ازبیم دخالت بیگانگان و اسلام گرایان: بحران سوریه و تفرقه چپ های عرب (لوموند دیپلماتیک: اوت 2012)

نیکلا دوت پویار ترجمه شهناز نخعی

برخلاف قیام های تونس و مصر، شورش [مردم] سوریه درماه مارس ٢٠١١ درمیان چپ های عرب با اجماع همگانی روبرو نبوده است، گسستی میان تمایل نسبت به مطالبات دموکراتیک تظاهرکنندگان و بیم از دخالت سیاسی و نظامی خارجی پدید آمده است.
درماه اوت ٢٠١١، روزنامه چپ ناسیونالیست الاخبار نخستین بحران خود اززمان تاسیس، تابستان ٢٠٠٦، را پشت سر گذاشت (١).  خالد ثقیه، معاون سردبیر، روزنامه ای که در تاسیس آن مشارکت داشت را  ترک کرد.  دلیل این کار نوع برخورد با بحران سوریه بود.  ثقیه عدم پشتیبانی روزنامه از قیام مردمی رخ داده در ماه مارس ٢٠١١ را ملامت می کرد (٢).  الاخبار هرگز نزدیکی خود با حزب الله لبنان، یکی از متحدان اصلی بشار اسد، را انکار نکرده و هرگز هم پنهان ننموده که بیشتر هوادار گفتگو بین گروه درمسند قدرت در دمشق و بخشی از اپوزیسیون است تا سقوط رژیم.  درعین حال، این روزنامه به بخشی از مخالفان سوریه ای فرصت ابراز نظر داده است.  سلامه کایلح، یک روشنفکر مارکسیست سوری – فلسطینی است که در پایان ماه آوریل توسط نیروهای امنیتی بازداشت شد.
 
در ماه ژوئن گذشته، مخالفت ها دربخش انگلیسی روزنامه (آنلاین) درپی انتشار مقاله ای از امل سعد غرایب (٣) بروز کردند.  بانوی لبنانی نویسنده این مقاله، آشکارا از دمشق حمایت و به هواداران «راه سوم»، کسانی که رژیم اقتدارگرای سوریه را نفی و درعین حال نسبت به دخالت خارجی، بویژه نیروهای نظامی غربی مانند مدل لیبی هشدار می دهند، حمله کرده بود.
 
در نتیجه، دراین ماه یک همکاردیگر الاخبار انگلیسی، ماکس بلومنتال، که اعلام کرده روزنامه را ترک می کند، در مقاله ای از «ستایشگران بشار اسد» در هیئت تحریریه انتقاد کرده است(٤).  ایجاد شکاف در الاخبار نشانگر بحث هایی است که، هم از نظر راهبردی و هم عقیدتی، موجب انشقاق در جناح چپ دنیای عرب شده است.  برخی به پشتیبانی از رژیم سوریه، به نام مبارزه علیه اسراییل  و «مقاومت دربرابر امپریالیسم» ادامه می دهند.  برخی دیگر قاطعانه به عنوان منطق «انقلابی» و دفاع از «حقوق دموکراتیک» درکنار شورشیان قرار می گیرند.  وسرانجام، آخرین گروه از خطی میانه رو: بین همبستگی فاصله دار با خواست آزادی تظاهرکنندگان و نفی «دخالت خارجی»، هواداری می کنند و پیشنهادشان نوعی «آشتی ملی» است.  حساسیت های اینان به شدت متفاوت است – برخی خاستگاه کمونیستی یا مارکسیستی دارند، برخی دیگر درسپهر چپ ناسیونالیست می گنجند، شماری رادیکال و شماری دیگرمعتدل هستند .  به این ترتیب، موضوع سوریه به شکل موزاییکی ترکیده  و چند پاره شده درآمده است.
 
