باستان شناسی [ ِچین] و کاوشگران غربی

سارا ای. فریزر ترجمه سعیده بوغیری

اواخر قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم، حوالی سال 1860 تا 1920 کاوشگران اروپایی امتیازات مربوط به سیاحت های مهم در غرب چین را برای خود رقم زدند. این دوران با توسعه استعماری چین مقارن بود. از آنجا که تاخت و تازهای استعمارگران در ساحل شرقی چین پس از جنگ های تریاک (1842-1839؛ 1860 -1856) به مزایای بزرگ اقتصادی انجامید، انگیزه جستجو در نواحی غربی این کشور کمتر در دغدغه های مادی و بیشتر در تمایلات سیاسی به منظور کنترل ناحیه وسیع آسیای مرکزی میان امپراطوری روسیه و هند تحت کنترل بریتانیا و نیز نواحی غربی چین ریشه داشت. کسب دانش جغرافیایی و علمی برای این کاوش ها در سین‌جیان (Xinjiang)، تبت، گانسو (Gansu)، سی‌کان (Xikang) و یون‌نان (Yunnan) امری اساسی بود. در واقع نخستین کاوشگران، نقشه برداران، زمین شناسان، جانورشناسان و گیاه شناسان بودند.
ورای شناسایی و فعالیت های پیمایشی، طمع گنجینه های باستانی و باستان شناختی به سرعت کاوشگران جدید را به سوی کشف دست نوشته باور (Bower) در کوچا (Kucha) در سال 1899 سوق داد (هاپکیرک 1980، صص 46-43؛ ژیس 1996، ص 10). این متن جادویی و طبی که به زبان سانسکریت برهمایی قرن پنجم نوشته شده، علاقه فراوانی را در زمینه فقه اللغه(واژه شناسی) و باستان شناسی زنده کرد و طی بیست سال منجر به کشفیات عمده و رویه‌های بحث برانگیز مجموعه‌سازی(کلکسیون) در غرب چین و آسیای میانه شد. کشفیات باستان شناختی کاوشگران غربی در چین با کشفیات انجام شده در مصر، یونان و دیگر بخش های مدیترانه برابری می کرد؛ غارت دفینه های موجود در بناها و ویرانه های جاده ابریشم، به عنوان بخشی از علاقه گسترده استعمارگران به نواحی "عجیب و غریب" استعماری، توجه مردم را به خود جلب کرد. کاوشگران اروپایی، روس و ژاپنی نخستین کسانی بودند که به این سه ناحیه پرداختند: تبت، شمال جاده ابریشم از سین‌جیان تا سرزمین پارس، و جنوب جاده ابریشم، شامل جنوب دون‌هوان (Dunhuang) پیرامون تاکلاماکان (Taklamakan) تا پاکستان و هند. سون هدین (Sven Hedin) (1952- 1865) نقشه بردار و کوهنورد سوئدی و نیز دکتردر رشته جغرافیا، در میان نخستین کاوشگران بود. او کاوش های پرشمار و گسترده ای به تاکلاماکان و بیابان های گوبی، پامیر و تبت انجام داد. نخستین کاوش او که بین سال های 1893 تا 1897 به طول انجامید، در نواحیی انجام شد که کشف نشده بود و هم برای اروپاییان و هم برای چینی ها به شدت ناشناس بود. نقشه های بسیار ستایش شده هدین که بخشی از انتشارات پرشمار در زمینه جغرافیا و فرهنگ های موجود دراین ناحیه را تشکیل می دهد، در جریان ماموریت های هدفمند و بسیار هماهنگ تهیه شد. برای نمونه او در سال 1907 در سرچشمه رود براهماپوترا (Brahmaputra) (و نیز هندو و سوتلج) قرار گرفت تا تصوراتی که مدت ها در مورد ارتباط رشته کوه های هیمالایا با رود نیل وجود داشت، را تصحیح کند (هدین {1925} 2003). کاوش های او در سین جیانگ به دوران جمهوری خواهان کشیده شد. هدین بین سال های 1927 تا 1935 یک سفر جسورانه به اتفاق همکاران چینی و سوئدی خود به منظور کاوش باقی مانده های دوران دیرینه سنگی را مدیریت کرد. تنها چند سال پیش از او یک سوئدی دیگر، یوهان گونار آندرسون (Johan Gunnar Andersson) زمین شناس (1960- 1874)، با گروه نقشه برداری چین (Geological Survey) همراه شد و در سال 1921 تمدن نوسنگی یانگ شائو (Yangshao) در ایالت گانسو را شناسایی کرد (تریگر 2006، صص 266-256)، و به این ترتیب استنباط های مربوط به تاریخ باستان چین را آشکار و به دنبال آن، آن ها را دگرگون کرد. کاوش بخش شمال غربی چین و آسیای مرکزی، امری بین المللی بود. در سال 1908 کلنل پتر کوزلوف روسی (Petr Kozlov) (1863–1935) خاراکوتو (Kharakoto) مرکز فرهنگی تانگوت (Tangut) یا امپراطوری سیای غربی (Western Xia) (1032–1227) در بخش داخلی مغولستان را شناسایی و حفاری کرد. پیش از آن او بین سال های 1898 تا 1901 کاوشی در مغولستان و تبت هدایت کرده بود. گروهی از دانشمندان روس بین سال های 1876 تا 1898 سیان جینگ و نقاط غربی آسیای مرکزی را مورد کاوش قرار دادند. در هنگام ورود به قرن جدید بسیاری از سفرهای علمی در جستجوی گنج انجام می شدند. بین سال های 1900 تا 1901 سراورل اشتاین (Sir Aurel Stein) (1862–1943) از سوی بریتانیا نخستین سفر خود از چهار سفرش را انجام داد. کاوشگران آلمانی آلبرت گرونودل (Albert Grünwedel) (1856–1935) از طرف موزه مردم شناسی برلین و آلبرت فون لوکوک (Albert von le Coq) (1860–1930) به ترتیب بین سال های 1903-1902 و نیز 1905-1904 هر دو نقاشی ها، تندیس ها و دیوارکوب های زیادی را از ناحیه تورفان (Turfan) در بخش شمالی جاده ابریشم ربودند. کنت اوتانی کوزویی (Otani Kozui) (1876–1948) ژاپنی بین سال های 1903-1902 به ویرانه های بودایی سفر کرد و باستان شناس و زبان شناس فرانسوی پل پلیو (Paul Pelliot) (1878–1945) کاوش های خود را در سال 1906 آغاز کرد (ژیس 1996، ص 11). آنان واحه ها و معابد زیرزمینی جاده ابریشم از جمله تومشوک (Tumshuq)، دون هوان (Dunhuang)، ختن (Khotan)، نیا (Niya)، توک‌کوزسرایی (Toqquz-Saraï)، دولدوراغور (Duldur-Âqur) در مینگ اوی (Ming-oï)، سوباشی (Subashi) و کوم‌تورا (Kumtura) را مورد کاوش قرار دادند. اقلیم بیابانی تعداد زیادی از تمدن ها با ابزارهای هزارساله شان را حفظ کرده بود، آنچه حلقه های مفقوده تمدن ها از نخستین قرن پیش از ظهور مسیح گرفته تا سفر میان آسیا و اروپا تا قرن چهاردهم پس از میلاد را فهرست کرد. بی تردید مهم ترین کشفیات به دون هوانگ در ایالت گانسوی کنونی مربوط می شد که در آن حدود 490 معبد بودایی زیرزمینی مزین به هزاران متر نقاشی های دیواری بر پیشرفت سلک بودایی و عملکردهای دینی رهبانی از قرن پنجم تا قرن سیزدهم گواه بود. در ماه ژوئن 1900 وانگ یوانلو (Wang Yuanlu) (1849–1931) که یک سرپرست معابد زیرزمینی بود، نهانگاهی حاوی بیش از 42000 دست نوشته و نقاشی قابل حمل بر روی ابریشم و کاغذ کشف کرد. اسناد دینی و غیردینی فوق، نامه ها، یادداشت های خطابه ها، دفاتر حساب، متون جادو، نمودارهای آیینی، قراردادهای مربوط به آبیاری و کار مزرعه، و اسناد مربوط به ازدواج و طلاق و همچنین هزاران حکم شرعی بودایی را در برمی گرفت که به زبان های موجود در جاده ابریشم مانند چینی، تبتی، سانسکریت، تخاری  ، و ختنی نوشته شده بود (وایت فیلد، 2004 ب). بین سال های 1906 تا 1907 اشتاین و پلیو هر دو هزاران قطعه از متون فوق را برای اروپا به ارمغان بردند. اکنون این موارد به همراه نقاشی های دیواری فوق در یک محیط پژوهشی دیجیتالی جمع آوری شده اند (فریزر، 2004). کاغذهای بامبو که در ستون برج های دیده بانی بیابان مجاور یافت شده اند – برج هایی که توسط دربار سلطنتی هان (Han) ساخته شده بود- حاوی سیاهه مربوط به توشه ارتش امپراطوری هستند که قدمت شان به ششصد سال پیش از عمر متون یافت شده در زیرزمین ها می رسد.

