معرفی کتاب «مقدمه‌ای تاریخی بر پسااستعمارگرایی»

سامال عرفانی

مقدمه‌ای تاریخی بر پسااستعمارگرایی

نویسنده: رابرت جی.سی یانگ[i]

انتشارات وایلی- بلکوِل

سال انتشار: 2001

510 صفحه

این کتاب مقدمه‌ای کلیدی است، و یکی از کتاب‌های برجسته و شارح این حوزه، که به شیوه‌ای واضح و زبانی قابل فهم خاستگاه‎‌های تاریخی و نظری نظریه‌ی پسااستعماری را شرح می‌دهد. نویسنده با اذعان به اینکه نظریه‌ی پسااستعماری اغلب رنج گسترده و مورد منازعه‌ای از حوزه‌های مختلف را دربر می‌گیرد از جنبش‌های ضداستعماری در اروپا، آفریقا، آسیا و آمریکای لاتین، توسعه‌ی جهان سوم فراملی ضدمدرن را از طریق کاری شخصیت‌های برجسته‌ی پیکارهای آزادیجویانه کسانی همچون کابرال[ii]، کونولی[iii]، فانون، گاندی، گوارا، نکروما[iv]، مائو، ماریاتِگویی[v] و سنگور[vi] و نیز طریق نقش فعالان زن پی‌می‌گیرد.  

یانگ پیشنهاد می‌کند که جنبش‌های ضداستعماری آمیخته‌ای انقلابی بودند از شکلگیری‌های بومی، جهانی، دیازپورایی مقاومت‌های روشنگرانه و فرهنگی که انواع جدید آگاهی را تولید نمودند که به موازات فعالیت‌های سیاسی ضداستعماری ظهور کردند. نظریه‌ی پسااستعماری مزاحمت این پرسپکتیوهای بسیار متفاوت در آکادمی را مشخص می‌سازد، که تابه امروز توسط نقد غرب زیرسلطه بوده‌است.

یانگ چنین بحث می‌کند که درحالیکه نقدپسااستعماری دانش اروپامحور بنیان‌نهاده شده را در فضایی فرهنگی به چالش می‌کشد، این نقد باید تا به روح جنبش‌های ضداستعماری ادامه یابد از طریق توسعه‌ی بیشتر مرز سیاسی رادیکالش تا بتواند عدالت اجتماعی را براساس یک بنیان جهانی تقویت نماید.

این مقدمه‌ای برانگیزاننده برای کسانی است که تازه با نظریه‌ی پسااستعماری تازه آشنا می‌شوند، درحالیکه به خوانندگان پیشرفته‌تر دورنمایی تازه درباره‌ی پویایی‌ها و تاریخ این حوزه ارائه می‌دهد.

مفاهیم و مسائل این حوزه را تحلیل کرده و اصطلاحات کلیدی را توضیح می‌دهد و کار برخی از نویسندگان مطرح را تفسیر می‌نماید تا راهنمایی معرفی‌گر و ایدئال فراهم سازد برای فارغ‌التحصیلان و دانشگاهیانی که برای نخستین بار با نظریه‌ی پسااستعماری و انتقادگرایی آشنا می‌شوند»(پشت جلد کتاب).

رابرت یانگ در کتاب مقدمه‌ای تاریخی بر پسااستعمارگرایی تبارشناسی نظریه‌ی پسااستعماری را از مسیر بسیار متفاوت مارکسیسم به عنوان بخش اصلی ایدولوزیک تلاش‌های ضداستعماری قرن بیستم ترسیم می‌کند. این کتاب اولین تبار‌شناسی تفکر و عمل ضداستعماری که ریشه‌های پسااستعمارگرایی را تشکیل می‌دهند، فراهم می‌آورد و ارتباط میان تاریخ حرکت‌های آزادی‌بخش ملی با توسعه‌ی نظریه‌ی پسااستعماری را ردگیری می‌کند. بر اهمیت کار بین‌المللی سوم به علاوه‌ی بازنظریه‌پردازی کردن دهقانان بدون زمین به‌عنوان سوژه‌ی انقلابی توسط مائو  تاکید می‌کند. یانگ اهمیت سه قاره‌ای هاوانا در 1966 را خاطر نشان می‌کند که اولین گردهمایی سه قاره‌ی جنوبی –آفریقا، آسیا و آمریکای لاتین_ در اتحادی سیاسی است و اذعان می‌دارد که این  آن لحظه‌ای است که آنچه که امروز "نظریه‌ی پسااستعماری" می‌نامیم به عنوان یک پایه‌ی آگاهی مشخص غیرغربی سیاسی و فرهنگی تاسیس شد.

از کتاب‌های یانگ باید نام برد از: در پسااستعمارگرایی: یک مقدمه‌ی بسیار مختصر (2003)، و "ایده‌ی قومیت انگلیسی (2008). در کتاب یک مقدمه‌ی بسیار مختصر، یانگ تبارشناسی پسااستعمارگرایی را به اکتیویسم معاصر پسااستعمارگرایی در جنبش‌های اجتماعی نو در کشورهای غیرغربی پیوند می‌دهد.

