بررسی انسان شناختی حافظه تاریخی در شهر (با مطالعه موردی میدان قزوین تهران)

رضا حسین پورامام

گزارش تحقیق ارائه شده به کلاس انسان شناسی شهری، نیم ترم اول  88-89 دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران.
 چکیده
این تحقیق به بررسی حافظه تارخی در شهر با مطالعه موردی بر میدان قزوین یا دروازه قزوین به عنوان مکان حافظه می پردازد، همچنین بوجود آمدن انواع شغل های صنعتی در اطراف میدان و تغییرات آن و تاثیر آن بر هویت میدان را از نگاه حافطه ی تاریخی کسبه میدان بررسی می کند. در این تحقیق از فنون متداول انسان شناسی – مصاحبه- مشاهده مشارکتی صورت گرفته است و محقق در این تحقیق در چند مرحله( با توجه به شاغل بودن در یکی از مغازه های اطراف میدان) در میدان حضور یافته و یافته های خود را بیشتر با مشاهده مشارکتی با کسبه میدان به عنوان گروه تحقیق بدست آورده است.
با توجه به اینکه شرایط زمانی و مکانی و همچنین شرایط اجتماعی و اقتصادی در حافظه تاریخی افراد تاثیر غیر قابل انکاری دارد با توجه به بررسی صورت گرفته حافظه تاریخی کسبه میدان تشکیل می شود از : دروازه یا میدان قزوین با توجه به پیشینه تاریخی خود به عنوان یکی از دروازه های شهر تهران و وجود انواع گاراژها و تعمیرگاه ها و همچنین ترمینال های مسافربری درگذشته وتاثیر آن درشکل کنونی میدان مجموعا حافظه تاریخی کسبه میدان را تشکیل می دهد، در این تحقیق سعی شده تا با مطالعه میدانی این موضوع به طور دقیق مورد بررسی قرار گیرد.
کلید واژگان: میدان قزوین، تغییرات ، کاسب یا مغازه دار

فهرست
•    چکیده .......................................3
•    مقدمه .......................................4
•    طرح مسئله ...................................6
•    روش شناسی ...................................8
•    فصل اول .....................................9
•    دروازه قزوین از نگاه اسناد تاریخی ...........10
•    فصل دوم .....................................11
•    تغییرات فیزیکی میدان ........................12
•    جغرافیای میدان از گذشته تا کنون .............13
•    مشاغل میدان از گذشته تا حال .................14
•    حافظه تاریخی ................................16
•    تاثیر اقتصاد بر حافظه تاریخی مغازه دارها.....18
•    تاثیر میدان بر هویت فرد .....................20
•    فضای میدان و حافظه تاریخی ...................22
•    نتیجه گیری ..................................27
•    ماخذ ........................................28

مقدمه
حافظه تاریخی مردم و افراد با کمک شنودها و دیده ها و خوانده ها و همچنین تجربیات شخصی و گروهی شان شکل می گیرد، برای آگاهی از حافظه مشترک از یک مکان یا نقطه ای از شهر باید وناچارا به بررسی بجربیات و برداشت های حسی وپیچیده و  گسترده افراد از گذشته در طول زمان پرداخت.
 حافظه تاریخی به عنوان ذخیره کننده آداب و رسوم و فرهنگ یک گروه، قوم و یا ملت در مطالعات انسان شناسی جایگاهی خاص دارد ،حافظه تاریخی شکلی از انباشت حافظه جمعی در محور زمان می باشد، حافظه ای است که در دورن یک گروه اجتماعی نوعی اشتراکات ذهنی در پیوند با گذشته به وجود آورده است. از آنجایی که محور زمانی در رابطه ای پیوسته با محیط فضایی قرار می گیرد و آن را تغییر داده و برآن معنا گذاری، نماد گذاری و نشانه گذاری می کند بدین ترتیب فضاهای شهراز محله میادین بدل به پهنه هایی می شوند که می توان آن را مکان های حافظه نامید. وثبت این مکان های حافظه در حافظه ی تاریخی مردم و انتقال به نسل دیگر موجب پایداری این مکان حافظه در حافظه تاریخی می شود، و تا زمانی که این حافظه جمعی وجود دارد دولت وسیاست قادر به تغییر یا تحریف یه مکان حافظه ای نمی شود.
خرده فرهنگ های مختلف در یک مکان حافظه ای با توجه به سلسله مراتب و شرایط اجتماعی، اقتصادی، و فرهنگی برداشت های گاها متفاوت از یک مکان حافظه ای دارند.
 بنابراین بوسیله حافظه تاریخی و کار انسان شناسانه می توان در فرایند های ملت و دولت سازی و همچنین در برنامه های فرهنگ سازی استفاده کرد.

