رهگذری بر محیط زیست و شرایط اقلیمی در سایه اجلاس کپنهاگ

محسن مسعودیان

سران بیش از 100 کشور دنیا سال گذشته، اجلاسی را در مرکز دانمارک کلید زدند که هدف از آن جایگزین کردن پیمان جدید زیست محیطی به جای پیمان کیوتو است. پیمانی که حرف اصلی آن تعیین سهمیه تولید دی اکسید کربنی است که کشورها مجاز هستند در اتمسفر زمین رها کنند.
در سال های اخیر این مساله که بیشتر جنبه ی علمی دارد به شدت تحت تاثیر مسائل سیاسی قرار گرفته است. به گونه ای که در موضوع انتشار گازهای گلخانه ای یا همان تولید کربن علم راه خود سیاست راه خود را می رود. تولید گازهای گلخانه ای از دو منظر برای بشر زیان بار است. نخست در کوتاه مدت می تواند اثرات مخربی بر هوا و دستگاه تنفسی انسان داشته باشد. اثر کوتاه مدت منطقه ای است و در نقاطی که بیشتر تولید صنعتی وجود دارد دیده می شود اما اثر بلند مدت آن که به مراتب زیان بارتر است را باید در محدوده ی جغرافیایی گسترده تری همراه با طیف وسیع تری از اثرات منفی بر زندگی بشر جست و جو کرد.
سیاستمداران از دانشمندان میزان گرم شدن زمین را می خواهند. مشکل درست همین جاست. علم هنوز نمی تواند به این سوال جواب دقیقی بدهد. آکادمی علوم ایالات متحده اعلام کرده است که تا پایان قرن 21 زمین بین 5/1 تا 5/6 درجه گرم تر شود، انبوهی از کوه های یخ در جنوبگان از بدنه ی قاره یخی جدا شده و در اقیانوس آرام و اقیانوس اطلس شناور می شوند. با حرکت آنها به سمت مدارهای پایین تر رفته رفته به مایع تبدیل شده و در اولین اثر خود سطح آب دریاها را بالاتر می آورند. در بخش بعدی ذوب شدن کوه های عظیم یخ انبوه اب شیرین را وارد اقیانوس می کند. این مساله باعث می شود تا تعادلی که هم اکنون در جریان های زیر آبی اقیانوس ها برقرار است از میان برود. برای آن که اثر مخرب این برهم خوردن تعادل میزان آب شور و شیرین مشخص شود به یک نمونه اشاره می کنیم. جریان گلف استریم یک جریان زیر سطحی در اقیانوس اطلس باعث به وجود آمدن آب و هوای کنونی در قاره ی اروپا شده است. در صورتی که چگالی آب بر اثر بر هم خوردن تعادل آب شور و شیرین تغییر کند، جریان گلف استریم نیز با تغییر مسیر و حتی نابود مواجه خواهد شد. به این ترتیب آیا دیگر اروپا قاره ی سبز کنونی خواهد بود؟
بر اساس اعلام سازمان ملل میزان انتشار دی اکسید کربن در اتمسفر هم اکنون 10 برابر بیشتر از هر زمان دیگری است.
خطر دیگری که در کپنهاگ به آن اشاره شد، روند سریع توسعه ی صنعتی در کشورهای در حال توسعه است. در حالی که تا سال 2007 ایالات متحده رتبه ی اول تولید و انتشار گاز های گلخانه ای را در اختیار داشت، از آن سال به این سو چین جای آن کشور را گرفته است. کشورهای در حال توسعه اکنون با فراهم آوردن زیر ساخت های لازم برای صنعتی شدن با شتاب فراوانی در حال گام برداشتن در این راستا هستند. اتفاقی که در چین رخ داده است در بسیاری دیگر از کشورهای در حال توسعه هم دیده می شود. جامعه ی جهانی اکنون از این کشورها می خواهد همزمان با توسعه ی صنعتی خود به فکر برپا کردن صنایع دوستدار محیط زیست نیز باشد.
هدف یکی از کشورهای در حال توسعه است که سهم قابل ملاحظه ای در تولید گازهای گلخانه ای دارد اما نخست وزیر هند، مان موهان سینگ، با کاهش سریع تولید دی اکسید کربن در این کشور مخالفت کرده است و آن را به زیان صنایع این کشور می داند.
