگارش آن می گذرد ، هنوز خواندنی و جذاب است.

شهرت عمده علوی به خاطر انتشار «چشمهایش» است . این نخستین رمان واقع گرا از ساختی پلیسی و درون مایه ای اجتماعی برخوردار است. زمان داستان بر می گردد به دوره ی استبداد رضاشاهی و مبارزه نقاشی با نام استا ماكان ، كه ه برخی از شخصیت او برگرفته شده از زندگی دكتر تقی ارانی و كمال الملك است علوی می كوشد تا رنگ تند سیاسی را كه در داستان های مجموعه نامه ها به ویژه در داستان «نامه ها» و «خائن» كاملا به ساخت ادبی لطمه زده بودند در این زمان از بین بردند.كه تا حدی نیز موفق شده است.

در كنار مبارزه های استاد ماكان ، ماجرای عاشقانه او و فرنگیس نیز برای خواننده جالب و جذاب است. وشاید از ماجراهای سیاسی ، بیشتر ذهن ها را ب خود مایل می كند. همچنان كه هنراستاد ماكان است كه فرنگیس را دلبسته او می كند نه تنها مبارزه این عشق بی شائبه و مخاطره آمیز برای فرنگیس شور زندگی به همرا دارد بلكه خواننده مشتاق را به كتاب علاقه مند می سازد. اما مهاجرت علوی از ایران در حدود سال ۱۳۳۲ش.

و در پی آن پا بر جایی حكومت كودتا كه ثمره اش ممنوعیت آثار علوی بود باعث شد كه «چشمهایش» و برخی داستان های برگزیده او در خوانندگان آثار ادبی بی تاثیر باشند و تنها نویسندگان به دور از چشمهای ماموران امنیتی به این آثار روی می آورند. آثار بعدی علوی در مقایسه با «چشمهایش» و داستانهای مجموعه «نامه ها» ، سیری نزولی را نشان می دهد.

سالهای طولانی دوری از محیط ایران باعث شد كه علوی آرام آرام نه تنها واقعیت های اجتماعی را به صورت دست دوم یا دست چندم در یابد بلكه ارتباط او با زبان فارسی نیز بیشتر از طریق نوشتار باشد.

این دو نكته به وضوح در داستان هایی كه وی در طی سالهای طولانی تبعید نوشته است به وضوح آشكار است ، داستان هایی كه بعدها در مجموعه های «میرزا و دیو !» گرد آمدندو نیز داستانهای بلندی چون «سالاری ها» و «موریانه» كه این داستانها بیشتر از یاد و خاطره ی نویسنده خرده می گیرند كه آنقدر با واقعیت های عینی جامعه اش آشنا نبوده وآن را بیشتر از راه گزارش و مطبو عات می شناسد.

علوی از آغاز فعالیت ادبی در كنار نوشتن ، دستی نیز در كار ترجمه داشته است از كوشش های وی در این زمینه می توان ترجمه دوشیزه اورلئان اثر شیلر و حماسه ی ملی ایران نوشته تئودرونولد را نام برد. علوی در سالهای تبعید از طریق تدریس در دانشگاه هومبولدت امرار معاش می كرد. سالها آموختن زبان و ادبیات فارسی به دانشجویان خارجی به ویژه آلمانی زبانها باعث می شود كه وی به كار تحقیق نیز روی بیاورد و دراین میان تالیف فرهنگ فارسی-آلمانی و تاریخ و توسعه ادبیات معاصر فارسی(برنده جایزه آكادمی علوم برلین) قابل ذكر است.

در پایان آنچه كه در باره علوی نود ساله می توان ذكر كرد ، این است كه این نویسنده با زندگی پر فراز و نشیب و پر افت وخیز ، دریچه هایی به روی فرهنگ معاصر ما گشود كه بی وجود آنها گوشه ای از كار ما ناقص بود. علوی در زمستان ۱۳۵۷ در شهر برلین در گذشت[۱].