به دنبال بیداری

نگاهی به فیلم «خواب های دنباله دار» به کارگردانی پوران درخشنده

نحوه تولید و نمایش فیلم «خواب های دنباله دار» یک جسارت است. فیلمی که با پرهیز از روش های پیش پا افتاده مرسوم، هم در سینمای تجاری و هم سینمای جشنواره ای ساخته و اکران شده است. این موضوع حتی در تبلیغات شهری این فیلم نیز دیده می شود و به جای بهره بردن از تصاویر اغواگر و فریبنده، شرافت را متجلی کرده است. تا آنجا که به جای ستارگان فیلم، چهره دو نابازیگر فیلم در این اعلانیه ها دیده می شود. می توان همین عکس ها را نمادی از کل فیلم دانست؛ چهره معصومانه دو دختر بچه که با لبخند به نقطه ای نامعلوم می نگرند.

«خواب های دنباله دار» یک فیلم «زنانه ایرانی» است؛ مهمترین شاخصه اش تکیه بر احساسات پاک و نیک انسانی است؛ سینمایی مادرانه و در یک کلام «مهربان»! فیلمی که همچون آثار قبلی کارگردانش هدفدار، دغدغه مند، باهویت و قائل به تعهد اجتماعی است. امضای پوران درخشنده در پای این فیلم به خوبی مشخص است. زیرا او در کار فیلمسازی دارای مرام و منش و روش خاصی است. به طوری که داستان ها و تصاویر او از زندگی انسان و جامعه، کاملا منحصر به فرد هستند. او عرصه ای را برگزیده که کمتر کسی برای ورود به آن خطر می کند. حالا دیگر هر فیلمی که به نمایش انسان های ناتوان جسمی و ذهنی می پردازد را، بدون دیدن تیتراژ آن می توان از آن این کارگردان دانست. این فیلم ها تلنگر زننده هستند و می خواهند دید ما را نسبت به بخشی از همنوعان خود که اسیر دایره تقدیر شده و نمی توانند مانند مردم عادی زندگی کنند تغییر دهد و این که آن ها نیز همچون ما نیاز به زندگی کردن و تعالی و شکوفایی دارند را به ما گوشزد کند. به خصوص معلولان ذهنی که به خاطر مشکلاتشان، رفتارهایی نامتعارف نشان می دهند و ممکن است مورد تحقیر و طرد اطرافیان خود قرار بگیرند. این ها حتی گاهی از سوی خانواده خویش نیز مردود می شوند. «خواب های دنباله دار» روایتی است از کودکان موسوم به استثنایی و نیازهای آموزشی و تربیتی آن ها. دختری به طور دائم خواب هایی می بیند که به واقعیت تبدیل می شوند. یکی از رؤیاهای صادقانه او درباره معلمش است که گم می شود. معلمی که پس از اخراج شاگرد استثنایی اش، به سراغ او می رود تا از تحصیل عقب نماند. اما آن بچه که دچار عقده و عصبانیت شده است سعی می کند از او انتقام بگیرد. به همین دلیل معلم اسیر کودک می شود و...

مهمترین دغدغه این فیلم، مسئله نحوه تعلیم و تربیت و شیوه حضور کودکان استثنایی و معلولان ذهنی در مکان های آموزشی است. مخاطب هدف فیلم هم کودکان هستند که باید نوع نگاه به این همنوعان خود را تغییر دهند و هم آموزگاران و مسئولان آموزشی کشور که بالاخره لازم است فکری به حال چنین افرادی نمایند. همچنین خانواده های صاحب این نوع فرزندان هم می بایست مسئله آموزش و پرورش آن ها را جدی بگیرند. این، چکیده ای از مضمون فیلم است که البته بیان آن به شیوه گزاره ای و مقاله ای در ذهن نمی ماند. به همین دلیل پوران درخشنده از سر هوشمندی، این احکام خشک و جملات دستوری را دراماتیک کرده و به گونه ای به جامعه منتقل می کند ، که پذیرفتنی باشد. به همین دلیل، فکر می کنم که «خواب های دنباله دار» نباید به نمایش در سینما، توزیع در شبکه نمایش خانگی و احتمالا پخش از تلویزیون محدود شود. بلکه باید به عنوان یک بسته آموزشی و تربیتی به واحدهای مختلف آموزش و پرورش و سایر دستگاه های آموزشی کشور راه یابد. زیرا همان طور که گفته شد، مخاطب هدف این فیلم، در اصل اهالی تعلیم و تربیت هستند.

«خواب های دنباله دار» به جز مضمون فوق و دغدغه ای که دنبال می کند، ادعای دیگری ندارد. با این که یک فیلم اجتماعی- انتقادی محسوب می شود، از پرتگاه سیاه نمایی در امان مانده است. چون برآمده از احساس مسئولیت است، نه میل به خودنمایی. این فیلم با این که گوشه ای از تلخی ها و ناملایمات زندگی اجتماعی را به چالش می کشد، اما به کسی توهین نمی کند و هدف مشخص و معینی دارد. معمولا فیلم هایی دچار سیاه نمایی می شوند که برآمده از عقده هستند و تظاهر به اجتماعی و انتقادی بودن می کنند که این فیلم این طوری نیست.

«خواب های دنباله دار» در عین این که به یک موضوع خاص می پردازد، اما قرار گرفتن عناصر فیلم در خدمت این موضوع باعث شده که کل فیلم دارای حال و هوایی دردمند و وجدانی شود. به همین خاطر، از یک فیلم صرفا آموزشی و تربیتی فراتر رفته و یک اثر اخلاقگرایانه و انساندوستانه شده است. فیلمی که به دنبال بیداری است، نه گول زدن مخاطب. هر چند پررنگ تر شدن جنبه های روانشناسانه، بخش هایی از فیلم را دچار لکنت زبان کرده و ارتباط مخاطب را دچار اخلال می کند. فیلم «خواب های دنباله دار» با وجود برخی ضعف ها، یک اثر ارزشمند در سینمای ایران محسوب می شود. فیلمی است که گرچه مخاطب سرگرمی طلب و صاحب ذائقه مفرح را راضی نمی کند، اما به خاطر رویکرد موضوعی اش قادر است که هر مخاطبی را به اندکی تزکیه روحی برساند. یک فیلم سالم است که به بیننده خودش احترام می گذارد و همچنین بینش اجتماعی و انسانی او را بالا می برد. ای کاش شرایطی فراهم شود که فیلم هایی از این دست که حرف هایی برای گفتن دارند و حداقل موجب خسران و اتلاف وقت مردم نمی شوند، بیشتر امکان بروز و ظهور پیدا کنند. شاید دیدن این نوع فیلم ها، درد ناشی از بعضی فیلم های مزخرف را التیام بخشند و جبران کنند. یکی از اتفاقات مبارکی که در سینمای ایران، پس از پیروزی انقلاب اسلامی رخ داده به وجود آمدن جریان سینمای زنانه است. اتفاقی که نه فقط در قیاس با قبل از انقلاب که در مقایسه با سینمای جهان نیز کم نظیر است. سینماگران زن ایرانی، علاوه بر تعدد بیشتر، از نظر کیفی نیز کارهایشان نسبت به زنان سینمای جهان برتر است. خوشبختانه برخلاف آقایان که اغلب وارد معادلات دنیوی و حساب و کتاب های خسارت بار سینما شده اند، زنان فیلمساز همچنان به راه روشن خود وفادار هستند.

آرش فهیم