گزارشی از موزه ی مردم شناسی استکهلم، سوئد: توتم هایسلا

ترجمه سمیراقاسمی

دیرک توتم و پس زمینه ی آن
در سال 2000 توتم ستونی شکلی که امروز در موزه ی مردم شناسی استکهلم قرار گرفته است توسط چهار تن از هنرمندان زاناکسیالا Xanaksiyala – بخشی از قوم هایسلا Haisla- حکاکی و از جانب مردم هایسلا(ساکن برتیش کلومبیا) به مردم سوئد اهدا شد. در واقع این هدیه جایگزین توتم کهن "جیپسگولوکس"  G’psgolox بود که تاریخ کنده کاری آن به سال 1872برمی گشت، توتمی که در سال 2006 توسط موزه ی مردم نگاری به مردم هایسلا برگردانده شده بود. " هنری روبرتسون" Henry Robertson که از نواده گان حکاک توتم کهن به شمار می رود هدایت ساخت توتم جدید را بر عهده داشت. توتم ستونی شکل جدید از همان مقیاس ها و تصاویر توتم جیپسگولوکس برخوردار و از همان نوع چوب ساخته شده بود. امروزه هنوز هم در ساحل شمالی اقیانوس آرام در آمریکای شمالی، توتم های ستونی شکل توسط اقوام گوناگون حکاکی می شوند. انواع حیوانات و تصاویر بر روی ستون های توتمی اغلب بیانگر تاریخ خانوادگی قبیله است. در نتیجه ی یورش اروپاییان به قاره ی آمریکا بیماری اقوام سرخپوست را از پای در آورد و فرهنگ و نظام اجتماعی آنها را تضعیف یا تخریب کرد. توتم ستونی شکل در موزه ی مردم شناسی استکهلم، یادآور حوادث دهه ی 70 قرن 19، زمانی که آبله در میان قوم "کیتلوپ" Kitlope شیوع یافت می باشد. تصاویر حکاکی شده بر روی دیرک توتم حاکی از ملاقات رئیس کلان عقاب(جیپسگولوکس) با تسودا( روح خوب) است. در بالای ستون توتمی تصویر کنده کاری شده ی تسودا دیده می شود که کلاه رئیس قبیله را بر سر دارد. در وسط ستون  خرس اسطوره ای با نام " آسوآلگت" Asoalget قرار گرفته و شکل پایینی خرس اسطوره ای شمال آمریکاست Grizzly bear که در زیر آب ها زندگی می کند. در نتیجه این ملاقات  روحانی، مردم جیپسگولوکس به زندگی بازگردانده شدند و رئیس قبیله هم به بزرگترین درمانگر تبدیل شد.

افسانه ی توتم مردم هایسلا
"سال ها پیش زمانی که جیپسگولوکس رئیس کلان عقاب ها بود، اتفاق بسیار بدی برای او افتاد: او تمام فرزندان و اعضای قبیله به استثنای همسرش را از دست داد. همین امر او را بسیار متاثر کرد. یکی از روزها وقتی که در غم خود فرو رفته بود، به میان جنگل رفت، و ناگهان روح تسودا در آن جا بر او ظاهر شد، و از جیپسگولوکس علت ناراحتی اش را پرسید. جیپسگولوکس هم تعریف کرد که چگونه اعضای قبیله اش همگی از بین رفته اند و اینکه او چگونه به روش اجدادشان پیکرها را در جعبه هایی در داخل درخت ها گذاشته تا روحشان آرامش یابد. تسودا با از رئیس قبیله دلجویی کرد، به او تکه ای سنگ بلورین داد، و به جیپسگولوکس گفت که به خانه برگردد و نزد از دست رفته گانش برود و تکه ای از سنگ را جدا کند. تسودا به او هشدار داد که نزدیک همسرش هم نباشد. زمانی که جیپسگولوکس در نزدیکی درختی که محل دفن مردگان بود رسید تکه ای از سنگ را جدا و مردمش را صدا کرد. پس از آن تسودا را در میان آنها دید، مرده ها جان دوباره یافتند و از درخت ها پایین آمدند. جیپسگولوکس فهمید که تسودا، روح خوب، زندگی دوباره را به مردمش برگردانده است. از آن روز به بعد، جیپسگولوکس بزرگترین پزشکی بود که آدمیان را شفا داده است. اما هر زمان که می خواست کسی را درمان کند نخست یک تکه از سنگ بلورین را جدا می کرد.

چگونه توتم کهن به موزه ی مردم شناسی استکهلم آورده شد؟
در سال 1929 دیرک توتم کهن به موزه ی مردم شناسی استکهلم آورده شد. داستان به این ترتیب بود که در سال های  1920 در سوئد موج جدیدی از علاقه به دیرک های توتمی سرخپوستان شکل گرفت. اولوف هانسون Olof Hanson، از طریق یکی از نماینده گان سرخپوست ارتباطاتی با قبیله ی کیتلوپ kitlope -که دیرک توتم شان را به کناری گذاشته بودند - برقرار کرد. پس از شیوع بیماری آبله در سال های 1900، مردم قبیله به روستای کیتامات Kitamaat مهاجرت کردند و با نام هایسلا Haisla به گروه دیگری پیوستند. اولوف هانسون به زبان خود، موفق شد با مردم هایسلا مذاکره کند و ستون توتمی را از آنها خریداری کند. اسناد اجازه ی صدور این توتم امروز هم موجود است اما هیچ رسید یا موافقنامه ای مبنی بر خرید میان اولف هانسون و هایسلا  در دست نیست. دیرک توتمی توسط خط دریایی جانسون به سوئد منتقل شد.