طرح مساله
حافظه تاریخی نگاهدارنده فرهنگ، آداب و رسوم یک گروه، ملت و قوم و یا یک منطقه می باشد، و نوعی اشتراکات ذهنی در پیوند با گذشته برقرار می کند. هر گروه، قوم ویا ملتی و محله ای حافظه تاریخی مخصوص به خود را دارد و از این حافظه تاریخی برای پیوند با یگدیگر و همبستگی و  اتحاد و ایجاد برادری استفاده می کنند، ضرورت حافظه تاریخی در فرهنگ سازی و هویت سازی و همچنین تعلق خاطر داشتن به هویت محلی یا شهری یا ملی کاملا بارز هستند. از آنجایی که میدان قزوین یا دروازه قزوین به عنوان یکی از دروازه های قدیمی تهران جایگاه خاص در حافظه تاریخی حداقل در مردم تهران و خصوصا ساکنان منطقه و از همه مهمتر مردمی که اطراف این میدان زندگی یا کاسبی می کنند دارند. بنابراین شناخت وضبط این حافظه تاریخی برای انتقال به نسل بعد و هویت سازی برای ساکنان و کسبه از اهمیت خاص برخوردار است.
تغییرات فیزیکی این میدان در گذشت زمان و بدنبال آن تغییرات شغلی و صنفی در اطراف میدان هویت جدیدی را به این میدان داده و این که چرا میدان قزوین یا دروازه قزوین چه در گذشته و مخصوصا در زمان حال یک هویت صنفی شغلی خاص (گاراژ، تعمیرگاه، لوازم یدکی، و کلا شغلهای صنعتی) دارد، نیازمند شناخت و تحیق داشت.
این شناخت و تحقیق جز از طریق حافظه جمعی در بین اهالی و کسبه بوجود نمی آمد بنابراین محققا با توجه به شاغل بودن در این منطقه و سوالات ذهنی از قبل در مورد این میدان و نداشتن اطلاعات در مورد این میدان موضوع تحقیق خود را این میدان انتخاب کرده  و سعی نموده با تحقیق در این مورد از طریق حافظه جمعی کسبه تغییرات فیزیکی و غیر فیزیکی این مکان حافظه ای و شکل گرفتن هویت جدید را بررسی کند.

روش شناسی
دراین تحقیق از روشهای متداول انسان شناسی – مصاحبه- مشاهده  و همچنین مشاهده مشارکتی و منابع اسنادی که از طریق شهرداری منطقه 11 و همچنین مجله همشهری محله بدست آمده استفاده شده است. بنا به موقعیت خاص این میدان که در حال حاضر صرفا جنبه بازار و بورس لوازم یدکی وشغلهای صنعتی می باشد و به دلیل تردد کم مردم ساکن این منطقه در این میدان و همچنین مشکل در شناختن مشتری که سابقا خرید یا تردد در این میدان را داشته باشد و بتوان به عنوان گروه خاص مثلا  مشتری یا ساکن انتخاب کرد محقق بناچار یک گروه از کاسب های اطراف میدان را که سابقا  50-60 ساله داشتند به عنوان گروه تحقیق انتخاب کرده و این تنها گروه منسجمی بودند که تغییرات این میدان رااز گذشته تا حال به یاد داشتند و حافظه تاریخی تقریبا مشترکی داشتند محقق در این تحقیق بیشتر از روش مشاهده مشارکتی استفاده کرده زیرا به دلیل شاغل بودن در اطراف این میدان و شناخت کاسب های قدیم به این نتیجه رسیده ک بهترین روش  مشاهده مشارکتی است زیرا با توجه به شناخت از محقق و نداشتن ترس از مصاحبه بهترین اطلاعات را بدون کم یا کاستی به محقق داده و این بهترین روش برای جمع آوری اطلاعات بود. و بدست آوردن این اطلاعات با مشاهده این میدان در طول روز و ساعتهای مختلف و همچنین مصاحبه تکمیل شد مشاهده مشارکتی محقق با سوالات از پیش طراحی شده اما انعطاف پذیر به محل رفته و پرسش های خود را به صورت گفت و گو عنوان کرده و توانسته اطلاعات لازم را تهیه کند.

