یادداشت های نوروزی(1): نوروز و انسان ایرانی

افسر افشار نادری

 در جهان امروز با همه پیشرفت های فناوری و گسترش دانش ، آن ویژگی های عارفانه مردمی نا دیده انگاشته شده ، خیره سری و خودکامگی و دیگرکشی بر دل و جان حاکمان جهان فرمانروا گشته و به ناچار انسان و جهان انسانی را دچار هراس کرده و انسان چون شکار گرفتار دردام ، تلاشی بی ثمر می کند. اکنون باید دید آن روزگاران چه انگیزه هایی در کار بود ، مردم چگونه می اندیشیدند، استقلال و برابری چه معنایی داشته ؟ پی جویی در چند و چون این انگیزه ها و شناخت راستین آنها می تواند راهنمای آموزنده ای برای مردم این مرز و بوم در پهنه جهان باشد. برای پی بردن به این راز شگرف باید نگاهی به آیین ها و رسمهای دیرپای ایرانیان در روزگاران گذشته انداخت.
بی گمان پیروزی و سرافرازی هر ملت و آبادی جهان ، آزادی و شادی مردمان، انگیزه های شکست و تیره روزی و عقب ماندگی ملتها را نیز تا اندازه ای با همین شیوه باید جست و جو کنیم.
باورها و سنت های اصیل شامل ایده هایی هستند که گروهها از آنها الهام می گیرند و از طریق آنها هدایت می شوند. این همان چیزی است که با نام " بعد انگاره ساختی " از آن یاد می شود و دلالت بر ایده ها، مفاهیم وپیش فهم هایی دارد که برای محسوس ساختن زندگی احساس می شوند.  
تاریخ و فرهنگ یک ملت مشخصه هویت ملی آن ملت است و هویت ملی ، تاریخ و گذشته مردمی است که برای بقای سرزمین و حفظ آداب و رسوم دیرین خود تلاش کرده اند. اگر فرهنگ گروهی مبهم و گسسته شود، آن گروه دیگر قادر نخواهد بود به فرصت های اقتصادی و سیاسی نیز به گونه ای هماهنگ و پایدار پاسخ دهد. پرداختن به مصنوعات فرهنگی نظیرهنر ،موسیقی، رسوم و ... سبب می شود تا به فرهنگ خودی کمک شود. بسیاری از جوامع در حال توسعه دارای آگاهی مکتوم یا آنتروپی مانند هستند . چنین جوامعی هرگز قادر به بازگشت و احیای دنیای اجدادشان نیستند. آزمودن دوباره پیش زمینه های فرهنگی وظیفه ای خطیر است.
چون نوروز نه برخاسته از نام کسی و نه وابسته به کیش و آیین خاصی است و تنها گزینشی است خردمندانه و برخاسته از اندیشیدن درست و استوار بر هنجار آفرینش، ناموس طبیعت، شناخت زمان و آگاهی بر چند و چون گردش سپهر ، ماه و مهر و سیارگان منظومه شمسی است. جهانیان باید در یابند که بر این کره خاکی ، مردمی بوده و هستند که با گذشت زمان به شناخت خود و آنچه پیرامون خود می دیدند ، کامیاب شدند.
ایرانیان باستان همه افراد صرف نظر از مرد یا زن در کار تولید، عقلانیت فرهنگی و حفظ طبیعت سهیم بودند.انتقال سنت معمولا به عهده رئیس خانواده بوده، که وظیفه انتقال و آموزش این سنت ها را از نسلی به نسل دیگر بر عهده داشت. رئیس خانواده نمی توانست سنت جدیدی از خودش اختراع کند و باید آنچه را که از نسل های پیشین فرا گرفته به نسل های بعدی دهد و دقت کند تا سنت ها به درستی اجرا شوند.
ایرانیان کهن با نزدیک شدن به سال نو انواع دانه ها را سبز می کردند و با زدودن دود و غبار و کنار گذاشتن وسایل کهنه به استقبال بهار می رفتند و همه چیز را نو می کردند. استقبال از نوروز از جمله رسم هایی است که ازدیر باز بر عهده زنان در میان ایرانیان بوده است.
پیران سالار بدون در نظر گرفتن جنسیت افرادی بودندکه نقش بزرگتری را در میان فامیل بر دوش داشتند و در روز نخست سال نو تمامی اعضای فامیل به دیدن پیران سالار می رفتند و آنان حرف اول را میان فامیل می زدند، تمامی افرادی را که با هم اختلاف داشتند آشتی می دادند و سال نو به دور از کینه و کدورت های فامیلی آغاز می شد. از سوی دیگر سفارش پیران سالار به مهرورزی و نیک خویی در سال نو از سوی همه اعضای فامیل جدی گرفته می شد و آشتی و مهر ومحبت در روزهای آینده به دور از فامیل حلقه می زد.
در روز نخست که همه فامیل میهمان پیران سالار بودند تصمیم هایی برای سال جدید و اهدافی که خانواده می بایست دنبال کند مشخص می شد به این ترتیب که وظایف هر یک از اعضا مشخص شده و همه افراد فامیل موظف بودند برای دستیابی به هدف هایی که از سوی بزرگ فامیل ( چه زن و چه مرد ) اعلام شده بود، تلاش کنند.این تصمیم گیری جمعی سبب می شدتا تک تک اعضای فامیل با انرژی بیشتری سال نو را آغازکنند. وقتی انرژی بیشتر در گرو تصمیم های گروهی باشد ، می توان انتظار داشت که عقلانیت لازم جهت زندگی جمعی فراهم آمده است.
وقتی جامعه ای آنقدر عمر کرده که سنتی پدید آورد حتما بعضی  ساز وکار های موفق برای بقا ایجاد کرده است. مهم این جاست که عقلانیتی را که در مرکزاین سنن و باورها وجود دارد، تصدیق کنیم، حتی اگر امروز نا معقول و کژ کارکرد باشد.
مردو زن درایران امروز باید بدانند که عقلانیت فرهنگی یعنی:
راستی راهگشا ، نیک اندیشی سر آغاز ، خردمندی بایسته ، خدمتگزاری به جامعه هدف ، شادی فراگیر ، وفاداری نیت ، فروتنی سفارش ، دهشمندی شایسته ، جاودانگی سرانجام ، دروغ ناشایست ، مهربانی سازگار ،شکیبایی پایدار و خوشنامی یادگار