دیرک توتم به استکهلم می رسد
با ورود دیرک توتم به استکهلم، روزنامه های ملی مقاله هایی پیرامون توتم همراه با تصاویر آن در موزه ی مردم شناسی منتشر کردند. نخست این دیرک 9 متری که در سال 1872 حکاکی شده بود در بیرون از موزه و در هوای آزاد گذاشته شد ولی پس از مدتی مسئولین متوجه شرایط نامناسب نگهداری از توتم شدند. پس از آنکه موزه به یورگاردن Djurgarden انتقال یافت، توتم به صورت افقی در فضای بسته ای با دمای مناسب قرار گرفت. در سال 1980، ساختمان جدید با درجه ی دمای مناسب برای نگهداری اشیاء داخل موزه بنا و در بخش مرکزی آن فضای کافی برای قرار دادن دیرک توتم در نظر گرفته شد.
درخواست قبیله ی هایسلا برای بازگرداندن دیرک توتم
در سال 1991، گرالد آموس (مشاور ارشد) و لوایسا اسمیت (جانشین جیپسگولوکس) از موزه دیدن کردند. آنها در کنفرانس مطبوعات اعلام کردند که خواستار بازگردانده شدن دیرک توتمی هستند که علی رغم میلشان، زمانی که فرهنگ هایسولایی در اثر بیماری و سلطه ی بیگانگان اروپایی ضعیف شده بود، از سرزمین شان بیرون آورده شد. هنگامی که سرخپوستان از شرایط مناسب دیرک توتمی در موزه آگاهی یافتند اهداء نسخه ی بدل آن به مردم سوئد را پیشنهاد دادند. در پی درخواست موزه از دولت برای بازگرداندن توتم قدیمی، در سال 1994 توتم به عنوان هدیه به بومیان بازگردانده شد. در سال 2000، نمایندگان هایسلا به مدت یک ماه به استکهلم آمدند تا دیرک توتم را که وعده داده بودند حکاکی کنند. کار توسط استاد حکاکی، هنری رابرتسون Henry Robertson هدایت شد و نوه  او پاتریشیا Patricia و دو تن از برادر زاده گانش به نام های درک Derek و باری ویلسون Barry Wilson از همکاران وی بودند. در سال 2006 دیرک توتم به موطن اصلی بازگردانده و دیرک جدید در موزه ی مردم نگاری برافراشته شد. پس از 6 سال، با بازگشت توتم قدیمی مشکلات عملی و مالی با همکاری و یاری رسانی صاحبان قدرت، شرکت ها و تک تک مردم برطرف شد. امروزه در حدود 600 هایسلایی در کیتامات Kitamat  واقع در جنوب شرقی پرنس روپرت Prince Rupert و چند صد تن از مردم هایسلا نیز درمیان دیگر ساکنین کانادا در نزدیکی شهر کیتامات که در سالهای 1950 برای صنایعی از جمله تولید فلز آلومینیم و کارخانه ی کاغذ احداث شد زندگی می کنند. این شرایط باعث ایجاد شغل و از سوی دیگر موجب آلوده شدن خلیج های کوچک منطقه ی هایسلا شد.

نماد فرهنگ، زبان و سنت ها
امروز بسیاری از مردم هایسلا خواستار پس گرفتن حق زمین و آب سرزمین شان، و جلوگیری از آلودگی و خواهان زنده کردن فرهنگشان هستند. باز پس گرفتن دیرک توتمی جیپسگولوکس نقش بسیار مهمی در تلاش برای علاقمند کردن جوانان هایسلایی به فرهنگ، زبان و سنت هایشان داشته است. برای موزه ی مردم شناسی استکهلم سوئد نیز بازگرداندن توتم به مردم هایسلا فصل جدیدی در برقراری ارتباط با این مردمان و دیگر ملت های کهن سراسر دنیا بوده است. فرایند بازگرداندن توتم قدیمی و جایگزین کردن آن با توتم جدید از طریق همکاری ارگان های زیر ممکن شد:
وزارت آموزش سوئد، وزارت فرهنگ و پژوهش، سفارت کانادا در سوئد؛ میراث فرهنگی کانادا، کمیسیون ملی سوئد در یونسکو، شورای دارایی ملی سوئد (SEV)، شورای ملی سوئد در امور فرهنگی، یاران موزه ی مردم شناسی، گروه امور خارجه و مبادله ی بین المللی و مشارکت های فردی.

منبع:
بروشور موزه ی مردم شناسی استکهلم
Etnografiskamuseet, Djurgardsbrunnsvagen 34, Stockholm,Sweden
تماس:
E-mail [e-mail]
www.etnografiska.se