پیرامون فرهنگ سیاسی(8): جلوه های «پدرسالاری» در «فرهنگ سیاسی» ما ایرانیان

محمد رسولی

تصویر: مظفرالدین شاه
«فرهنگ سیاسی» از جمله مفاهیمی است که پژوهشگران علوم سیاسی از آن برای تحلیل و فهم وقایع سیاسی-اجتماعی استفاده می کنند. منظور از فرهنگ سیاسی، مجموعۀ باورها، گرایش ها، بینش ها، ارزش ها، معیارها و عقایدیست که در طول زمان به وجود می آیند، تحت تاثیر رویدادها و تجربیات تاریخی از نسلی به نسل دیگر منتقل می شوند و در قالب آن ها، نهاد ها، ساختار ها، رفتارها و واکنش های سیاسی برای نیل به هدف های جامعه شکل می گیرند. از پژوهشگرانی که با تکیه بر فرهنگ سیاسی به تحلیل اوضاع اجتماعی و سیاسی ایران پرداخته اند می توان به دکتر محمود سریع القلم و حسین بشیریه اشاره کرد. محمود سریع القلم در کتاب خود با عنوان فرهنگ سیاسی ایران در فصول متعدد که شامل بررسی نظری فرهنگ سیاسی، مبانی عشیره ای فرهنگ سیاسی ایران و پژوهشی میدانی از فرهنگ سیاسی ایرانیان است در نهایت به این نتیجه می رسد که فرهنگ سیاسی ایرانی در دوره های متوالی مولفه های مشابه و تکراری داشته و آنان را حفظ کرده است؛ وی این مولفه ها را در سه بخش دسته بندی می کند که شامل سطح فردی، سطح روابط میان شهروندان و سطح ساختارها می شود که به اعتقاد او سطح ساختاری تا اندازۀ زیادی شکل دهندۀ دو سطح دیگر است و برای تغییر وضعیت فرهنگی نیز می بایست از همین سطح یعنی سطح ساختاری شروع کنیم؛ به این معنا که به اصلاحات آموزشی و اقتصادی بپردازیم تا به تدریج تغییراتی فرهنگی صورت گیرد و به تبع، رفتار و کردار سیاسی مان نیز رنگ و بویی «مدنی» پیدا کند .  حسین بشیریه نیز در کتاب خود با نام موانع توسعۀ سیاسی در ایران گفتاری جداگانه را دررابطه با چند پارگی های اجتماعی و فرهنگ سیاسی می گشاید و در آن استدلال می کند فرهنگ سیاسی ایرانیان دارای خصلتی تابعانه بوده و ساختار حاکمه نیز از مردم می خواهد به اوامرش تن در دهند و در مقابلِ تصمیماتش جز اطاعت، عکس العمل دیگری نشان ندهند؛ از این رو، وی معتقد است بین فرهنگ سیاسی ایرانیان و ساختار قدرت حاکمه رابطۀ متقابلِ دوری وجود دارد که هر یک دیگری را تقویت می کند؛ به اعتقاد بشیریه همین نوع فرهنگ سیاسی سرانجام موجب عقب-افتادگی سیاسی ما و کند شدن روند روبه رشد جامعه به سمت دمکراسی بوده است. البته بشیریه سرانجام چشم انداز مثبتی را پیش بینی می کند و به این نتیجه می رسد که تحولات مختلف جامعۀ ما در زمینه های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی زمینه ظهور فرهنگ مشارکتی را به تدریج فراهم خواهد نمود و بدین ترتیب جامعه به مولفه های شکل دهندۀ دمکراسی نزدیک تر خواهد می شود .  

برای خواندن این مطلب در زیر کلیک کنید:

پیوست	اندازه
8435.doc	70.5 KB