  فصل اول:

•    دروازه ی قزوین ازنگاه اسناد تاریخی


دروازه قزوین از نگاه اسناد تاریخی
دروازه قزوین یکی از دروازه های قدیمی و معروف شهر تهران بود در زمان شاه طهماسب صفوی در سال 964 هجری قمری نخستین برج و باروی شهر تهران ساخته شد، طول این بارو شش هزار گام بود و چهار دروازه بیشتر نداشت که دروازه قزوین در مدخل کنونی بازارچه قوام الدوله وشاهپور (وحدت اسلامی) واقع بود.
با گسترش تهران در زمان ناصرالدین شاه برج و باروی شاه طهماسب را خراب کرده و با خاک آن خندق های اطراف بارو را پر نمودند. پس شهر تهران را به تقلید از نقشه شهر پاریس به صورت هندسی یک هشت ضلعی نا تساوی الاضلاع گسترش دادند و12 دروازه ازطراف آن احداث نموده و دورش را خندق کشیدند. دروازه قزوین در ورودی خیابان قزوین ساخته شد، دروازه های جدید به سبک معماری صفوی ساخته شده بود و با کاشیکاری های براق و متنوع تزیین شده بود. با روی کار آمدن رضا شاه و افزایش جمعیت تهران، به بار دیگر نیاز به نوسازی و گسترش بناهای شهر احساس شده و در سال 1309 و با حکم  شهرداری وقت این دروازه را ویران نمودند. در سال 1380 شهرداری  منطقه 11 وسازمان زیبا سازی اقدام به اجرای پروژه آرام سازی و بهسازی میدان قزوین نمود و پس از آن در سال 1384 با هدف احیای دروازه های قدیمی تهران به صورت نمادین و با توجه به اسناد تاریخی اقدام به بازسازی دروازه قزوین نموده که اکنون باسازه های تیری و نمای آجری در میدان قزوین بنا شده است.

فصل دوم : یافته ها

•    تغییرات فیزیکی میدان از گذشته تا کنون براساس حافظه تاریخی

•    جغرافیای میدان از گذشته تا کنون

•    مشاغل میدان از گذشته تا حال

•    حافظه تاریخی

•    تاثیر اقتصاد بر حافظه تاریخی مغازه دارها

•    تاثیر میدان بر هویت فرد

•    فضای میدان و حافظه تاریخی

•    مشاهدات محقق در میدان

تغییرات فیزیکی میدان از گذشته تا کنون براساس حافظه تاریخی
دروازه قزوین  یکی از 12 دروازه قدیمی تهران بوده است که این دروازه در ابتدای میدان قزوین به طرف غرب قرار داشت. این دروازه در زمان رضا شاه به علت وسعت شهر و کاربری نداشتن این دروازه تخریب شده وبه جای آن میدانی تاسیس شد، نام این میدان 4 پهلوان نام گرفت و  علت آن 4 مجسمه ای بود که به شکل 4 پهلوانی بود بعد از مدتی حوضی در این میدان قرار دادند و آبشاری که از بالا به ان4 پهلوان می خورد در داخل این حوض می ریخت قابل ذکر است که گفته می شود این مجسمه ها از ایتالیا خریداری شده بود، بعد از مدتی در زمان پهلوی دوم شهردار وقت منطقه شخصی بود به نام مهام السلطنه و او  نام این میدان را مهام گذاشت این 4 مجسمه در سال 1361 به علت نا معلومی به دستور شهرداری منطقه کنده شده و به بیرون شهر برده و معدوم گردید. در سال 1383 بازسازی کنونی میدان قزوین انجام شد به این صورت که دور میدان طاق نما شده و در وسط میدان سمبلی از  دروازه قزوین گذشته به هزینه گزاف ساخته شده است.

