گزارشی درباره یهودیان ارمنستان

تورج خسروي

پیشینه یهودیان در ارمنستان
مورخان معتقدند که آشوری‌ها در قرن اول قبل از میلاد جمعیت زیادی از یهودیان را به ارمنستان رانده‌اند. آنان قبل از آمدن به ارمنستان در سامریه (فلسطین قدیم) زندگی می‌کردند و وارتگساوان  (Vartkesavan) یکی از مرکز‌های تجاری مهم آنان بوده است. همچنین تیگران کبیر نیز عده‌ای از یهودیان را از یهودیه (قسمتی‌ از جنوب‌ فلسطین‌) به ارمنستان آورده است.
 
اظهارات ریما وارژاپتیان رییس انجمن یهودیان ارمنستان
ریما وارژاپتیان از سال 1996 انجمن یهودیان ارمنستان را رهبری کرده و از طرف نخست‌وزیر به خاطر کمک و همکاری برای پیشرفت و تحکیم روابط دوستی یهودی ـ ارمنی، فعالیت‌های اجتماعی، سازمان‌دهی ‌کردن زندگی یهودیان ارمنستان، همکاری همیشگی با مقامات جمهوری ارمنستان برای حل مسائل انجمن، مدال یادبود دریافت کرده است.
بنا به گفته وارژاپتیان، یهودیان ارمنستان حدود1000 نفر و 320 خانواده هستند که عمدتاً از طریق ازدواج‌‌های ارمنی‌ـ یهودی شکل می‌گیرند. تعدادی از آن‌ها در «گیومری» و «وانادزور» زندگی می‌کنند. اما در قره‌باغ دیگر هیچ یهودی وجود ندارد.
این انجمن اکنون هفت سال است که روزنامه‌‌ سپر داوود را منتشر می‌کند.
یهودیان در ارمنستان تاکنون امکان برگزاری جشن‌های ملی و حفظ میراث فرهنگی خود را داشته‌اند و یک بنای منحصربه‌فرد به یادبود هولوکاست یهودیان در پارک آراگاتس ایروان وجود دارد که حتی تعداد کمی از شهروندان ایروانی از آن اطلاع دارند. این بنای یادبود قبلا نزدیک مجسمه وارتان مامیکونیان در پارک Oval بود. فرد یا افرادی ناشناس  در 17 سپتامبر2004 صلیبی به رنگ سفید و شماره 666 را بر روی آن کشیدند و سعی کرده بودند نماد یهودی یادبود را بتراشند و پاک کنند.
وارژاپتیان علت به رسمیت نشناختن نژادکشی ارمنیان از سوی اسرائیل را در ارتباط با بعضی موارد اقتصادی، سیاسی و امنیتی و همچنین وجود لابی آذربایجانی و ترکی فعال در اسرائیل می‌داند، به ویژه آن که ترکیه تنها کشور مسلمان است که با دولت یهودی روابط دوستانه دارد. اما وی می‌گوید مردم یهودی نژادکشی ارمنیان را به رسمیت می‌شناسند. و حتی در مدارس اسرائیل درباره نژادکشی ساعات درس وجود دارد، اما آن را به عنوان کشتار و فاجعه معرفی می‌کنند و احتمال دارد که آمریکا و اسرائیل در صدمین سالگرد نژادکشی ارمنیان آن را به رسمیت بشناسند.
به نظر وارژاپتیان مردم یهودی فکر می‌کنند نژادکشی فقط منحصر به آن‌ها بوده است و در مجموع اطلاعات کمی درباره نژادکشی ارمنیان در جهان وجود دارد. ارمنیان باید از تجربه یهودیان از جمله: برگزاری نشست‌ها، حمایت از چاپ ادبیات راجع به نژادکشی، تهیه بروشورها و کتابچه‌ها استفاده کنند به خاطر این که دیپلماسی ملت اهمیت زیادی دارد.