 
سرمشق ضد امپریالیست
 
بی گمان حمایت سهل و ناب از خاندان الاسد فراگیرنیست و صداهایی که خواستار ابقای رژیم درحالت کنونی باشند نادرند.  اما به نظر نمی آید که [درمیان طیف چپ] هواداران بلاشرط شورش عمومی اکثریت داشته باشند.  اینان که غالبا در چپ افراطی طیف سیاسی جای دارند، بعضا تروتسکیست – جبهه سوسیالست لبنان، سوسیالیست های انقلابی درمصر – یا مائوییست – صدای دموکراتیک در مراکش – هستند.  اینها روابطی با بخش هایی از اپوزیسیون رژیم، مانند آقای غیاث ناییس، چپ انقلابی در سوریه دارند.  از بهار سال ٢٠١١، اینها توانسته اند تجمع هایی دربرابر سفارت و کنسولگری های سوریه در کشورهای خود برگزار کنند.
 
برخی روشنفکران چپ مستقل مانند تاریخ دان لبنانی فواض ترابولسی (٥) هم از منطق شورشگری پشتیبانی می کنند.  نخستین درخواست سقوط رژیم است.  این حساسیت درمیان جناح چپ عرب هرگونه گفتگویی را منتفی می کند.  با آن که اینها از اعتراضات عمومی مسالمت آمیز دفاع می کنند، اما منکر حق دست بردن به اسلحه نیستند.  درچپ افراطی، هواداران انقلاب زیرلوای شورای ملی سوریه (٦)، یکی از عمده ترین ائتلاف های اپوزیسیون، گرد آمده اند.  اتحاد این شورا با دولت هایی مانند قطر، ترکیه یا عربستان سعودی قویا استقلال جنبش مردمی در سوریه را زیرسئوال می برد.
 
رفتار بخشی از چپ رادیکال در نفی رژِیم و درخواست سقوط آن، با حمایت سلطنت های خلیج [فارس] از انقلابیون سوریه ای چندان هم سنجیده و اندیشیده نیست و درضمن جرئت هم نمی کند به گفتمان ضد اسد بخشی از «جامعه بین المللی»، و از جمله در راس آن ایالات متحده ، بپیوندد.  دراین حال، این بازتاب ندای ضدامپریالیستی درسایه حمایت از شورش قرار نمی گیرد.  اولویت به وضعیت داخل سوریه داده شده: پیش از هرچیز، منطق قیام یک خلق علیه رژیم اش به حساب می آید، چنانکه در روند پیشین درکشورهای تونس یا مصر چنین بود.
 
بطور معکوس، داشتن فاصله ای محتاطانه نسبت به قیام سوریه، مشخصه اکثریت نیروهایی است که درقطب چپ سپهر سیاسی دنیای عرب قراردارند.  اینان نخست علیه نظامی گرایی قیام – که جز به سود گروه های اسلام گرای رادیکال و مبارزان خارجی که به وفور در سوریه یافت می شوند، تمام نمی شود – موضع می گیرند، سپس بر ماهیت مذهبی درگیری، که بطور فزاینده اقلیت های علوی و مسیحی را دربرابر یک اکثریت سنی رادیکال شده دراثر سرکوب، قرار می دهد تاکید می کنند و خطر یک جنگ داخلی پایان ناپذیر را درآن می بینند.  درنهایت، اینها از تناسب نیروهای منطقه ای و جهانی ابراز نگرانی می کنند.  [جمهوری اسلامی] ایران و سوریه علیه سلطنت های خلیج [فارس]، روسیه و چین علیه ایالات متحده، در بازی بزرگ جنگی منطقه ای و بین المللی که سوریه را به خط جبهه بین بازیگران حکومت های متعدد بین المللی تبدیل کرده، گزینش غالب چپ ها هواداری از نخستین ها برعلیه دومی هاست.
 
