سه توصیه حضرت حق به پیامبر اكرم صلی الله علیه وآله وسلم

عفو و گذشت را فرا گیر و به همه ی كارهای نیك و پسندیده فرمان ده و از نادانان رخ برتاب

كتاب خدا كه در مدت بیست و سه سال به تدریج به پیامبر اسلام نازل شد از ابتدای نزول تا پایان نزول ، همه ی مردم و بویژه پیامبر بزرگوار را به اجرای حسنات اخلاقی دعوت كرد .

قرآن مجید امنیت و اعتبار و قیمت و ارزش انسان را پس از ایمان در گرو حسنات اخلاقی سپس كارهای پسندیده دانست .

قرآن در ضمن توصیه هایش به پیامبر اسلام (صلی الله علیه وآله وسلم) او را به سه حقیقت اخلاقی فرمان داد :

( خُذِ الْعَفْوَ وَأْمُرْ بِالْعُرْفِ وَأَعْرِضْ عَنِ الْجَاهِلِینَ ) (۱)

عفو و گذشت را فرا گیر و به همه ی كارهای نیك و پسندیده فرمان ده و از نادانان رخ برتاب .

در توضیح آیه شریفه باید گفت : خدای مهربان به پیامبر توصیه می كند بی ادبی دیگران و بدی ها و آزارشان را نسبت به خود ندیده بگیر و در رفتارت با آنان سخت گیری مكن و با آنان در حال مدارا باش و عذرشان را قبول كن و از آنان چیزی بیش از آنچه قدرت دارند مخواه .

پیامبر اسلام (صلی الله علیه وآله وسلم) این توصیه را در تمام طول زندگیش به كار گرفت ، از بی ادبی مردمان گذشت كرد و بدی های آنان را به شخص خودش عفو فرمود و در هیچ شرایطی مدارا را از دست نداد و از احدی نسبت به خود انتقام نگرفت .

تفسیر منهج الصادقین از حضرت صادق (علیه السلام) در ذیل این آیه روایت می كند :

خدای متعال پیامبرش را به این آیه به مكارم اخلاق امر فرمود و در قرآن آیه ای نیست كه جامع تر از این آیه بر مكارم اخلاق باشد(۲) .

در روایتی آمده است : روزی كه این آیه نازل شد پیامبر به امین وحی گفت : این آیه چه می گوید ؟ گفت : نمی دانم مگر این كه بپرسم . به مقام قرب توجه كرد ، سپس گفت : ای پیامبر !

إنّ ربّكَ یَأمُرك أن تَصِل مَن قَطَعَك وَتُعطِی مَن حَرَمَك وَتَعفُو عَمن ظَلَمَك(۳) ;

پروردگارت به تو فرمان می دهد كه صله ی رحم كنی با كسی كه با تو قطع رحم كرده و عطا كنی به كسی كه تو را از عطایش محروم نموده و گذشت كنی از كسی كه بر تو ستم ورزیده است .

▪ خذ العفو

عفو و گذشت اخلاق نیك و پسندیده ی خداست و بر بندگان است كه برای راحت خود و راحت دیگران این خُلق پسندیده را از مولای خود پروردگار مهربان فرا گیرند و در هر موقعیتی به كار بندند .

در بعضی از احادیث قدسیه آمده كه خدای متعال می فرماید :

نَادَیتُمونِی فَلَبَّیتكُم ، سَأَلتُمُونِی فَاَعطَیتُكُم ، بَارَزتُمونی فَأمهَلتُكُم ، تَرَكتُمونِی فَرَعیتُكُم ، عَصَیتُمُونِی فَستَرتُكُم ، فَإن رَجعْتُم إلی قِبلْتُكُم وَإن أدبرتُم عَنّی انتَظرتُكُم(۴) .

مرا خواندید شما را اجابت كردم ، از من خواستید به شما عطا نمودم ، با من به جنگ و مخالفت برخاستید شما را مهلت دادم ، مرا واگذاشتید شما را رعایت كردم ، مرا معصیت كردید بر شما پوشاندم ، اگر به من باز گردید شما را می پذیرم و اگر از من روی بگردانید به انتظار شما خواهم بود .

در حدیثی آمده است :

إذا تَابَ الشیخ یقولُ الله عزّ وجلّ : الآن ! إذا ذَهَبت قُوّتُك وَتُقطّعَت شَهوَتُك ؟ بَلی أنا أرحَم الرّاحِمین ، بَلی أنا أرحَم الرّاحمین(۵) .

هنگامی كه پیرمرد توبه كند خدای عزّ و جلّ می فرماید : اكنون كه قدرتت از دست رفته و میل و شهوتت قطع شده توبه می كنی ؟ توبه كن كه من مهربانترین مهربانانم ، آری من مهربانترین مهربانانم .

راستی برای مردم چه زندگی خوشی و چه امنیت و راحتی و چه اعتبار و اعتمادی ظهور می كند اگر همه متخلق به اخلاق حق شوند !!

از پیامبر اسلام (صلی الله علیه وآله وسلم) روایت شده است :

المُؤمِنُ یَأخُذ مِن اللهِ خُلقاً حَسناً(۶) .

مؤمن از خدا اخلاق نیكو فرا می گیرد .

▪ وأْمُرْ بالعرف

سپس آیه ی شریفه به پیامبر توصیه می كند : مردم را به همه ی كارهای نیك و پسندیده و آنچه را عقل سالم و خرد ناب ، شایسته می داند فرمان ده .

▪ وأعرض عن الجاهلین

در مرحله ی بعد می گوید : از نادانان روی بگردان و با آنان وارد ستیز و مجادله مشو .

نادانان به خاطر سفاهت و پوكی و پستی و كم ظرفیتی ، هنگامی كه با بزرگان و اهل شخصیت و دعوت كنندگان به حق روبرو می شوند ، سخن زشت می گویند ، تهمت می زنند ، سنگ اندازی در راه خدا می كنند ، دهن كجی می نمایند ، حق را به مسخره می گیرند ; قرآن به پیامبر می فرماید در برخورد با اینان هم چون خود آنان وارد مبارزه با آنان مشو ، بلكه بردباری و حوصله به خرج ده و شكیبایی پیشه كن و سخن و كارشان را نادیده بگیر و با متانت و وقار از آنان اعراض كن كه این گونه رفتار و منش هم در حفظ شخصیت تو مؤثر است و هم زمینه ای برای فرو نشاندن آتش خشم و حسد و تعصب نادانان و بیدار ساختن آنان است .

۱ . اعراف ( ۷ ) : ۱۹۹ .

۲ ـ منهج الصادقین : ۴ / ۱۵۴ .

۳ ـ عوالی اللآلی : ۲ / ۱۳۷ ، المسلك الرابع ، حدیث ۳۷۸ ، ذیل آیه ی شریفه ی ( خُذ العَفوَ وَأْمُرْ بِالْعُرفِ ) .

۴ ـ كشف الاسرار : ۳ / ۸۲۹ .

۵ ـ كشف الاسرار : ۳ / ۸۳۰ .

۶ ـ كشف الاسرار : ۳ / ۸۳۰ .

پایگاه استاد حسین انصاریان

منبع: كتاب زیبایی های اخلاق