جغرافیای میدان از گذشته تا کنون
بنا به موقعیت جغرافیایی دروزاه قزوین این دروازه از ابتدای ساخت در قسمت غربی میدان کنونی قرار داشت و در قسمت شرق میدان کنونی محلی برای گرفتن عوارض ورود و خروج کالا وجود داشته، این دروازه شبها بسته می شد و صبح ها در ساعت معینی باز می شده، این دروازه از  سمت غرب به بیرون از شهر راه داشته و علت نام گذاری آن به نام دروازه قزوین راهی بود که از سمت تهران به قزوین می رفت.
در گذشته شمال و جنوب میدان خیابانی بود که به اسم سی متری نظامی که گفته شده به علت پهنای زیاد در زمان رضا شاه تنگترشده و به شکل کنونی در آمده، درسمت شرق میدان خیابان قزوین نام داشته. موقعیت جغرافیای میدان کنونی به این شکل است که میدان قزوین از شمال به خیابان کارگر – میدان حر و از سمت جنوب به میدان رازی وصل می شود  و همچنین از طرف غرب به سه راه آذری و از طرف شرق به خیابان ولیعصرمتصل می شود، ای میدان به لحاظ جغرافیایی و نزدیکی به مراکز شهری و بازار های بزرگ تهران و نزدیکی به بازار مولوی و همچنین نزدیکی به مراکز صنعتی شرق میدان از اهمیت  زیادی قرار گرفته است.

مشاغل میدان از گذشته تا حال
دروازه قزوین به علت قرار داشتن در ابتدای شهر و قرار گرفتن ترمینال باربری و مسافربری در نزدیکی آن و نیاز این ماشینها به تعمیر و نگهداری ، باعث ایجاد تعمیرگاهها و گاراژهای بزرگی در اطراف میدان شده است به طوری که با گذشت زمان لوازم یدکی نیز به آن اضافه شد، میدان قزوین در سال 1348-1355 به گفته شاهدان به لحاظ فضای کسب اینگونه توصیف شده است میدان قزوین به سمت غرب گاراژهای فروانی داشت که اکنون فقط تعداد کمی باقی مانده است از جمله گاراژ طهماسبی، گاراژ فردوسی در سمت شمال غرب میدان لوازم یدکی فروش، تراشکار و بلبرینگ فروش در سمت جنوبی میدان قصابی ،خواربارفروشی و سینما در سمت شمال شرقی مشروب فروشی و تراشکاری درسمت شرق میدان لاستیک درشکه وبعد ها لاستیک ماشین و سنگکی.
به گفته شاهدان هر 100 متر یک بقالی بود و همنطور در خیابان اطراف آهن فروشی بود که بعد ها به شاد آباد منتقل شد، در ضمن در اطراف میدان انواع دست فروشها نیز وجود داشته اند که به مرور زمان از دور میدان جمع آوری شدند.
با گذشت زمان بعضی از گاراژهای برزگ و همچنین تعمیرگاههای بزرگ ماشین و اتوبوس و کامیون به بیرون از این  منطقه فرستاده شدند و مغازه های لوازم یدکی ماشین آلات سنگین به سمت سه راه آذری منتقل شدند و در گذر زمان قسمت شمال میدان به پیچ  و مهره فروشی و قسمت جنوبی لوازم یدکی ماشین سواری و مینی بوس وخاور ودرسمت شرقی ابزار فروشی و تراشکاری و ........ .
به طوری که اکثرا یا  فروختند یا در حال فروش هستند، به بیانی دیگر هویت شکل گرفته شده از میدان قزوین در نزد کاسب های آن تنها یک هویت شغلی است که نگاه آن به گذشته بسیار خوب بوده و در جواب هر سوالی که به گذشته و یا از حال می پرسیدیم به این قضیه اشاره می کردند. در گذشته به دلیل نزدیکی به میادین اصلی تهران  و هم چنین خلوت تر بودن این میدان فضای بهتری برای زندگی بود با توجه به شلوغی کنونی میدان و سروصدای زیاد و هم چنین فضای آلوده این منطقه تبدیل شده به یک منطقه فقیرنشین در صورتیکه با توجه به صحبتهای مشاهده گران در گذشته باغهای بزرگ و خانه های زیبایی در این منطقه وجود داشت و خیابان امیریه از سمت شرق به میدان محل زندگی بازاریهای بزرگ و تهرانیهای اصیل بود و امروزه اکثر کاسبین این میدان در شمال شهر ساکن هستند و میدان تنها جنبه شغلی و کاری برای آنها دارد، در این منطقه به دلیل اقتصادی بودن، مغازه ها بسیار گران و برعکس به دلیل آلودگی و سروصدای ملک مسکونی ارزان می باشد.