به این ترتیب، زمانی که در ٤ آوریل ٢٠١٢، اتحادیه حزب های ناسیونالیست و چپ اردن – ائتلافی که ٦ تشکیلات سیاسی، از کمونیست تا ناسیونالیست عرب را به هم می پیوندد – دیداری در امان برای نهمین سالگرد اشغال عراق توسط امریکا سازماندهی کرد، آنچه که بیش از خاطره سقوط  صدام حسین به چشم می خورد بحران سوریه بود: «دخالت خارجی» درسوریه موکدا مردود است.  برخی از سخنرانان عملیات نظامی مارس ٢٠٠٣ علیه عراق و حمایت قدرت های عمده غربی از شورای ملی سوریه و اپوزیسیون مسلح را همردیف برشمردند (٧).
 
در تونس، دربیانیه ای به تاریخ ١٧ ماه مه ٢٠١٢، مرکز سندیکایی قدرتمند اتحادیه عمومی کار تونس – که بخشی از دفتراجرایی آن خاستگاه چپ افراطی دارد – درعین تکرار حمایت خود از درخواست های دموکراتیک مردم سوریه، نسبت به یک «دسیسه» به تحریک حکومت های «استعماری و عرب ارتجاعی» هشدارداد.  دوماه پیش از آن، حزب کمونیست کارگری تونس، درکنار تشکیلات ناسیونالیست عرب، به یک تظاهرات برای نفی برگزاری کنفرانس دوستان سوریه درتونس، که ٦٠ هیئت نمایندگی بین المللی را گرد شورای ملی سوریه جمع می کرد، فراخوان داده بود.
 
حزب کمونیست لبنان، به نوبه خود، موضع گیری محتاطانه ویژه ای دارد: با نشر گاه گاه مقاله های مخالفان رژیم سوریه در نشریه ارگان خود، مانند آقای میشل کیلو (که به شورای ملی سوریه وابسته نیست)، اما از شرکت در تظاهراتی که، ازیک سال پیش، دربرابر سفارت سوریه دربیروت برگزارشده اند خودداری کرده است.  فزون براین، حزب مزبور گاه خود را درمظان انتقادهای آتشین چپ افراطی لبنان می یابد.  حزبی همسو با آن که نزدیک به حزب اراده خلقی سوریه آقای قدری جمیل، عضو اپوزیسیون قانونی است.  این شخص (با سمت معاون نخست وزیر در امور اقتصادی) جذب دولت جدید آقای ریاض حجاب شد که در ماه ژوئن ٢٠١٢ توسط بشار اسد منصوب شده بود [و کمتر از دوماه بعد، به اردن گریخت و پناهنده شد].
 
غالبا منطق اصلاح طلبی موردنظر بخشی از چپ های عرب است: راه حل درگیری سوریه باید سیاسی و نه نظامی، باشد.  بیانیه پایانی کنفرانس ناسیونالیست عرب، که درماه ژوئن گذشته در حمامه تونس برگزار شد، با حدود ٢٠٠ شرکت کننده در کنگره، عضو تشکیلات ناسیونالیست و چپ عرب (٨) و درحدی کمتر، اسلام گراها، بازتابنده این موضع است.  دراین سند که کوشش شده تا بیشترین حد ممکن مورد اجماع و توافق همگان باشد، درعین شناسایی حق مردم سوریه «به آزادی، دموکراسی و تناوب آرام قدرت»، «خشونت از هر منشایی که باشد» محکوم شده و بطور همسان رژیم و اپوزیسیون مسلح را به کاربرد منطق گفتگو برمبنای طرح پیشنهادی کوفی عنان، نماینده سازمان ملل متحد درماه مارس ٢٠١٢ فرامی خواند.
 
اگر برای بخشی از چپ رادیکال عرب، چشم انداز انقلابی در سوریه باید در دستور روزباشد، بخش قطعا مهم تری، در سوگ آن نشسته است: این بخش خواهان سقوط سریع رژیم نیست.  برای این بخش، اصل تناقض درجنگ سردی است که نام آنرا برخود ندارد.  ترس از خلاء و سوریه ای پس از اسد که بودنش با ایالات متحده و اتحادش با حکومت های خلیج [فارس] نامطلوب تر از طولانی تر شدن عمر رژِیم است.
 
