جنگ زشت است فوتبال زیباست

ابراهیم خدایی،

علوم اجتماعی جام جهانی 2014 مهمترین رخداد ورزشی جهان در 1393 را دریابد
از سال 1930 که تب بین المللی فوتبال بالا گرفت، هر چهار سال یک بار رنگ‌ها و نمادهای خود را در مستطیلی سبز عرضه می‌کنند،  هیچ چیز جز جنگ جهانی دوم نتوانست اراده ملت‌ها ی فوتبال دوست را برای مشارکت در جام جهانی فوتبال تحت تاثیر قرار دهد (جام جهانی 1942 و 1946 برگزار نشد).

جام جهانی فوتبال، در سال برگزاریش، همیشه از بزرگ‌‌ترین رخدادهاست، ابعاد این اتفاق بزرگ از رسانه‌ها گرفته تا عرصه‌های سیاسی، اقتصادی و فرهنگی تمام جوامع را درمی‌نوردد. علوم اجتماعی نیز می‌تواند از این جشنواره کم نظیر سهمی ‌ببرد.

 خرداد ماه 1393رقابت‌های جام جهانی 2014 برزیل کلید خواهد خورد، ایران از جمله 32 تیمی ‌است که شانس حضور در این رقابت‌ها را یافته است، البته این رخداد ورزشی کماکان دارای اهمیت بود حتی اگر ایران در آن مشارکت نداشت! اما این حضور که همیشه توفیق آن نصیب کشور ما نمی‌شود (این اتفاق برای چهارمین بار در تاریخ رخ می‌دهد[1]) جذابیت جام جهانی 2014 را برای ما چندین برابر خواهد کرد.

علوم اجتماعی ایران تا کنون چندان به ورزش به طور ملی و ورزش فوتبال مخصوصا توجه زیادی نداشته، رویکرد تحقیقات ناچیز اجتماعی ایرانی در این زمینه اغلب آسیب‌شناختی و بر مساله وندالیسم متمرکز بوده است اما اخیرا تحقیقات و پایان‌نامه‌هایی کوشیده‌اند دنیای ورزش را به مثابه حوزه مطالعه خود برای پرسش‌های اجتماعی از قبیل هویت، تغییر فرهنگی، مشارکت، سرمایه اجتماعی، مناسک و... کرده‌اند (احمدی 1386،‌ هاشمی ‌و جوادی یگانه 1386، باقری 1389، کاظمی ‌1391، خدایی 1391).

پژوهش‌های اجتماعی که به طور خاص به جام جهانی فوتبال پرداخته باشد در زبان فارسی انگشت‌شمار است، آخرین جامی‌ که ایران هم در آن مشارکت داشت (جام جهانی 2006 آلمان) تا حدودی کنجکاوی‌های علوم اجتماعی را به ابعاد مختلف این رقابت‌ها جلب کرد. مقاله «فوتبال و هویت ملی (هاشمی ‌و جوادی یگانه 1386) که حاصل مشاهدات میدانی در دیدارهایی ایران در جام جهانی 2006 آلمان است و مقاله «بررسی آثار و نتایج تیم ملی فوتبال ایران در جام جهانی 2006 بر هویت ملی شهروندان» (احمدی 1386) که حاصل تحقیق پیمایشی در شهر یاسوج است، از جمله این نوشته‌های نادر است.

جام جهانی 2010 آفریقای جنوبی هم رخداد مهمی ‌بود، عدم حضور ایران در آن رقابت‌ها، به معنی بی‌اهمیتی آن برای علوم اجتماعی ما نباید می‌بود، زیرا دامنه تاثیرگذاری آن بر رسانه‌ها، مردم و به ویژه جوانان، جامعه ورزش و... قابل توجه بود. اینک یک جام جهانی دیگر در راه است، آن هم با مشارکت تیم ملی ایران، توقع می‌رود علوم اجتماعی این رخداد بزرگ را بازهم دست کم نگیرد و ابعاد متعدد آن را مورد پرسش و کنکاش قرار دهد.

منابع

احمدی، سیروس، 1386، بررسی آثار و نتایج تیم ملی فوتبال ایران در جام جهانی 2006 بر هویت ملی شهروندان (مطالعه موردی شهر یاسوج). فصلنامه المپیک، شماره 37.

باقری، مجتبی، 1389، کارکردهای احتماعی- فرهنگی ورزش فوتبال، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تهران، دانشکده علوم اجتماعی.

حسن‌زاده، علیرضا، 1383، فوتبال، بازتعریفی پویا در هویت ایرانی، در: نامه پژوهشگاه، شماره 8.

خدایی، ابراهیم، 1391، هویت فرهنگی محلی، ملی و جهانی و ورزش فوتبال در ایران، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تهران، دانشکده علوم اجتماعی.

کاظمی، ایرج، 1391، فوتبال و هویت جمعی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران.

هاشمی، سید ضیاء و محمد رضا جوادی یگانه، 1386، فوتبال و هویت ملی، در: فصل‌نامه مطالعات ملی، ش 30.

ابراهیم خدایی، دانشجوی دکترای جامعه شناسی، دانشگاه تهران، [e-mail]

 

ویژه نامه ی «هشتمین سالگرد انسان شناسی و فرهنگ» 
http://www.anthropology.ir/node/21139

ویژه نامه ی نوروز 1393
http://www.anthropology.ir/node/22280
 

 

 

 

[1] - ایران قبلا در جام‌های جهانی ۱۹۷۸آرژانتین, ۱۹۹۸ فرانسه و ۲۰۰۶ آلمان حضور داشته است.