حافظه تاریخی
کاسبین بجز یادآوری گذشته در خلال کار وشغل خود درباره گذشته این میدان خاطرات جالبی داشتند، آنها از خاکی بودن خیابانها و اطراف میدان و هم چنین بودن درشکه در اطراف میدان و همچنین حوض بزرگی که وسط میدان وجود داشته وگاها برای شنا مورد استفاده قرار می گرفته و همچنین وجود مشروب فروشی در میدان وهمچنین نزدیکی به شهر نو درمیدان رازی که در نزدیکی میدان قزوین وجود دارد، یاد می کنند . آنها از اخلاق وبرادری و اعتماد بین کاسبین یا د می کنند و احترام به راستگویی و امانت داری و وفا به عهد از جمله خصلت های نیک بازاریها ی سابق میدان می باشد به طوری که مغازه دار جنس را به طور کاملا اعتمادی به مشتری می دادند  و آنها چند ماه بعد پولش را می دادند که این امروزه به هیچ وجه اجرا نمی شود حداقل توسط بازاریهای جدید، واعتماد به مشتری و متقابلا اعتماد مشتری به مغازه دار در حد بسیار ضعیفی است.
اما آنچه از گذشته تا به حال میدان قزوین به لحاظ شغلی شناخته می شده، وجود بهترین تعمیرکاران، صنعت کاران که بسیار ماهر و شناخته شده بودند و میدان قزوین محلی بود برای تعمیر وسایل نقلیه یا خرید قطعات یدکی ماشین آلات سواری وسنگین ، اما با گذشت زمان این تعمیرکاران و صنعت کاران بازنشسته شدند و فرزندان آنها تمایلی به ادامه شغل پدرشان نداشتند و یا فروختند و یا به اجبار به بیرون شهر منتقل شدند.
آنچه به نظر کاسبهای میدان باعث بوجود آمدن اینگونه مشاغل دراطراف میدان شده است به گذشته تاریخی میدان و وجود دروازه قزوین است. به دلیل پر رونق بودن این مشاغل در طی سالیان تا هم اکنون شاهد ادامه و حتی ازدیاد این مشاغل (لوازم یدکی ، پیچ ومهره، تراشکاری، قطعات لوازم ماشین آلات سنگین و...) در اطراف میدان وحتی خیابانهای منتهی به میدان و همچنین خیابانهای فرعی منتهی به خیابان قزوین.
امروزه نیز به دلیل بورس بودن این منطقه همه شرکتهای دولتی وخصوصی درتهران وهمه شهرستانها لوازم مورد نیاز خود برای تعمیر و یا خرید وسایل را از این بازار انجام میدهند واکنون هویت این میدان و خیابانهای نزدیک به آن یک هویت بازار بودن و یک هویت اقتصادی است.

