چوخه ؛ آیین جوانمردی

محمد مكاري

 چوخه،نوعی پوشاک پشمینه است بدون آستین و بسیار زبر و ضخیم که مردان و جوانان مناطق سرد سیرشمال خراسان درفصول سرد سال برتن می کنند.کشتی پهلوانی چوخه یا به اصطلاح دیگر "کشتی باچوخه" سابقه و پیشینه ای دیرینه در این خطه دارد که در تمام ایام سال چه در مناسبت های رسمی و غیر رسمی و هرجا که چمن یا خاک نرمی وجود داشته باشد و حتی هنگام جمع آوری محصول در گوشه ای از مزرعه یا به عنوان فراغت، قابل اجرا است .
در شهرهای شمالی خراسان همانند اسفراین،قوچان و بجنورد این کشتی از اهمیت و جایگاه ویژه ای برخوردار است. حوادث و رویداد های تاریخی اتفاق افتاده در منطقه شمال خراسان از مردمان این خطه افرادی سلحشور مبارز پرورانده است که مقاومت و ایستادگی درمقابل هجوم اقوام مهاجم از صفات بارز آنان بوده است . اوج این صفات پهلوانی و روحیه شهامت طلبی را در ادبیات شفاهی و حماسه سرایی ها و سوگ جامه هایی که مادران به گاه شهادت فرزندان خویش همچون ججوخان،رشیدخان وسردارعوض خان سروده اند می توان مشاهده کرد.
همان طورکه اشاره شد نام کشتی چوخه برگرفته از نوع جنس لباسی است که هنگام کشتی می پوشند این لباس از سه قسمت شلوارک،تن پوش و کمربندی که به کمر می بندند تشکیل می شود. اوج شکوه و عظمت این ورزش سنتی را در خراسان می توان در منطقه چشمه ی زینل خان اسفراین مشاهده کرد که در روز چهاردهم فروردین هر سال تمام علاقه مندان به این ورزش از مناطق شمال خراسان گرد هم می آیند و پهلوانان شرکت کننده از شهرستان قوچان،بجنورد و کلات نادری از جمله کشتی گیران سر شناسی هستند که حضور آنان سطح کیفی مسابقات را بالا می برد . علت شکوه چهاردهم این است که در این روز پهلوانان سال را برای یک سال متوالی انتخاب می کنند و از طرفی پهلوانان نامدار این رشته ورزشی با روحیه جوانمردی به مصاف هم می ورزند. شروع کشتی چوخه همراه با نواختن ساز و دهل و سرنا است . کشتی گیران به نوبت و بر اساس احترام به بزرگترها وارد گود محل کشتی می شوند،ابتدا بوسه بر خاک می زنند، و به هر سیدی که در اطراف گود حضور دارد،سلام می دهند. کشتی گیران بعد از بوسه زدن و سلام دادن رجز خوانی می کنند و به تعبیری حریف را به مبارزه می طلبند  گاهی حریفی وارد میدان نمی شود و برای اینکه به غیرت کشتی گیران حاضر برخورد و از طرفی همراه با شادی و نشاط باشد ، رجز خوان می گوید :    از مشرق تا مغرب به جز سید با همه کشتی می گیرم.
و صلوات می فرستد و چنانچه مراسم در شهرهای قوچان یا مشهد باشد به امام رضا(ع) سلام می دهند.
در این هنگام کشتی گیران حاضر که توان مقابله با کشتی گیر داخل گود را در خود می بینند وارد گود می شوند و ابتدا دو کشتی گیر صورت همدیگر را می بوسند و "سرشاخ" می شوند ، که از ابتدایی ترین فن های خاص این کشتی است. آنها تمام توان خود را بکار می برند تا پشت حریف را به خاک بمالند. در کشتی سنتی چوخه فنون سنتی و مدرن است. اما فن لنگ کردی که اصطلاحا به آن "یام باش" می گویند. از مشهورترین فن های این کشتی سنتی است که کشتی گیران بایستی تمام حواس خود را جمع کنند تا حریف از این فن استفاده نکند . از دیگر فنون خاص این کشتی « فن جوانمردی» است بدین صورت که کشتی گیرنبایستی از پشت به حریف هجوم ببرد یا فن « لنگ» را در مواقع غیر ضرور استفاده کند . تمام پهلوانان بنام این ورزش سنتی از روحیه جوانمردی و مردانگی برخوردارند و این خصلت ها باعث شده است که در بین مردم به عنوان پهلوان شناخته شوند.مراسم عروسی نیز یکی دیگر از مناسبت هایی است که کشتی چوخه در آن از جایگاه خاصی برخوردار است .به طور کلی کشتی چوخه در تمام عرصه های زندگی مردم شهر های اسفراین و قوچان حضورپررنگ ،دائمی و باشکوه دارد.
هنگام برگزاری این کشتی دو نوازنده سرنا و دهل با نواختن موسیقی حال و هوای خاصی به ورزش کشتی با چوخه می  دهند و وقتی زورآزمایی کشتی گیران به اوج می رسد بر سرعت چوب طبل و سرنا می افزایند، این موسیقی مقامی معروف به کوراوغلی است که با تم های سنگین و رزمی نواخته می شود.
از جمله جوایزی که به قهرمانان کشتی چوخه در عرصه مسابقات چه رسمی و چه غیر رسمی اهدا می کنند عبارت است از قوچ یا میش، یک تخته قالیچه یا پشتی ، یک تخت سفره کردی، کله قند،پارچه یا پول نقد.در حال حاضر در ایام و مناسبت های خاص مراسم کشتی با چوخه در شهرستان قوچان در امام مرشد، آق امام و ده سیاه دشت و نیز در اسفراین در گود زینعلی خان برگزار می شود و همه ساله هزاران نفر از این رقابت ها دیدن می کنند.

کارشناس پژوهشکده مردم شناسی