با این حال بسیاری از دانشمندان چشم به سال 2020 دوخته اند؛ یعنی زمانی که سران کشورها تعهد کرده اند تا آن موقع میزان تولید دی اکسید کربن خود را کاهش دهند. چین گفته است تولید گازهای گلخانه ای خود را کنترل خواهد کرد و وعده داده است تراکم آن ها را تا سال 2020 به میزان 40 الی 45 درصد کاهش دهد. دولت چین این تعهد را داده است تا کارخانه ها و تاسیسات این کشور را وادار کند از سوخت مصرفی خود بهتر استفاده کنند. چین هنوز از کشورهایی است که از زغال سنگ به عنوان یک سوخت اصلی در صنایع خود استفاده می کند. این ماده ی سوختی بیشترین میزان تولید گازهای گلخانه ای را در میان سوخت ها دارد.
ایالات متحده نیز که دومین تولید کننده ی گازهای گلخانه ای است هم تعهد کرده است که تا سال 2020 به میزان 17 درصد از تولید کربن خود بکاهد. اگر چه این کشورها در کناز دیگر کشورهای چهان برای کاهش تولید کربن قول داده اند اما تولید کربن فرایندی بسیار گسترده تر از تولید کربن از دودکش کارخانه هاست. حتی استفاده از یک لپ تاپ نیز به تولید گازهای گلخانه ای کمک می کند و همین امر مبارزه با آن را پیچیده کرده است.
      جمعه، 4 دسامبر 2009 بیست و شش وزیر دولت نپال در اقدامی بی‌سابقه رفتند تا جلسه کابینه دولت متبوع خویش را در دامنه‌های اورست جایی به نام Gorakshep برگزار کنند تا جهانیان را متوجه خطر عظیم نابودی مهم‌ترین و بزرگترین منابع آب شیرین جهان در هیمالیا ناشی از جهان‌گرمایی –Global Warming - کرده و نسبت به خطر آب‌شدن شتابناک یخچال‌ها هشدار دهند.
      اقدامی که چندی پیش کابینه‌ی مالدیو هم به شکل دیگری انجام داد و جلسه خود را در زیر آب برگزار کرد، جایی که تا چند سال دیگر همه‌ی آن جزیره‌ی کوچ و زیبا ممکن است به آن نقل مکان کند!
      در این میان، تحقیق دانشمندان استرالیایی برای پرورش نسلی از گوسفندان که آروغ کمتری زده و بدین‌ترتیب گاز متان اندک‌تری را به نیوار انتشار دهند، در صدر خبرهای روزهای ماه اخیر محافل رسانه‌ای جهان قرار گرفته بود. یادمان باشد که استرالیا یکی از بزرگترین کشورهای پرورش دهنده‌ی گوسفند بوده و اگر بتواند راندمان گوسفندان را از منظر کاهش انتشار گاز متان افزایش دهد، کمکی شایان تقدیر و خدمتی بی‌بدیل به همه‌ی مردم و دیگر زیستمندان ساکن در کره‌ی زمین _ناشی از کاهش فرآیند جهان گرمایی _ خواهد کرد.
     همان طور که ملاحظه می‌شود، همه در تکاپوی مهار جهان‌گرمایی و تدارک برگزاری اجلاس سران در کپنهاگ بودند و می‌کوشیدند تا بیشترین توشه را از آن اجلاس سبز برای مردم خود و همه‌ی زیستمندان عالم به ارمغان ببرند. اما حیف که طی این همه روز گردهمایی تصمیمات قابل توجهی برای از دست نرفتن زمین گرفته نشد.
متاسفانه تا قبل از شروع شدن این اجلاس تمامی رسانه های خبری گوش فلک را کر کرده بودند که زمین در حال نابودی است، اما گویا تمامی این هشدارها نوعی باد در هاون کوفتن بوده است و در اجلاس کوچکترین رخدادی برای مهار این بلای جهانی اتفاق نیفتاد.
با این همه باز باید من به عنوان یک دانشجوی انسان شناسی و دغدغه مند در زمینه ی محیط زیست یکی از اثرات گرم شدن زمین را با تصویری شگرف، به شما دوستداران اکولوژیست نشان بدهم.
کوه یخ یا همان آیس برگ را اگر از نزدیک ندیده باشیم، دست کم در شاهکار بی‌بدیل سر دیوید آتن برو بزرگ دیده‌ایم و یا اگر آن را هم ندیده باشیم، تایتانیک جیمز کامرون را که دیگر دیده‌ایم!
