گفتگو های همایش آسیب شناسی اجتماعی (1): پرویز پیران

...

جامعه‌شناسی ایران در درک و عملیاتی کردن دیالکتیک عام و خاص ناتوان بوده است
 پیرو اطلاعیه پیشین ، انسان شناسی و فرهنگ، برخی از گفتگوهای  مربوط به دومین همایش آسیب شناسی اجتماعی را که متاسفانه لغو شد را به تدریج بازنشر خواهد کرد. نخستین گفتگو با دگتر پروزیز پیران، از پییشکسوتان این حوزه انجام شده است. تمام این گفتگو ها در چارچوب همکاری  انسان شناسی و فرهنگ و انجمن جامعه شناسی ایران و به ویژه گروه فرهنگ و جامعه این انجمن منتشر می شوند.

دکتر پیران در سال ۱۳۴۹ تحصیل در رشته جامعه‌شناسی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه ملی (شهید بهشتی بعدی) را آغاز می‌کند و در سال ۱۳۵۳ فارغ التحصیل شده است. وی برای ادامه تحصیل به خارج از کشور می‌رود و در دانشگاه مورهد ایالات متحده تحصیل می‌کند و با پروفسور پلی فورپ استاد معروف جرم‌شناسی آمریکا به همکاری می‌پردازد. همزمان با تحولات انقلاب ایران به وطن بازمی‌گردد. به تدریس در دانشگاه علامه طباطبایی، دانشکده‌های هنرهای زیبای دانشگاه تهران، دانشکده علوم زمین و نیز معماری و شهرسازی دانشگاه شهید بهشتی می‌پردازد. او تألیف ۳ کتاب به زبان انگلیسی که توسط سازمان ملل متحد چاپ شده را در کارنامه کاری خود ثبت می‌کندو تاکنون حدود ۵۰ مقاله به زبان فارسی و ۱۰مقاله به زبان انگلیسی به چاپ رسانده است. وی عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی، مشاور ارشد سازمان ملل متحداز سال ۱۹۹۹ تاکنون، عضو هیأت علمی آکادمی سوئیس برای توسعه از سال ۲۰۰۳ تاکنون، عضو هیأت مشاوران علمی فصلنامه «کودکان، جوانان و محیط زیست»دانشگاه کلرادوایالات متحده آمریکاو عضو هیأت مشاوران بسیاری از مجلات داخلی همچون "رفاه اجتماعی معماری و فرهنگ" بوده است. متن زیر حاصل گفتگوی مکتوب ما با دکتر پیران است.

1- شما برای آسیب چه تعریفی ارائه می کنید و به نظرتان  آسیب‌های اجتماعی چه مواردی را شامل می شوند؟
آسیب اجتماعی به رفتارهایی گفته می‌شود که در کلیترین معنا، هنجارهای اجتماعی را نقض می نماید. بدین دلیل فصل مشترک تمامی اینگونه رفتارها ناخوشایندی عام نزد افراد جامعه‌ای مفروض و در مورد آسیبهای اجتماعی مشترک ناخوشایندی جهانی در اکثریت افراد اکثریت جوامع است. حال چنانچه جامعه‌ای خاص برای آسیبهای اجتماعی معینی تنبیه یا قانونی وضع کرده باشد؛ آسیب اجتماعی، جرم نیز تلقی میشود. پس علاوه بر نقض هنجارهای مورد توافق جامعه ممکن است برخی از آسیبها جرم یا نقض قوانین آن جامعه مفروض نیز باشند. بدیهی است که بسیاری بنیاد هنجارسازی جامعه را می‌توانند مورد پرسش قرار دهند، مثلاً قدرت، سنت و نظایر آنها در شکل دهی به هنجارها نقش دارند. در مواردی برخی از هنجارها نظم موجود که میتواند غیرعادلانه نیز باشد را تثبیت کرده، تداوم می بخشند. به همین دلیل عمل انقلابی ممکن است تا مدتها کجروی تلقی شود.

