تاریخچه تئاتر در تهران

اولین بار با بازگشت دانشجویانی که طبق دستور عباس‌میرزا (نایب‌السلطنه) به اروپا اعزام شده بودند، آشنایی ایرانیان با فرهنگ غرب افزایش یافت و یکی از ثمرات این آشنایی، احداث …

اولین بار با بازگشت دانشجویانی که طبق دستور عباس‌میرزا (نایب‌السلطنه) به اروپا اعزام شده بودند، آشنایی ایرانیان با فرهنگ غرب افزایش یافت و یکی از ثمرات این آشنایی، احداث سالن‌های نمایش بود. البته یکی دیگر از مراحل تکامل تئاتر در ایران سفرهای ناصرالدین‌شاه به غرب و روسیه بود. ناصرالدین‌شاه در کنار دیدارهای رسمی خود در شهرهای اروپایی به دیدار نمایش‌ها علاقه نشان داد و این دیدارهای مکرر وی از تئاترهای غربی موجب شد که به تقلید از سبک معماری سالن‌های نمایشی لندن، تکیه دولت را در تهران بنا کند تا او هم متقابلا با نمایش‌های ایرانی از میهمان‌های خارجی خود پذیرایی کند. تکیه دولت که به منظور اجرای نمایش‌ها به شیوه غربی شناخته شده بود، به علت مخالفت مردم و روحانیون آن دوره با اجرای نمایش به محل اجرای تعزیه‌خوانی و تکیه مذهبی تبدیل شد.

نخستین تالار نمایشی بعد از تکیه دولت که به سبک اروپایی ساخته شد، تالار مدرسه دارالفنون توسط «مزین‌الدوله» نقاش‌باشی بود که در بخش جنوبی بنای این مدرسه احداث شد، این سالن دارای سکوی کوچک و صحن خصوصی برای شاه و درباریان بود، نخستین نمایشنامه‌ای هم که در تماشاخانه دارالفنون به نمایش درآمد «گزارش مردم‌گریز مولیر» بود که گروهی از اروپاییان که ساکن تهران بودند آن را بازی کردند. اما اولین تئاتر عمومی و مردمی در طهران به نام «تئاتر ملی» در خیابان لاله‌زار در طبقه بالای چاپخانه فاروس احداث شد که گنجایش بیش از سی نفر تماشاگر را داشت. چاپخانه فاروس نمایشنامه‌های بسیاری را منتشر کرد که در تئاتر ملی به اجرا درآمد.

بدین‌ترتیب اندیشه نمایش یا بازی زنده یا تئاتر روحوضی که در پارک‌ها، خانه‌ها یا در دربار که به شکل خصوصی یا عمومی به انجام رسیده بود با اندیشه داشتن تئاتری بسته برای تمام فصول ولی با همان هدف و خواست، برای پذیرفتن مردم کوچه و بازار در تئاتر ملی سرانجام گرفت. این نخستین تئاتر عمومی و مردمی بود زیرا تمام مردم می‌توانستند برای تماشا با تهیه بلیت به آنجا وارد شوند. ریاست این تئاتر را عبدالکریم محق‌الدوله که از افراد تحصیلکرده بود، برعهده داشت. تئاتر ملی هر ۱۵ روز یک‌بار یک برنامه داشت. اولین نمایشی که در این تئاتر اجرا شد، نمایشنامه کمدی «گوگول» به نام بازرس بود. این نمایشنامه را «نادرمیرزا» عضو جوان وزارت خارجه ایران از زبان روسی به فارسی ترجمه کرده بود که موفقیت شایانی به دست آورد. این نمایشنامه اوضاع و احوال اجتماعی زمان نیکلای اول روسیه را مجسم می‌کرد.