تاثیر اقتصاد بر حافظه تاریخی مغازه دارها
تاثیر وضعیت اقتصادی بر حافظه تاریخی کسبه میدان قزوین:
با توجه به گذشته میدان که گذشته پررونق چه به لحاظ صنعتی و چه به لحاظ مالی را شامل می شد به طوری که به گفته شاهدان بهترین صنعت کاران وبهترین تعمیرکاران در این میدان حضور داشته و به لحاظ شرایط کسب وکار شرایط بهتری وجود داشت در سالهای اخیر به علت رکود اقتصادی در بازار و وضعیت بد اقتصادی برای کاسبین میدان قزوین آنها خاطرات کسب خوب و  اعتماد بین کاسبین و فضای رفاقت در بین کاسبین را مرور می کنند ونگاه آنها به گذشته بسیار خوب و شاید بتوان گفت حافظه تاریخی آنها تشکیل شده از گذشته خوب بازار و وضعیت بد بازار در موقعیت کنونی.
کسبه این میدان دو دسته اند یک دسته فارس و اصالتا تهرانی بوده و دسته دیگر غیرفارس که بیشتر این غیر فارسها ترکی هستند با گذشت زمام تعداد غیر فارسها نسبت به فارسها بیشتر شده و به نظر مصاحبه شوندگان
فرزندان تهرانیها اکثرا شغل پدرخود را ادامه ندادند و به کارهای دیگر پرداختند و پدرانشان مجبور به فروش یا اجاره مغازه شدند، اما غیر فارسها علاوه بر اینکه فرزندانشان راه پدرانشان را ادامه دادند ، آشناها و بستگان خود را به این منطقه آورده و آنها نیز به کسب کار پرداختند وپیشرفت کردند و بنابراین یک نوع حافظه تاریخی قومی و زبانی  در این  میدان شکل گرفته که این خرده فرهنگ ها روز به روز منسجم تر و قومی تر می شوند.
از طرفی در مغازه فارسها افراد کمی مشغول هستند مثل 1 یا  2 نفر ولی در غیر فارسها گاها تا 5 و6 نفر مشغول به کار هستند و  این نشان دهنده  وحدت و انسجام قومی بین آنهاست از طرفی این مشاغل از حالت عمده فروشی لوازم به جزیی فروشی و تخصصی شدن روی آورده اند، مثلا در مغازه ای که همه لوازم یدکی ماشین آلات سنگین را می فروختند امروز تبدیل شده به پیچ فروشی یا لاستیک فروشی، پمپ فروشی.
یکی از تغییرات دیگری که تاثیر برمیدان گذاشته ترافیک و همچنین آلودگی هوا و همچنین بر حافظه جمعی مردم از این مکان به عنوان یک حای شلوغ و آلوده تاثیر گذاشته است . از طرفی دیگر این تغییرات بر زندگی مردم عادی تاثیر بسزایی  داشته به طوری که  ساکنین این منطقه علاوه بر سروصدای زیاد و آلودگی صوتی ناشی از تردد  و شغلهای  پر سروصدا و همچنین از بین رفتن فضاهای تفریحی که در این منطقه وجود داشت با مشکلات زیادی روبرو هستند به طوری که زندگی در این منطقه مختص افراد پایین جامعه شده و  این مسئله به ناهنجاریهای زیادی تبدیل شده واز جمله وجود معتادان و اراذل واوباش در این منطقه که باعث نا امنی در این منطقه شده که این مشکلات در شبها به دلیل خلوت بودن این میدان بیشتراست و  عبور و مرور شب در این مسیر خطرناک است.

تاثیر میدان بر هویت فرد
میدان قدیمی در تمام شهرها به عنوان یک هویت برای آن شهر می باشد و این هویت برای مردمی که در آن کار و یا زندکی می کنند تاثیر گذاشته به طوری که کاسبان و مغازه داران که در آنجا مشغول هستند به دلیل
خاطره مشترکی که در طی زمان شکل گرفته است دارای هویت خاص می باشند که این هویت از طریق گذشت زمان و تغییر فضا و تاثیر آن برکسب و کار شکل می گیرد، امروزه بازاریها اطراف میدان هویت بازار بودن این منطقه را گسترش داده و امروز میدان قزوین در شناخت و ذهن مردم یک هویت بازار بودن را پیدا کرده و این هویت با منشا مشخص که همان دروازه قزوین بوده  بیشتر نمودار پیدا می کند و تغییرات این میدان در طی زمان این هویت را  بیشتر کرده و حتی برای  ساکنین این منطقه نیز هویت زندگی در بازار  پیدا کرده اند و  این هویت نزد مردم این منطقه چنان خوشایند نیست ،چون زندگی در جایی که وضعیت اقتصادی تنها به نفع صاحبان مغازه دار میباشد و مشکلات متعدد این میدان تنها برای مردمی است که مجبورند در این منطقه زندگی کنند وشاید این هویت که ناخواسته بر آنها تحمیل شده خوشایند آنها نباشد میدان می تواند هویت خود را به منطقه و حتی شهر منتقل نموده و در صورت هنجار مند شدن حتی می تواند به هویت ملی تبدیل شود و  در صورتی که میدان هویت هنجارمند به افراد بدهد موجب همبستگی و تعلق محلی و حتی شهری می کند، میدان دارای فرهنگ خاصی است و می تواند برفرهنگ های دیگر تاثیر گذاشته در صورتی که کمترتاثیر می پذیرد، به دلیل شرایط مکانی و فضایی به تولید فرهنگ در بین افراد پرداخته است، مثلا وجود صنعتگران ماهر در این منطقه و شناخته شدن این افراد ماهر در شهر یک هویت خاصی را به انها بخشیده است.