یانگ در کتاب ایده‌ی قومیت انگلیسی به پرسش از نژاد بازمی‌گردد، ایده‌ی قومیت انگلیسی. چرا قومیت یک مقوله‌ی قابل اطلاق به مردمان انگلیسی نیست؟ یانگ در پاسخ به این پرسش، روشی که هویت انگلیسی در اصطلاح تاریخی و نژادی در قرن نوزدهم طبقه‌بندی شده بود را مورد بررسی قرارمی‌دهد.  به نظر وی آنچه بیش از همه این مساله را تحت تاثیر قرارداده است، ارتباط انگلستان با ایرلند بود. به ذعم یانگ، انگلیس بودن هرگز انگلیسی بودن نبوده‌است، بلکه هویتی گسترده‌تر از اینها بوده‌است که نه تنها بر آن بوده تا ایرلندی‌ها را نیز دربر بگیرد، بلکه دیازپورای انگلیسی در سراسر دنیا را نیز شامل شود- آمریکایی‌های شمالی، آفرقای جنوبی‌ها، استرالیایی‌ها و حتی گاه هندی ها و مردمان کاراییب نیز. در انتهای قرن نوزدهم این ایده به عنوان یک ایدئولوژی امپراطوری مناسب بود.

کتاب‌های دیگر یانگ از این قرارند:

• امپراطوری، مستعمره، پسامستعمره، (2015)
• نیمه‌کاره‌های ازهم گسیخته: کشمکش سیاسی در نظریه‌ی ادبی و فرهنگی، انتشارات دانشگاه منچستر، (1996)

درباره‌ی نویسنده:

رابرت یانگ زاده سال 1950 میلادی، نظریه‌پرداز پسااستعماری، نقد فرهنگی و تاریخدان است. حوزه‌های مطالعاتی وی از این قرارند: ادبیات و فرهنگ‌های پسااستعماری، تاریخ استعمارگرایی و ضداستعمارگرایی، تاریخ فرهنگی قرون 19 و 20، نظریه‌ی ادبی و فرهنگی.

نخستین کتابش " اسطوره‌شناسی‌های  سفید: نوشتن تاریخ و غرب (1990) نام دارد که به این موضوع می‌پردازد که فلاسفه‌ی مارکسیستی تاریخ که ادعایش بر آن است که درباره‌ی تاریخ جهان باشد، اما در عمل تنها درباره‌ی تاریخ غرب بوده‌است، نگاهی غرب محور داشته است، - حتی اگر ضدسرمایه‌داری هم بوده باشد.

کتاب دیگر وی" آرزوی استعماری" (1995) نام دارد که در آن به بررسی تاریخ مفهوم "چندرگه بودگی"[vii] می‌پردازد.

نظر خوانندگان:

" رابرت یانگ در پیگیری گذشته‌ی تاریخی گفتمان پسااستعماری سهمی بصیرت‌آمیز و مبتکرانه در توسعه‌ی این حوزه دارد. مطالعه‌ی ظریف و انرژی بر وی، الهام‌بخشیش را در وقایع مسرت‌بخش و ایده‌های تلاش‌های ضداستعماری می‌یابد. یانگ که از روح خیال‌انگیز رهایی الهام می‌گیرد، بیان می‌دارد که حرکت‌های بزرگ ضداستعماری، لحظه‌هایی تغییرشکل دهنده و چندتبار بودند که هم قدرت و هم دانش را بازشکل‌دهی کردند. دستاورد مهم این نوشته‌ی انگیزه‌دهنده بازمی‌گردد به زنده‌کردن و مرور ظهور پرقدرت جهان سوم در زمانی که به نخوت جهانی هزاره سوم پامی‌گذاریم." (هومی کی. بابا، دانشگاه هاروارد).

فهرست مطالب کتاب:

1. استعمارگرایی و سیاست‌های نقد پسااستعماری

بخش اول: مفاهیم در تاریخ

2. استعمارگرایی
3. امپریالیسم
4. نواستعمارگرایی
5. پسااستعمارگرایی

بخش دوم: ضداستعمارگرایی اروپایی

6. لاس کاساس تا بورک[viii]
7. لیبرالیسم قرن نوزدهم
8. مارکس در استعمارگرایی و امپریالیسم

بخش سوم: بین‌المللی‌ها

9. سوسیالیزم و ملیت‌گرایی: نخستین بین‌المللی در انقلاب روسی
10. سومین بین‌المللی، به سوی کنگره‌ی باکو با نام مردمان شرق
11. زنان بین‌المللی، سومین و چهارمین بین‌المللی‌ها

بخش چهارم: تمرین‌های نظری تلاش‌های آزادی

12. جنبش‌های آزادسازی ملی: مقدمه
13. جنبش‌های مارکسیسم و آزادسازی ملی
14. چین، مصر، باندونگ[ix]
15. آمریکای لاتین1: ماریاتیگ[x]، فرافرهنگی و وابستگی فرهنگی
16. آمریکای لاتین2: کوبا: گوارا، کاسترو و تریکانتینال
17. آفریقا1: سوسیالیسم آنگلوفون آفریقایی
18. آفریقا2: نکروما و پان آفریقاگرایی
19. آفریقا 3: سنگورها و سوسیالیسم فرانکوفون آفریقایی
20. آفریقا4: فانون/کابرال
21. موضوع خشونت: الجزیره، ایرلند
22. هند1: مارکسیسم در هند
23. هند2: ضدمدرنگرایی گاندی

بخش پنجم: شکلگیری نظریه‌ی پسااستعمارگرایی

24. هند3: چندنژاد بودگی و آژانس زیردست
25. زنان، جنسیت و ضداستعمارگرایی
26. ادوارد سعید و گفتمان استعماری
27. فوکو در تونس
28. سوژه‌‌بودگی و تاریخ: دریدا در الجزایر
29. موخره: تریکانتیننتالیسم، برای عدالت فراملی اجتماعی

پی نوشت:

[i] - Robert J. C. Young

[ii] - Cabral

[iii] - Connolly

[iv] - Nkrumah

[v] - Mariategui

[vi] - Senghor

[vii] - Hybridity

[viii] - Las Casas to Bruke

[ix] - Bandung

[x] - Mariategui