هندسه گردون، هندسه شکسته

حمید سهیلی

کاخ آپادانا، از عالی‌ترین نمونه‌های معماری هخامنشی است. در این کاخ، معروف‌ترین و مهم‌ترین نقشهای برجسته تخت جمشید بر کناره‌های دو راه پله شمالی و شرقی، کار شده‌اند. در این نقوش، ردیفی از حاجبان، پرده‌داران و سربازان که به طور یک در میان لباس مادی و پارسی در بردارند دیده می‌شود که شکل پوشاک، کفش، کلاه، اسلحه و ابزار و آرایش موی سرو صورت آنها ما را با خصوصیت زندگی مردمان آن دوره آشنا می‌سازد.
مادها، آریائیهای کوچیده به منطقه آذربایجان در شمال غربی ایران و پارسها آریائیهای مستقر در منطقه فارس در جنوب ایران بودند.

با نگاهی به نقوش و تزئینات بکار رفته در پوشاک سربازان مادی و پارسی کاخ آپادانا، این نکته مشخص می‌شود که کلاه سرباز پارسی مستطیل شکل، با خطوط عمودی و راه راه و کلاه سرباز مادی نیم دایره، با طرحی ساده، شبیه به کلاه نمدی است. مقایسه این دو کلاه با یکدیگر و گفتگوی میان آن دو، نکته‌های مهم و با ارزشی از ویژگیهای اقلیمی، تاریخی و فرهنگی این سرزمین را آشکار می‌سازد. کلاه سرباز پارسی که مستطیل‌شکل است می‌گوید، شیارهای عمودی و راه راه من، شبیه به ستونهای کاخ آپادانای تخت جمشید است و کلاه سرباز مادی که نیم‌دایره است می‌گوید، شکل نیم‌دایره و منحنی من، شبیه به گنبدهای منطقه آذربایجان و شهر تبریز است. کلاه سرباز پارسی می‌گوید، شیارهای موازی و راه راه من، شبیه فالوده شیرازی، خوراکی معروف شیراز است که رشته‌رشته است و کلاه سرباز مادی می‌گوید، شکل منحنی و دایره‌وار من، شبیه کوفته تبریزی است که معروف‌ترین غذای تبریز است. کلاه سرباز پارسی می‌گوید، خطوط صاف و کشیده من، شبیه به سرو مشهور شیراز، رشته‌های رنگین خاتم شیراز و رنگ من، رنگ طلائی و فصل من، فصل بهار و گرمای تابستان است و کلاه سرباز مادی می‌گوید، رنگ من، رنگ نقره‌ای، گیاه من، یاس بنفش، صورت فلکی من ،عقرب با دُم هلالی‌اش و فصل من، فصل پر باران پائیز و سرمای زمستان است. کلاه سرباز پارسی می‌گوید، خطوط عمودی و افراشته من یادآور ستون، درخت سرو، گل نیلوفرآبی شیر، آتش سرخ، رنگ طلائی، فصل گرما، فلز طلا و جنسیت مرد است که مظهر آن در ایران باستان، ایزد مهر است که اینها همگی از نمادهای خورشیدند و کلاه سرباز مادی می‌گوید، خطوط منحنی و دایره‌وار من، یادآور گنبدها، چشم انسان با مژه، عقرب، اژدها، گاو، گوزن، گیاه پیچک، انگور، رنگهای آبی، نیلی، لاجوردی، فلز نقره و جنسیت زن است که مظهر آن در ایران باستان، آناهیتا، ایزد بانوی آب و نعمت و فراوانی است و اینها همگی از نمادهای ماهند.

و این گفتگوی میان کلاه سرباز پارسی و کلاه سرباز مادی، که گفتگوی میان «هندسه شکسته» و «هندسه گردون» نیز هست، با اشاره به این که تمام پدیده‌های جهان هستی  و عناصر پیرامون ما از دو شکل «هندسه شکسته» با خطوط مستقیم و صاف و «هندسه گردون» با خطوط منحنی  و دایره‌شکل، تشکیل یافته‌اند همچنان ادامه می‌یابد و به دنبال آن با ارائه‌ی نمونه‌هایی از نقاشیهای غارها، نقوش روی سفالها، نقوش برجسته روی سنگ، کتیبه‌ها، خوشنویسی، نگارگری، معماری، شهرسازی، موسیقی، صنایع دستی، نجوم و ستاره‌شناسی، آداب و مراسم و آئینها، سرانجام به دوران معاصر و علائم گرافیکی زندگی امروز، یعنی به «صفر» و «یک» کامپیوتر می‌رسد. علائمی‌ که در آن، عدد صفر (0) با انحنای ملایم و دایره وار خود، نشانه‌ای از «هندسه گردون» و عدد یک (1) با شکل صاف و کشیده و مستقیمش، «هندسه شکسته» را در ادامه یک حرکت تاریخی و در ساده‌ترین شکل، به تماشا می‌گذارند.

 

این مطلب متعلق به ویژه نامه "مستند و فرهنگ" است.

ویژه نامه «مستند و فرهنگ» 
http://www.anthropology.ir/node/19850

گفت و گو با حمید سهیلی ، مستندساز و پژوهشگر
http://anthropology.ir/node/3414