فضای میدان و حافظه تاریخی
میدان قزوین با توجه به تغییرات مختلف درطول سالیان گذشته و از تبدیل شدن از دروازه شهر به بورس لوازم یدکی و شغلهای صنعتی و میدانی که هویت آن با شغلهای اطراف میدان شکل می گیرد به نماد و نشانه بازار تبدیل شده به طوری که این نشانه ها در حافظه محلی کسبه میدان نقش بسته است، تغییرات فضای که به علت دروازه ورودی شهر و سپس تبدیل شدن آن به میدان صرفا یک چیز تاریخی است و این تغییر فضا و گسترده شدن مغازه ها و شغلهایی که به خاطر منشا مشترک یعنی دروازه قزوین بوده در نزد کسبه قزوین یاد می شود.
اکنون میدان قزوین به عنوان نماد و نشانه  کسب وکار ویاد آوری گذشته بیشتر به سمت این موضوع می پرداختند، شکل ونماد ظاهری میدان که سمبلی است از دروازه قزوین نام وتاریخ دروازه قزوین را  زنده نگه داشته و این باعث پیوند به نسل آینده می کند، این میدان ونام گذاری آن به  میدان قزوین هنجار مند شده و حافظه تاریخی  میدان را مشخص می کند.
میدان از حالت سنتی بودن در گذشته با خیابانهای خاکی و ساختار قدیمی مغازه ها و همینطور تردد کم وسایل نقلیه و وجود شغلهای دیگر در کنار شغلهای صنعتی از جمله سینما، نانوایی، بقالی، و مشروب فروشی و فضای کسب و کار سنتی و همچنین وجود شغلهای کاذب در حوالی میدان شکل سنتی به میدان داده بود که این در حافظه تاریخی مردم وجود دارد، آنها هنوز درشکه و اتوبوسهای قدیمی که از میدان به سمت توپخانه می رفت را یه یاد دارند و گذشته با میدان برای مردم عادی یک شکل کاملا سنتی داشته با گذشت زمان و تغییرات موجود در این میدان از جمله آسفالت شدن خیابانها، تغییرات بوجود آمده در ظاهر مغازه ها از جمله نوسازی و همین طور تغییرات نماد میدان از جمله کاشت درخت وسنگفرش کردن پیاده روها و همین طور  ورود صنایع جدید و کسب و کار مدرن از جمله  واردات لوازم و استفاده از چک و کامپیتور در کاسبی و رفت و آمد وسایل نقلیه در این میدان را از حال سنتی بودن خارج نموده ونسل جدید هیچ گونه حافظه مشترکی با نسل ما قبل خود ندارند، به طوری که نسل جدید از گذشته میدان و تغییرات آن آگاهی کافی ندارند وصرفا آن را به اسم و بورس و بازار بودن می شناسند، از  طرفی تغییرات فضایی در میدان وتغییرمشاغل و خیابانهای منتهی به میدان تبدیل به خرده فرهنگ های جدیدی از کاسبان شده است، مثلا لوازم یدکی فروشان، پیچ فروشان، جوشکارها، لوازم بولدوزر فروش، زنجیر فروش ها که هر کدام از اینها حافظه تاریخی مشترک نسبت به کار خود داشته و میدان
در ذهن آنها گذشته و حال بازار متناسب با شغلشان می باشد.
یکی از چیزهایی که به میدان قزوین هویت دیگری بخشیده بیمارستانی است که در ضلع جنوب غربی این میدان قرار داشته این بیمارستان بسیار قدیمی است و قدمت 60-50 ساله داشته، نام این بیمارستان، رازی است. این بیمارستان به دلیل قدمت زیادی که در این منطقه و حتی تهران داشته و اکثر قدیمیهای شهر آن را به خاطر دارند، هویت دیگری به میدان داده است.