2- وضعیت آسیبهای اجتماعی در ایران را چگونه ارزیابی می کنید؟اصولاً معتقد به وجود  آسیب‌های چند لایه هستید یا خیر؟
آسیب‌های اجتماعی به دلیل صدمهای که به وجدان جمعی وارد میآورند، توجه عمومی را برمی‌انگیزانند. لذا جنبه بزرگ‌نمایی آنها را نیز نباید از یاد برد. لیکن در حال حاضر به دلیل بحران اقتصادی، جابجایی جمعیت‌شناختی صورت گرفته در بیست و یا ده سال گذشته و به دلیل جوانی جمعیت که معمولاً دورانی بحرانی و در حال گذار تلقی می شود، اعتقاد نگارنده برای نزدیک شدن برخی آسیبها به بحران می‌باشد. البته بحران، شرایطی ارزش محور است و لذا مشروط کنندههای بسیاری با آن درگیر و همراه‌اند. معمولاً افزایش مداوم نرخ آسیبهای اجتماعی و مقایسه این نرخ با دوره‌های زمانی قبلی مهمترین ملاک جدی شدن آسیبهای اجتماعی از یکسو و شدت صدمه برخی آسیبها به وجدان جمعی از سوی دیگر موضوع بحرانی بودن یا نبودن را مطرح می کند. اگر منظوراز آسیبهای چند لایه رابطه علت و معلولی همزمان بین آسیبهاست (مثلاً: اعتیاد، دزدی، طلاق و شیوع آسیب) بله، من معتقد هستم. ولی در مرحله اول باید منظور از لایه تعریف شود چون حداقل سه برداشت از چند لایه وجود دارد که یکی همان رابطه علی و دیگری مسأله در کنش‌های زنجیرهای است.

3- آیا جامعه‌شناسی ایران را در تعریف و یا رویکرد به آسیبهای اجتماعی موفق ارزیابی می کنید ؟ اگر نه مشکل را در کجا میدانید؟
خیر. مهمترین دلیل از سوی جامعه‌شناسی، ناتوانی این رشته در درک و عملیاتی کردن دیالکتیک عام و خاص می‌باشد. یعنی مرور منابع جهانی- بررسی شرایط تاریخی و اکنونی خاص و سپس معرفی روایت‌های این مکانی که مبنای شناخت و سپس برنامه‌ریزی و اجراست. از سوی شرایط جامعه‌ای قطع ارتباط تصمیم‌گیری مدیریت و دانش اجتماعی است. این ناتوانی در بسیاری از زمینه‌ها مشهود است که مهمترین اثر مخرب آن کاهش سطح دانشی رشته جامعه‌شناسی و رشته‌های مشابه است.

4- آیا دولت و یا حکومت در فهم مشکلات و مسائل اجتماعی موفق بوده است؟ آیا اهمیت وضعیت آنومیک و یا ساختارهای آسیبزا را درک میکند؟
به هیچ وجه، زیرا دولت از وجود افراد توانمند واجد صلاحیت رنج میبرد و متولیان سازمانهای مسئول مسائل اجتماعی قادر به درک عمق، گستره و آثار منفی آسیب نیستند.

5-  تحلیل نهایی شما از  آسیب‌های اجتماعی ایران و راهکارها جهت کنترل و یا کاهش  آسیب‌ها چیست؟
به نظر من: 1- با توجه به مشکلاتی که سرمایه اجتماعی عام و در اثر آن قدرت گرفتن سرمایه اجتماعی گروهی و قومی و خاص که به زیانهای سرمایه اجتماعی معروف است، 2) گستردگی و تنوع آسیبها 3) تحولات سرزمینی و به ویژه تمرکز بسیار جدی جمعیت بر فضای جغرافیایی«25% جمعیت در محوری کمتر از صد کیلومتر» و 4) و 5) و 6)...، تنها راه، پذیرش حق شهروندی افراد به طور واقعی و لذا شکل دهی به جنبشهای اجتماعی مشارکت محور درون سیستمی برای جلوگیری از پیدایش آسیبها و حداقل تخفیف آنها از طریق عمل هماهنگ جمعی است.