خصومت همیشگی با شیعیان

پیوند ناگسستنی آل سعود با وهابیت

هرچند تا پیش از حملات یازده سپتامبر ۲۰۰۱، وهابیت چندان شناخته‌شده نبود، اما وقتی مشخص شد ۱۵ تن از ۱۹ نفری که این حادثه را رقم زدند تبعه عربستان‌سعودی هستند، وهابیت و افراطی‌گری ناشی از‌ آن در کانون توجه جهانیان قرار گرفت.

آل‌سعود بلافاصله این حملات را محکوم و سعی کرد با همکاری واشنگتن، نگاه‌ها را معطوف به اسامه‌ بن‌لادن، رهبر وقت سازمان تروریستی القاعده کند که دست بر قضا او هم ملیت سعودی داشت.

مذهب و حاکمیت در عربستان سعودی پیوندی تنگاتنگ دارند. علما که در عربستان‌سعودی معادل رهبران مذهبی حکومتی هستند، نقش پررنگی در این کشور ایفا می‌کنند.

علما بخشی از حاکمیت هستند و البته گاهی تاثیر عمیقی بر رفتار سیاسی و اجتماعی در عربستان ‌سعودی داشته‌اند. به عنوان نمونه می‌توان به تحریم نفتی غرب در سال ۱۹۷۳ و در بحبوحه جنگ یوم‌کپور و صدور مجوز استقرار نیروهای خارجی در سال ۱۹۹۰ در عربستان و پس از اشغال کویت توسط عراق اشاره کرد.

نقش مفتی‌های وهابی در بخش‌های آموزشی و قضایی عربستان سعودی مشهودتر است. این نقش تا قبل از روی کارآمدن ملک فیصل در دهه ۷۰ و شکوفایی اقتصاد کشور به دلیل رشد قیمت نفت به مراتب بیشتر بود، اما پس از آن و با گرایش جامعه به تجدد، این قدرت و نفوذ رو به افول گذاشت.

بزرگ‌ترین گام‌ها برای مهار قدرت مفتی‌ها را ملک عبدالله برداشته است. او به عنوان نمونه اختیارات آنان در وزارت آموزش را کاهش داده و بخصوص مدیریت آموزش دختران ـ که با ساختارهای مذهبی بود ـ را به تکنوکرات‌‌های وزارت آموزش سپرد.

با این حال، مفتی‌ها هنوز هم قدرت زیادی در حاکمیت عربستان‌سعودی دارند و سعی می‌شود لااقل در ظاهر نقش برجسته آنان در جامعه حفظ شود تا در موارد ضروری از این نقش برای حفظ یکپارچگی اجتماعی استفاده شود.

جایگاه عالی‌ترین مرجع مذهبی در عربستان‌سعودی یا همان مفتی اعظم در انحصار خاندان آل‌عش‌الشیخ است. این خاندان اخلاف محمد بن‌عبدالوهاب، بنیانگذار وهابیت هستند و روابطی نزدیک با آل‌سعود دارند و به نوعی حامی هم تلقی می‌شوند.

قراردادی نانوشته بین دو طرف طی ۳۰۰ سال گذشته وجود داشته و در حال حاضر هم آل عش‌الشیخ به لحاظ قدرت و ثروت پس از آل‌ سعود حائز رتبه دوم در کشور است.

هرچند مفتی‌ها میانه خوبی با تلاش‌هایی که برای تجدد در عربستان‌سعودی در جریان است،‌ ندارند، اما خود را با شرایط هماهنگ کرده‌اند. آل‌سعود اعتقاد دارد ناچار است درجه‌ای از آزادی اجتماعی و سیاسی را در کشور بپذیرد و ساختار مذهبی را در این راه با خود همراه ساخته است اگرچه گهگاه صدای اعتراضی از آنان به گوش می‌رسد.

طرفداران تجدد با نیم‌نگاهی به رواج آزادی‌های مدنی به سبک غربی در کشورهای عرب حاشیه خلیج‌ فارس در همسایگی عربستان‌سعودی خواستار افزایش آزادی‌ها در این کشور هستند و به نظر می‌رسد آل‌سعود هم بی‌میل با همراه شدن با برخی از این مطالبات نیست.

البته این همه به معنای رنگ‌باختن قدرت ظاهری مفتی‌ها نیست و به هر حال، آل‌سعود از وهابیت و مفتی‌ها به مثابه ابزاری برای پیشبرد اهداف سیاسی از دریچه مذهب بهره می‌جوید. به عنوان مثال دامن زدن به خصومت‌ با شیعیان یکی از سیاست‌های کلی آل‌سعود است و این کار با کمک مفتی‌ها صورت می‌گیرد.