    امّادر این تصویر کم نظیر می‌خواهم از کوه یخی با شما صحبت کنم که بزرگی‌اش برابر نیمی از پایتخت بریتانیا – لندن – است و از همه جالب‌تر این که، رنگش سفید نیست! آبی رنگ است.
   یک کوه یخ ، به دلیل حضور دسته‌ای از پنگوئن‌های نگران ساکن در جزیره‌ی کاندلماس جنوبگان بسیار مورد توجه علاقه‌مندان به محیط زیست قرار گرفته و از آن با عنوان یکی از تأثیرگذارترین تصاویری که توانسته است، مردم را نسبت به خطرات جهان‌ گرمایی حساس کند، یاد کرده‌اند.
    یادمان باشد که در جنوبگان (قطب جنوب) آنقدر یخ وجود دارد که بتواند در اثر آب شدن، سطح آب دریاهای آزاد را 57 متر بالا آورد!
    گفتنی آن که پیش‌بینی می‌شود تا پایان قرنی که در آن هستیم، آنقدر کوه یخ آب شود که بین 20 تا 80 سانتی‌متر بر سطح آب دریاها افزوده گردد.
    اجلاس جهانی و ممتاز کپنهاگ در 7 دسامبر 2009 قرار بود تا به چنین دغدغه‌هایی بپردازد که متاسفانه پرداخته نشد و چیزی عاید محیط طبیعی نشد، اما مواردی جالب در حواشی این اجلاس رخ داد که باید یکی از آن ها را مورد اطلاع شما عزیزان قرار بدهم؛ نتایج یک نظر سنجی بین‌المللی نشان می‌داد که حدود دو سوم مردم جهان، گرم شدن هوای کره زمین را یک مشکل بسیار جدی تلقی می‌کنند. ولی طبق این نظرسنجی در آمریکا و چین که بیش از هر کشور دیگری به آلودگی هوا کمک می‌کنند، این نگرانی کاهش یافته است!
از سوی دیگر در این اجلاس که مکانی برای خود نمایی ها و نام و نشان کسب کردن بود! آفریقای جنوبی نیز از خیل کشورهای دیگر عقب نماند، زیرا همزمان با آغاز به کار اجلاس جهانی تغییرات آب و هوایی در کپنهاگ، اعلام شد آخرین هدفی که برای کاهش گازهای گلخانه‌ای در جهان معرفی شده، آفریقای جنوبی است.
وودی بوئر، از مقامات عالی‌رتبه سازمان ملل، در این باره گفت: آفریقای‌جنوبی که یکی از منتشر‌کنندگان بزرگ گازهای گلخانه‌ای است، باید طی 10 سال آینده انتشار این گازهای را حدود 34 درصد کاهش دهد. به گفته او، آفریقای جنوبی تا سال 2025 باید این کاهش را به سطح 42 درصد برساند!
آغاز چنین برنامه‌ای می‌توانست آفریقای جنوبی را به ستاره اجلاس کپنهاگ تبدیل کند؛ اجلاسی که به گفته وودی بوئر بزرگ ‌ترین گردهمایی کشورها برای کاهش گازهای گلخانه‌ای طی 17 سال گذشته است.این مقام سازمان ملل معتقد بود که دیگر زمانی برای کاهش این گازها باقی نمانده و کشورها باید طی 2 هفته برنامه خود را برای عمل به تعهداتشان آغاز کنند. البته ناگفته نماند که باراک اوباما در همین جهت اعلام داشته بود که که برای کاهش گازهای گلخانه‌ای با فرمانداران ایالت‌ها مذاکره خواهد کرد که تا به حال این اتفاق به صورت جدی اتفاق نیفتاده است.
شاید فیلم 2012 بتواند کمی رهبران جهان را به این فکر وادار کند که در صورت عدم پایبندی به آرمان های کاهش گازهای گلخانه ای، چه مصایبی بر سر کشورها و مردمانشان خواهد آمد.

منابع :
1.    مقاله ی راهکارهای کپنهاگ برای 2 دهه ی آینده. روزنامه ی ایران. شماره 4382. 24/9/1388. دانش. متن.
2.    خبر گزاری تابناک. 27/9/1388. علمی
3.    مقاله ی عظیمت های طبیعت در سراب انسانی. نشریه ی بیشه ی جهان. شماره 17. پاییز 1381


[e-mail]