برای بهبود ایمنی بیمار چه باید کرد

بسیاری از بیماران نخواهند مرد, اگر در بیمارستان بستری نشوند

اگرچه مقوله بهداشت و سلامت برای بهبود ایمنی بیمار طراحی شده، دارای این ظرفیت ذاتی و حقیقی نیز هست که بیماری‌ها را تولید یا تشدید کند، باعث افزایش زیان و ضرر بیماران شود و عدم صلاحیت سیستم را القا نماید. این اتفاقات ناخوشایند و مضر، در واقع صدمات ناخواسته و تصادفی‌ای هستند که در اثر چگونگی مدیریت مراقبت‌های سلامتی و نه به دلیل شرایط زمینه‌ای بیمار ایجاد می‌شوند.

پژوهش‌های مبتنی بر جمعیت که در آمریکا، استرالیا، انگلستان،‌ نیوزلند و کانادا انجام شده، نشان می‌دهند این حوادث بین ۹/۲ تا ۶/۱۶ درصد همه پذیرش‌های بیمارستانی رخ می‌دهند. این بررسی‌ها به صورت گذشته‌نگر و بر پایه مرور اطلاعات بیماران، شامل یادداشت‌های پزشک، اطلاعات پرستاری و نوع و میزان تجویز دارو انجام شده، بنابراین میزان آنها احتمالا کمتر از میزان واقعی موجود هستند. تقریبا نیمی از حوادث مضر و ناخواسته گزارش شده در این مطالعات، مربوط به جراحی بوده (بیمار اشتباهی، جراحی اشتباهی و محل اشتباهی جراحی) و گزارش‌های دارویی، دومین علت شایع حوادث هستند که ۲۰ درصد تمامی رخدادها را تشکیل می‌دهند. پرخطرترین مکان‌ها، اتاق‌های عمل و بعد بخش‌ها بودند. حداقل نیمی از حوادث گزارش شده در این مطالعات، به نظر قابل پیشگیری می‌رسیدند. اگرچه بیشتر این حوادث حداقل آسیب را به بیماران رسانده‌اند، یک سوم آنها عوارض دایمی بر جای گذاشتند. همچنین، عاقبت حدود ۱۰ درصد حوادث به مرگ بیماران منتهی شده است، بنابراین نتیجه‌گیری منطقی از این یافته‌ها نشان می‌دهد که «بسیاری از بیماران نخواهند مرد، اگر در بیمارستان پذیرش و بستری نشوند.»

در سال ۱۹۹۹، موسسه پزشکی آمریکا، گزارشی را با عنوان «بشر، جایزالخطاست، پس بیایید سیستم سلامت ایمن‌تری بسازیم.» منتشر کرد و مدعی شد سالانه ۹۸ هزار بیمار در آمریکا به دلیل اشتباهات پزشکی فوت می‌کنند. در واقع، حوادث قابل پیشگیری، چهارمین علت مرگ در آمریکا به حساب می‌آیند و شکاف ناخوشایندی میان آنچه توصیه می‌شود، با آنچه در واقعیت به بیماران تحمیل می‌شود، وجود دارد. بنابراین به نظر می‌رسد ایمنی بیماران، یک مشکل عمده سلامت و بهداشت عمومی باشد.

برای بهبود و اصلاح ایمنی بیمار، مهم است بدانیم چرا خطاها اتفاق می‌افتند و عوامل خطر را بشناسیم. اشتباه و خطا، وقتی رخ می‌دهد که تکمیل یک عمل برنامه‌ریزی شده با شکست مواجه می‌شود (خطای اجرا) یا برای رسیدن به یک هدف، از برنامه ناصحیحی استفاده شود (خطای برنامه‌ریزی). خطا می‌تواند در سطح فردی و در سطح سیستم تحلیل شود. در رویکرد فردی، خطاها به وسیله متخصصان بهداشت و درمان مسامحه‌کار که از روش‌های غیرایمن استفاده می‌کنند، رخ می‌دهند. مذمت مردم و فرهنگ تنبیهی، از مشخصه‌های اصلی این رویکرد به شمار می‌آیند. بررسی‌های بیشتر نشان داده رویکرد خطای فردی برای کاهش اشتباهات به شکست انجامیده است.