کتابنامه


Almond, Philip C. The British Discovery of Buddhism. Cambridge,
U.K., and New York: Cambridge University Press, 1988.
Andersson, Johan Gunnar. Researches into the Prehistory of the
Chinese. Bulletin of the Museum of Far Eastern Antiquities 15
(1943): 7–304.
Fiskesjö, Magnus, and Chen Xingcan. China Before China: Johan
Gunnar Andersson, Ding Wenjiang, and the Discovery of China’s
Prehistory. Stockholm:Museum of Far Eastern Antiquities, 2004.
Fraser, Sarah E. An Introduction to the Material Culture of
Dunhuang Buddhism: Putting the Object in Its Place. Asia
Major 17, part 1 (2004): 1–14.
Giès, Jacques. The Pelliot Expedition (1906–1909). In The Arts of
Central Asia: The Pelliot Collection in the Musée Guimet, trans.
Hero Friesen and Roderick Whitfield, 10–16. London:
Serindia, 1996.
Hedin, Sven Anders. My Life as an Explorer. [1925]. Washington,
DC: National Geographic Society, 2003.
Hopkirk, Peter. Foreign Devils on the Silk Road. Amherst:
University of Massachusetts Press, 1980.
Kolb, Charles C. Review of Meyer, Karl E., and Shareen Blair
Brysac, Tournament of Shadows: The Great Game and the Race
for Empire in Central Asia. H-Russia, H-Net Reviews. April
2000. http://www.h-net.org/reviews/showrev.php?id=4018.
Lopez, Donald S., ed. Curators of the Buddha: The Study of
Buddhism Under Colonialism. Chicago: University of Chicago
Press, 1995.
Trigger, Bruce G. A History of Archaeological Thought. 2nd ed.
Cambridge, U.K.: Cambridge University Press, 2006.
Weinberg, Roberto, and Owen Green. Central Asiatic (Tibet,
Xinjiang, Pamir) Petrological Collections of Sven Hedin
(1865–1952)––Swedish Explorer and Adventurer. Journal of
Asian Earth Sciences 20 (2002): 297–308.
Whitfield, Susan. Aurel Stein on the Silk Road. Chicago: Serindia
Publications, 2004.
Whitfield, Susan, ed. The Silk Road: Trade, Travel, War, and
Faith. London: British Library, 2004.