عنکبوت ها بافندگانی سازگار و مفید

عنکبوت ها, شکارچی هایی بی مهره و کوچک اما فوق العاده عجیب هستند آنها همزمان قهرمان دوی سرعت, پرش و پرتاب تور هستند عنکبوت ها استراتژی های شناخته شده اما منحصربه فردی برای شکار دارند حتی برخی برای شکار موجودات بسیار بزرگ تر, از تکنیک های ارتباط جمعی استفاده می کنند

عنکبوت‌ها، شکارچی‌هایی بی‌مهره و کوچک اما فوق‌العاده عجیب هستند. آنها همزمان قهرمان دوی سرعت، پرش و پرتاب تور هستند. عنکبوت‌ها استراتژی‌های شناخته‌شده اما منحصربه‌فردی برای شکار دارند. حتی برخی برای شکار موجودات بسیار بزرگ‌تر، از تکنیک‌های ارتباط جمعی استفاده می‌کنند.

نیمی از زنان و تقریبا ۱۰ درصد از مردان جهان به صورت کاملا غریزی و ناخودآگاه از خانواده عنکبوت‌ها می‌ترسند، اما قطعا این مساله نباید مانع شناخت یکی از ارزشمندترین حلقه‌های حیات و نقش موثر آنها در دفع آفات از جمله برخی حشرات موذی شود.

عنکبوت یا حشره

عنکبوت‌ها اغلب با حشرات اشتباه گرفته می‌شوند، اما از نظر علمی آنها یک گروه کاملا متفاوت هستند. عنکبوت هشت پا دارد در حالی که حشره شش پا دارد. بدن عنکبوت‌ها دو قسمتی است، اما بدن حشرات از سه بخش تشکیل شده است. بسیاری از حشرات بال و آنتن‌های مخصوص دارند و عنکبوت‌ها هیچ‌کدام از این دو را ندارند.

رازهای کوچک

عنکبوت ماده معمولا از عنکبوت نر بزرگ‌تر بوده و بدنش نیز رنگارنگ نیست. اما این قاعده گاه دستخوش تغییرات جالبی می‌شود. به عنوان مثال، عنکبوت نر نفیلا (Nephila Spider) نه‌تنها یک‌پنجم اندازه عنکبوت ماده است، بلکه حتی رنگ چندان قابل‌توجهی هم ندارد. عنکبوت‌ها همگی گوشتخوار هستند و برخی حتی همجنس‌های خود را نیز می‌خورند. بزرگ‌ترین و پرموترین عنکبوت‌ها اغلب با نام رتیل شناخته می‌شوند. هرچند عنکبوت گرگی نواحی جنوبی اروپا را باید تنها رتیل واقعی قلمداد کرد، اما در مجموع حدود ۸۰۰ گونه مختلف از رتیل‌ها در مناطق گرم سرتاسر جهان شناسایی شده است. اغلب رتیل‌ها با این‌که ترسناک به نظر می‌رسند، اما موجوداتی خجالتی، ترسو و گاه بی‌خطر برای انسان‌ها هستند. تعداد کمی از رتیل‌ها نیش‌هایی دردناک دارند، اما نیش آنها معمولا برای انسان‌ها کشنده نیست. بدن عنکبوت‌ها با انسان‌ها بسیار متفاوت است. آنها اسکلت سخت خارجی و مفاصل متعددی در پاهای خود دارند. عنکبوت‌ها چشم و دهان دارند، اما گوش، دماغ یا حتی زبان ندارند. به جای آن عنکبوت‌ها برای لمس کردن، چشیدن و حتی شنیدن به موها و کرک‌های خود وابسته هستند. روی پاهای عنکبوت‌ها منافذ یا خلل و فرج میکروسکوپی وجود دارد که عملکرد آنها تقریبا قابل مقایسه با اندام‌های بویایی است. اما عنکبوت‌ها خون، عصب، مغز و سیستم هضم غذا دارند. موها یا کرک‌های بدن عنکبوت در واقع گیرنده‌های حسی بسیار قوی هستند که سیگنال‌های معناداری را به مغز مخابره می‌کنند.

تنیدن تار

تار مدور یک عنکبوت متوسط باغی می‌تواند حدود ۲۵ سانتی‌متر عرض داشته باشد اما برای ساخت آن ‌باید بین ۲۰ تا ۶۰ متر ابریشم تولید شود. عنکبوت‌ها برای ساخت شبکه تار خود، یک خط متقاطع را بین یک فضای خالی ایجاد می‌کنند. این خط متقاطع همچون پلی است که نه‌تنها کل شبکه تار، بلکه حتی خود عنکبوت را هم در هوا معلق نگه می‌دارد. عنکبوت با استفاده از این پل و در حالت معلق ساخت یک سازه شبیه حرف Y انگلیسی را آغاز می‌کند. سپس از مرکز این سازه مجموعه‌ای از رگه‌های شبیه پره چرخ تنیده خواهد شد. عنکبوت دوباره به نقطه شروع یا همان مرکز برمی‌گردد تا یک محوطه مدور و بسیار محکم را بتند. در این منطقه، رگه‌های مارپیچی به سمت حاشیه شبکه تار ایجاد خواهد شد که رگه‌های شبیه پره چرخ را بهتر در جای خود نگه می‌دارد. در این مرحله عنکبوت از یک نوع نخ ابریشمی چسبناک استفاده می‌کند و مارپیچ نهایی را کار می‌گذارد.