رویکرد مبتنی بر سیستم فرض می‌کند که همه افراد ممکن است مرتکب اشتباه ‌شوند و این‌گونه در نظر می‌گیرد که بیشتر خطاها توسط سیستم‌های معیوب ایجاد می‌شوند و آنها هستند که افراد را به سمت ارتکاب خطا یا ناتوانی در پیشگیری از آن رهنمون می‌‌کند، البته این موضوع به این معنا نیست که افراد می‌توانند بی‌دقت باشند، بلکه هر فردی باید پاسخگوی اعمال خویش باشد، بنابراین رویکرد مبتنی بر سیستم بر پایه توسعه و بهبود بسیاری از موانع، زنگ خطرها و تدابیر به منظور پیشگیری از رخداد خطا بنا شده است.

● ایمنی بیمار در آموزش پزشکی

به نظر می‌رسد آموزش برای توسعه تغییرات ضروری به منظور کاهش خطاها در پزشکی، افزایش ایمنی و پیشرفت کیفیت مراقبت‌های سلامتی الزامی باشد. متاسفانه بسیاری از بررسی‌هایی که روی دستیاران، انترن‌ها و دانشجویان انجام شده، نشان می‌دهند آنها از آموزش کافی برای افزایش قابلیت‌های حمایت از ایمنی بیمار برخوردار نبوده و مدعی هستند که ابزار لازم این اقدام را نداشته یا مهارت‌های لازم را کسب نکرده‌اند. اغلب مربیان معتقدند آموزش رعایت اصول ایمنی بیمار باید در آموزش پزشکی و ترجیحا طی دوره‌های عملی بالینی گنجانده شوند، در حالی‌که بیشتر پزشکان وقتی برای اولین بار با خطاهای پزشکی مواجه می‌شوند که دانشجوی دوره‌های غیر بالینی بوده و در متن کار قرار ندارند و به صورت عملی آموزش نمی‌بینند. در سال ۲۰۰۴، سازمان جهانی بهداشت، «اتحاد جهانی برای ایمنی بیمار» را راه‌اندازی کرد تا شاید از بروز حوادث ناخوشایند قابل پیشگیری در دنیا بکاهد و اصول شیوه‌های درمان ایمن‌تر را گسترش دهد. در سال ۲۰۰۸، این اتحاد جهانی، برنامه‌های صحیح و اطمینان‌بخش جراحی را منتشر کرد تا در بخش‌ها و آموزش‌های جراحی به بحث و اجرا گذاشته شوند.

● چه باید کرد؟

باید جنبه‌های مختلف ایمنی بیمار، مانند نگرانی‌های اخلاقی، کار گروهی، مهارت‌های ارتباطی، ارتباط پزشک ـ ‌بیمار، تئوری‌ها، رویکردهای خطای انسانی و تشخیص خطاهای پزشکی و افشای آنها در برنامه‌های آموزشی پزشکی گنجانده شده و دانشجویان نیز در دوره‌های چرخشی بالینی خود با آنها مواجه گردند، هرچند گنجاندن اصول ایمنی بیمار در برنامه‌های آموزشی دانشجویان تمام کشورها امکان‌پذیر نیست.

دانشجویان پزشکی باید اپیدمیولوژی حوادث مضر، عوامل خطر و پیشگیری، مدیریت و اقرار به اشتباهات پزشکی را آموزش ببینند. آنها باید از شرایطی که پزشکان را در معرض خطاهای پزشکی قرار می‌دهند، خصوصا در طول سال‌های دانشجویی خود آگاه باشند. دانشجویان باید به اصول ایمنی بیماران احترام بگذارند و در این زمینه آموزش‌های لازم را ببینند. از سویی نام و فرهنگ تنبیهی سرزنش نیز متروکه شمرده شود، زیرا رفتار مبتنی بر اصول ایمنی بیمار را تحت تاثیر قرار می‌دهد، پس ارزیابی‌های لازم در این زمینه به مربیان حرفه‌ای و با وجدان سپرده شوند.

منبع:

Student BMJ, ۲۰۰۹

نویسنده: دکتر شادی کلاهدوزان