مشاهدات محقق در میدان
این میدان به لحاظ اسمی و هویتی کارکردی شده است به این صورت که صبح ها از ساعت 8 شلوغ شده و این شلوغی تا 30/9-9 ادامه دارد. بعد تقریبا خلوت ترشده و سپس بعد از ظهر با تعطیلی مغازه ها که بین  7-5 شب است خیابانها و خود میدان بسیار شلوغ می شود،چون این  میدان به لحاظ مکانی وسط خیابانهای مهم تهران قرار دارد، این  میدان روزهای خلوت تری را در پنج شنبه دارد زیرا به دلیل مسافرت هر هفته بیشتر کاسبان خلوتی این میدان مخصوصا بعد از ظهر پنج شنبه بیشتر است، روزه های جمعه که تعطیل رسمی است این منطقه کاملا خلوت می باشد. قدیمیها به دلیل کاسبی بهتر اکثر کاسبها جمعه ها نیز مغازه های خود را باز  می کردند. بر خلاف شلوغی در روز این میدان شبها بسیار خلوت بوده و تردد بسیار کمی در این میدان صورت می گیرد. این منطقه به سبب شلوغی در روز یکی از نقاط طرح ترافیک می باشد که این محدودیت وضعیت بهتری را نسبت به گذشته به لحاظ شلوغ بودن فراهم کرده، این میدان به لحاظ کارکردی یک هویت کاملا مردانه دارند. دراین میدان و خیابانهای اطراف آن تردد خانمها به ندرت صورت می گیرد، کاسبهای قدیمی این میدان معمولا زودتر از بقیه کاسبها صبحها مغازه خود را باز کرده و این موضوع به اعتقادات آنها برمی گردد، آنها معتقدند که روزی درصبح زود تقسیم می شود.
کاسبهای قدیمی به سبب تعلق خاطری که به کار خود دارند و همچنین عادت کردن به شغل وکسب وکار خود  
همیشه حتی در سن های بالا به مغازه هایشان می آیند این در صورتی است که فرزندان آنها توانایی اداره مغازه را دارند ولی آنها ترجیح می دهند هر صبح به مغازه بیایند تا درخانه باشند.
به دلیل بازسازی و همچنین ساخت تونل توحید که اکثرا باعث بسته بودن اتوبان نواب شده و یک طرفه بودن تمام خیابانهای منتهی به میدان، دسترسی به این محل با سختی انجام می شود این موضوع در 4 سال اخیر بیشتر شده است، به طوری که کاسبان این مغازه روزانه 5-4 ساعت از وقت خودرا در ترافیک رفت و آمد می گذرانند که این موضوع باعث شده که به کاسبان و مردم  محله از وسایل نقلیه عمومی که محدودیت ترافیک ندارند استفاده کنند تا وسیله شخصی،  حضور نسل جوانی که وارث مغازه های پدرانشان هستند به این میدان چهره ای جوان داده است و این نسل به لحاظ اخلاق کاسبی و همچنین روابط با  مشتری و کاسبان دیگر با پدرانشان کاملا متفاوت است که این ها معمولا  گمنام هستند و بوسیله پدرانشان شناخته می شوند. آنچه محقق در  طی مشاهدات روزانه خود از میدان در طی ساعتهای مختلف روز انجام داده وجود کاسبان سیاری هستند که به علت نداشتن مغازه ولی داشتن اطلاعات در مورد شغلهای موجود، به دلالی مشغول هستند بدین صورت که مشتریهای گذری را شناسایی می کنند و آنها را به مغازه هایی که می شناسند برده و پورسانت دریافت می کنند، اینها حتی در صورت مشاهده جنس ارزان آن را خریداری کرده و به مغازه های اطراف می فروشند، آنها حتی روزهای خاصی به بازار گمرگ رفته و  وسایل و لوازم دست دوم اما اصل را خریداری کرده و با سود ناچیزی می فروشند و این لوازم در بین مغازه دارها طرفدار زیادی دارد.
از طرفی ورود جنسهای تقلبی یا دست دوم تمیز به جای جنس نو و اصل معضل اصلی این کاسبان  و مشتریها شده است به طوری که اعتماد بین کاسبها و همچنین مشتری از بین رفته و وجه کاسبی در این منطقه به دلیل سودهای کلان بر روی هر جنس از بین رفته با وضعیت اقتصادی کسب وکار در این چند سال اخیر و به دلیل مالیات ها. همچنین زندگی پرخرج  کاسبان، آنها به این موضوع واقفند و همیشه حسرت روزهای را می خورند که  پدرانشان نقل می کنند روزهایی که کاسبی مترادف بود با نان حلال، اعتماد، برادری، راستگویی.

نتیجه گیری
احساس تعلق کاسبین به این میدان صرفا یکی تعلق کاری است زیرا این میدان از ابتدای شکل گیری تا کنون یک هویت صنعتی گونه داشته به مرور زمان این هویت شغلی بر میدان اثر گذاشته به طوری که امروزه میدان قزوین نزد کاسبین و حتی مردم شهر یک هویت بازگونه ( باز لوازم یدکی و پیچ و مهره فروشی ..) پیدا کرده است.
حافظه تاریخی کاسبین این میدان چگونگی شکل گیری این مشاغل و تغییرات آن از گذشته تا کنون است.


ماخذ
•    شهرداری منطقه ی 11
•    روزنامه ی همشهری محله


[e-mail]