انجمن یهودیان ارمنستان بارها به کِنِست (معبد یهودیان) مراجعه کرده و خواستار بررسی مسأله به رسمیت شناختن نژادکشی ارمنیان  شده است. وارژاپتیان در انتخابات 2008 به سرژ سرکیسان رأی داده است زیرا معتقد است که پس از دوره‌ ریاست جمهوری ترپتروسیان کشور رو به پیشرفت است و دیگر نمی‌خواهند به ‌آن روزهای سخت برگردند. به‌علاوه در زمان لوون نسبت به مسأله اقلیت‌های ملی بی‌تفاوت بودند اما درزمان کوچاریان به آن توجه جدی کردند و برای آن‌ها بودجه اختصاص دادند.
به گفته وی اگرچه در دو کشور سفارت‌خانه وجود ندارد اما این به این معنا نیست که روابط دیپلماسی نیز برقرار نیست. علت عدم وجود سفارت ارمنستان در اورشلیم و سفارت اسرائیل در ایروان فقط مربوط به کمبود منابع مالی است، مطمئنا روزی در دو کشور سفارت‌خانه‌ها گشایش خواهند یافت. لازم به ذکر است که همکاری نزدیک یهودی‌ـ ‌ارمنی در زمینه بهداشت و سلامت به دو دهه بعد از زلزله اسپیتاگ 1988 هنگامی که پزشکان یهودی به مردم ارمنی کمک کردند، می‌رسد.
اما با وجود این که‌ واژاپتیان در میان فعالین اقلیت‌ها با مبارزاتش برای به رسمیت شناختن نژادکشی شناخته می‌شود اما حملاتی علیه وی و  انجمنش صورت می‌گیرد. برای مثال:
• روزنامه هایوتس آشخار در تاریخ 7 مه، دوستی با شخص وارژاپتیان و انجمن یهودی را چاپلوسی نامید.
• روزنامه گولوس آرمینیا (صدای ارمنستان) در 27 مه بحران ارمنستان را به همسر ترپتروسیان ربط داد که گویا با توطئه‌ صهیونیست‌‌ها در ارتباط است و در مقاله‌ای دیگر نوشت که گویا لابی‌های یهودی برای تبلیغات پتروسیان 70 ـ 65 میلیون دلار برای مبارزه انتخاباتی پتروسیان هزینه کرده است و آماده است دو یا سه برابر آن برای پیروزی وی بپردازد. وارژاپتیان هدف اصلی این مقالات را مبارزه علیه اپوزیسیون از طریق تحریک کردن احساسات یهودی ستیزی می‌داند.
• تیگران کاراپتیان صاحب شبکه تلویزیونی ALM  »   به یهودی‌ها ناسزا می‌گوید و در برنامه‌های خود اظهارات ضد یهودی ابراز کرده است.
• آرمن آودیسیان رییس حزب «وحدت ارمنی های آریایی» در24 مه در رورنامه هایوتش آشخار  کنگره ملی ارمنی را «کنگره یهودی » نامید و تهدید کرد که تمام یهودی‌ها را از ارمنستان بیرون می‌کند. وی به خاطر تبلیغات ضد یهودی و ضد کرد‌های یِزیدی به دو ماه زندان محکوم شد.
• ایگور مرادیان از کارشناسان معروف و سیاسی ارمنستان در آوریل 1998 مقاله‌ای ضد یهودی در گولوس آرمینیا چاپ کرد. وی معتقد بود که تاریخ روابط یهودی‌ـ ارمنی با ضد ونقیض‌های آشکار «ضد آریایی» پر شده است. وی یهودیان رامتهم کرد که کشمکش‌های نژادی و مباحث راجع به قره‌باغ  را تحریک ‌می‌کنند و با ترکیه روابط خیلی خوب دارند.
• در سال 2002 کتابی با عنوان National Systemتوسط رومن یِپیسکوپوسیان در ارمنستان و روسیه چاپ شد. در این کتاب یهودی‌ها (به همراه ترک‌ها) به عنوان دشمنان درجه یک ارمنیان شناخته شدند و از آنان به عنوان نابود کنندگان ملت ارمنی نام برده شد.
 
دوهفته نامه "هویس" شماره 92
20 بهمن 1389