کل مدت زمانی که عنکبوت‌ها صرف تنیدن یک شبکه تورمانند می‌کنند، کمتر از یک ساعت است. بعد از آن‌که ساخت تور تکمیل شد، عنکبوت به یک موقعیت مناسب پناه می‌برد و منتظر وعده غذایی خود می‌شود. جالب است بدانید عنکبوت‌ها می‌توانند محتویات مغذی حلقه مارپیچی ابریشمی را در زمانی که نیازی به آن ندارند، دوباره بازیافت کنند.

چرخ‌های نخ‌ریسی

تمام عنکبوت‌ها می‌توانند ابریشم بسازند. اندام تولید ابریشم عنکبوت‌ها در سطح زیرین ناحیه شکمی و در پشت آنها نزدیک پاها قرار دارد. اندام تارریس در برخی عنکبوت‌ها دو عدد و در برخی دیگر حتی به چهار، شش و هشت عدد هم می‌رسد. اغلب تارریس‌ها ساختار ساده‌ای ندارند. حتی می‌توان گفت پیچیدگی این اندامک‌های میکروسکوپی در نوع خود بی‌نظیر است. ابریشمی که عنکبوت‌ها تولید می‌کنند، چه نازک و ضعیف و چه خیلی محکم، از جنس پروتئین است. اندام‌های تارریس به عنکبوت‌ها اجازه می‌دهد تارهای مختلف را به روش‌های گوناگون با یکدیگر ترکیب و انواع تارهای ابریشمی را برای مقاصد مختلف تولید کنند.

تار و پود ابریشمین

تار ابریشمی عنکبوت‌ها هنگام خروج از اندام تارریس همانند شربتی مایع است، اما حرکت و کشش سریع آن را سفت و محکم می‌کند. هرچه ابریشم بیشتری به بیرون دفع شود، قطعا استحکام آن تار هم بیشتر خواهد بود. استحکام ابریشم برخی عنکبوت‌ها حتی از سیم‌های فلزی با همان ضخامت هم بیشتر است. ابریشم‌های خیلی نازک معمولا محکم‌تر است و حتی در مقام مقایسه با لاستیک‌ها نیز قابلیت کشش بیشتری دارد. قدرت چسبندگی آنها نیز در نوع خود بی‌نظیر است، به عنوان مثال برخی از این ابریشم‌ها از نوارهای چسب هم چسبناک‌تر است. عنکبوت‌ها می‌توانند شش نوع ابریشم مختلف را در غدد مختلف شکمی خود تولید کنند. هر نوع ابریشم عنکبوت، کارایی مختص به خود را دارد. به طور مثال یک نوع ابریشم فقط برای تنیدن تور شکار به کار می‌رود و نوع دیگر فقط به دور بدن شکار پیچیده می‌شود. عنکبوت‌های ماده نیز ابریشم خاصی تولید می‌کنند که به منظور حفاظت از تخم‌ها، دور آنها تنیده می‌شود.

قدرت بینایی

عنکبوت‌ها دید ضعیفی دارند و به جای آن بیشتر بر توانایی لامسه، بویایی و استشمام رایحه‌های مختلف تکیه می‌کنند. نوسان یا ارتعاش نیز یکی دیگر از اطلاعات محیطی است که می‌تواند آنها را نسبت به شرایط اطراف خود آگاه کند. اما برخی عنکبوت‌ها برای شکار، رقابت و تشخیص جفت بشدت به چشم‌های خود وابسته هستند. حتی عنکبوت‌های جهنده که بینایی خوبی هم دارند، فقط می‌توانند ۳۰ سانتی‌متر جلوتر از خود را تشخیص دهند. اغلب عنکبوت‌های روزفعال از جمله عنکبوت‌های جهنده (Salticidae)، عنکبوت‌های گل (Thomisidae)، عنکبوت‌های گرگی (Lycosidae) و عنکبوت‌های تارتن (Deinopidae) دید خوبی نه‌تنها در روز، بلکه حتی هنگام گرگ و میش و کمی بعد از آن در شب دارند. اغلب عنکبوت‌ها هشت چشم در دو یا سه ردیف جدا از هم دارند. چشمان عنکبوت‌ها همانند مروارید سیاه است و اغلب به‌وسیله چند موی کلفت و زبر محافظت می‌شود. به چشمان عنکبوت‌ها که دو نوع مختلف دارد، اوچلی گفته می‌شود. چشمان اصلی با ایجاد یک تصویر کانونی به عنکبوت کمک می‌کند هنگام خیزش به طرف طعمه بتواند بهتر جوانب کار را زیرنظر بگیرد. اما نوع دوم چشم‌ها یا همان چشمان ثانویه، سلول‌های حساس به نور دارند و نسبت به هر نوع جابه‌جایی از خود عکس‌العمل نشان می‌دهند.

فرناز حیدری

کارشناس ارشد مهندسی محیط‌زیست

منابع: Hunters of the Wild، American Arachnology، National Geographic و Australian Museum