ازسوی دیگر، ازدید هواداران چپ عرب، سوریه نوعی جایگاه امن است.  به ندرت کسانی ویژگی اقتدارگرا و سرکوبگر رژیم آنرا انکار می کنند، اما امروز هم، گفتمان تدافعی رژیم همراه با مجازات های بین المللی که علیه آن وضع شده، یکی از ژرف ترین شالوده های ایدئولوژیک چپ های عرب است: راه حل جهان سومی و ضدامپریالیست.  ازنظر برخی، گرمابخش این احساسات وابستگی به ویژگی مردمی قیام است.  ازدید بعضی دیگر، برعکس بین المللی شدن فزاینده کشمکش به مراتب از جذابیت آن می کاهد.
 
فزون براینها، پویائی اسلامی متولد شده از بهار عرب، که ترجمان آن رسیدن نیروهای وابسته به اخوان المسلمین به درهای قدرت درمراکش، تونس و مصر است، موجب شده بخشی از چپ خواستار بازگشت به توازن شود.  ازاین پس قیام های عرب هراسناک اند زیرا می توانند به چیرگی اسلام گرایان بیانجامند.  مانند اخوان المسلمین درمصر،  اردن و جنبش النهضه در تونس که از جمله حامیان جانانه  اپوزیسیون سوریه به نظرمی رسند. موضعگیری بخش بزرگی از چپ عرب درمورد موضوع سوریه، بازتاب رودررویی اش با نیروهای اسلام سیاسی است. به این خاطر، احزابی که غالبا مدعی «انقلابی» و «پیشرو» بودن هستند،  و گاه طرفدار مارکسیسم ، بصورتی متناقض ازبیم فردایی ناگوار، راه حل ناشی از گفتگو و گذار تدریجی [قدرت] در سوریه را ترجیح می دهند.


١- این روزنامه به مدت یکسال لوموند دیپلماتیک را بصورت ضمیمه منتشر کرد.

٢-
Ibrahim Al-Amin, «Pourquoi Khaled Saghieh a-t-il quitté Al-Akhbar?» (en arabe), Al-Akhbar, Beyrouth, 21 août 2011.
٣-
« Syrian crisis: There’s a crowd », Al-Akhbar English, 12 juin 2012, http://english.al-akhbar.com
٤-
«The right to resist is universal : A farewell to AlAkhbar andAssad’s apologists»,Al-Akhbar English, 20 juin 2012.

٥- عضو سابق کادر رهبری سازمان حرکت کمونیستی در لبنان (OACL)،فواض ترابولسی استاد تاریخ  در دانشگاه امریکائی بیروت است

٦- شورای ملی سوریه در تابستان ٢٠١١ بوجود آمد و مرکز آن در استانبول است. این شورا بخش بزرگی از نیروهای اپوزیسیون و از جمله اخوان المسلمین را در بر میگیرد.

٧- « احزاب ملی گرا و چپ بر طرد دخالت خارجی در امور اعراب تاکید دارند» ، ندا الوطن، عمان آوریل ٢٠١٢

٨- علاوه بر تشکیلات بعثی و یا ناصریست، کنفرانس ملی اعراب احزاب سیاسی چپ مانند حزب سوسیالیست متحد مراکش، جبهه مردمی برای آزادی فلسطین، حزب سوسیالیست یمن را در بر می گیرد

Nicola Dot-Pouillard

لوموند دیپلماتیک، نسخه فارسی، اوت 2012

این مقاله در چارچوب همکاری «انسان شناسی و فرهنگ» با سایت دوستان لوموند دیپلماتیک منتشر می شود.

پرونده «تحولات خاور میانه» در انسان شناسی و فرهنگ
http://www.anthropology.ir/node/10253